Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 108

og au sem hlið stæðu við pör sem einungis lengd greindi að upphaflega.
Sennilega hafa ekki allir verið meðvitaðir um þennan nýja möguleika og
hefur það vafa lítið aukið gildi orðaleiksins.
Að framan var minnst á þá hugmynd að á fyrri hluta 13. aldar hafi átt
sér stað mállýskubundin einhljóðun gömlu tvíhljóðanna. Við þessa tilgátu
Ludvigs Larssons (1889) er áhugaverðast að hún skýrir hvort tveggja,
ritun au, ei og ey með einhljóðstáknum og notkun tvíhljóðstákna fyrir ein-
hljóð, einkum stutt ǫ og ø og löng é og æ. Þetta er ólíkt tilgátu Seips um
áhrif frá norskum forritum eða hugmynd Stefáns Karlssonar um áhrif
skriftarvenju við erkibiskupsstólana sem skýra einungis ritun au, ei og ey
með táknum fyrir einhljóð. Gegn tilgátu Larssons mælir hins vegar að
sum þeirra ritháttarfyrirbæra, sem að hans mati benda til einhljóðunar,
eru fremur algeng, svo sem ritun „e“ fyrir ei (3.3.3) og sér í lagi ritun „au“
fyrir ǫ (og síðar ö). Tæplega væri hægt að gera ráð fyrir öðru en að ein -
hljóð unin hefði verið talsvert útbreidd en það virðist heldur ósennilegt í
ljósi þess að au, ei og ey samsvara alls staðar tvíhljóðum í nútímamáli.
Hér er þess í stað lagt til að hvort tveggja, notkun einhljóðstákna fyrir
gömul tvíhljóð og ritun einhljóða með tvíhljóðstáknum, skýrist af tví -
hljóð un í kerfi langra sérhljóða. Í þessum kafla hefur verið sýnt að tví -
hljóð un almennt getur skýrt ritun ǫ og ø með tvíhljóðstáknum og notkun
ein hljóðs tákna fyrir au og ey. Í síðasta kafla var notkun „ei“ og „æi“, sem
venju lega táknuðu ei, fyrir é og æ skýrð út frá tvíhljóðun é og æ. Hún
skýrir einnig rithætti á borð við „e“ og „æ“ fyrir ei.
Hér í lokin er rétt að ræða hvernig Hreinn Benediktsson (1965:70–1)
skýrði hluta þeirra rithátta sem um hefur verið fjallað í þessum kafla, þ.e.
„au“, „av“ og „ꜹ“ fyrir ǫ (og síðar ö) og „ey“ og „ev“ fyrir ø. Að hans mati
tengdist þetta „two features of the graphic development of the late
twelfth or early thirteenth century“ (1965:71). Annars vegar gerðist það
smám saman að límingurinn „ꜵ“, sem táknaði ǫ (og ), breyttist í „ꜹ“.
Hins vegar þróaðist úr lausaklofanum „au“ límingarstafurinn „ꜹ“ sem
hafði sama útlit og („became homomorphous with“) „ꜹ“ sem orðið var til
úr „ꜵ“ (1965:71). Nú táknaði „ꜹ“ bæði au og ǫ og næsta skref var að skrif-
arar fóru einnig að nota „au“ (og afbrigði þess „av“), sem var grunnform
„ꜹ“, fyrir ǫ. Því næst segir Hreinn (1965:71):
A further consequence of the merger of ‘ꜵ’ (‘ao’) and ‘au’ (‘av’) was the occas-
ional replacement of ‘eo’ denoting ø by ‘ev’, on the analogy of ‘ꜵ’ (= ‘a + o’)
vs. ‘ꜹ’ (= ‘a + v’) for ǫ. Finally, ‘ev’ was also used to denote ey, since ‘v’ and
‘y’ were equivalent during a certain period […], and therefore, by a retrograde
analogy, ‘ey’ was some times used for ø (or later ö).
Aðalsteinn Hákonarson108