Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 131

efni úr orða safni til þess að mynda afleidd orð og samsett með virkum
reglum. Í íslensku eru t.d. verknaðarnafnorð (e. agentive nouns) mynduð í
beygingar- og orðmyndunarhluta með því að taka sögn og skeyta við hana
viðskeytunum -ar og -and eins og í baka – bakari og kaupa – kaupandi.
Samsett orð eru á sama hátt mynduð með því að skeyta saman tveimur eða
fleiri orðum eins og í bíla-stæði, jóla-verslun og skrifborðs-skúffa, sbr. um -
ræðu um tegundir samsettra orða í 2. kafla. Liðgerðarreglur sem lýsa gerð
setn ing ar liða og lögmál um færslur eru svo í setningahluta og setninga -
hlutinn notar bæði efni frá orðasafni og frá beygingar- og orðmyndunar -
hluta til þess að mynda setningar.
Algengt er einnig að gera ráð fyrir því að málfræðilíkanið skiptist ein-
ungis í tvo hluta, orðasafn og setningahluta, og þá þannig að beygingar-
og orðmyndunarhlutinn sé hluti af orðasafninu (sjá til dæmis Kiparsky
1982 og Booij 2004). Menn hugsa sér þá að orðasafnið sé lagskipt með
lögum fyrir beygingu, afleiðslu og samsetningu, en að lagskiptingin geti
verið mismunandi eftir tungumálum (sjá til dæmis Þorstein G. Indriða -
son 1994 um hugsanlega lagskiptingu í íslensku). Í umræðu um setning-
arlegar samsetningar gera menn oftast ráð fyrir því að málfræðilíkanið
skiptist í orðasafn og setningahluta og í framhaldinu verður stuðst við þá
skiptingu. Menn hafa svo ekki verið á eitt sáttir um það hversu mikið af
beyginga- og orðmyndunarhluta rúmist í orðasafninu og hversu mikið af
hon um geti jafnvel rúmast í setningahlutanum og þá sérstaklega hvort
beyging sem ræðst af stöðu orða í setningunni eigi heima þar (þ.e. sam-
beyging, sjá t.d. Anderson 1982 og Þorstein G. Indriðason 2014).8 Það
skiptir ekki öllu máli hér. Það sem skiptir hins vegar máli er spurningin
um það að hve miklu leyti reglur um afleiðslu og samsetningu hafi aðgang
að setningar liðum eða setningum úr setningahlutanum og hvaða dæmi
benda í þá átt fremur en spurningin um nákvæma stöðu beygingar- og
orðmynd unarhlut ans í málfræðilíkaninu.
Við greiningu á setningarlegum samsetningum er hægt að setja upp tvo
kosti sem eiga að lýsa myndun samsetninganna eins og áður segir. Fyrri
kosturinn byggist á því að fyrri liðirnir sem koma fram í af leidd um orð um
og samsettum séu geymdir í orðasafninu og að þetta séu þá allt stirðn aðir
eða fastir liðir, en ekki liðir myndaðir með virkum reglum, sbr. (15).
Setningarlegar samsetningar í íslensku 131
8 Chomsky (1995) gerir til dæmis ráð fyrir að beygingin sé hluti af setninga hlut an um.
Chomsky leggur til að orð (e. lexical items) sem taka þátt í setningamynduninni séu færð
frá upprunastöðu sinni í setningaformgerðinni (e. syntactic structure) til svonefndra beyg-
ingarhausa (e. functional heads) og fái þar úthlutað beygingarþáttum eins og tíð, tölu og
falli. Færslur innan setninga stjórnist því meðal annars af úthlutun beygingarþáttanna.