Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Síða 135

1995 og Wiese 1996 sérstaklega um tilvitnanir).13 Ef við hins vegar skoð -
um fyrri liðina í íslensku dæmunum í (9)–(10) hér að framan þá er ekki
með öllu ljóst hvort þeir geti flokkast undir tegundirnar sem nefndar eru
í (20). Í sumum dæmanna er að öllum líkindum um stirðnaða setningar-
lega liði að ræða. Þeim er erfitt að breyta, til dæmis með því að skjóta inn
fleiri orðum eða bæta við orðum (sjá svipuð próf hjá Shimamura 1986). Ef
á hinn bóginn væri hægt að skjóta inn orðum eða bæta við orðum, til
dæmis lýsingarorðum eða atviksorðum, á sama hátt og hægt er að gera við
venjulegar setningar, þá væri það merki um það að setningarlegi liðurinn
væri ekki fastur heldur myndaður á virkan hátt. Edvardsen (2012:15)
bendir á þrenns konar próf sem gætu ákvarðað hvort um fastan eða frjáls-
an setningarlegan lið væri að ræða. Þessi próf eru fólgin í eftirfarandi:
(21) a. að skjóta inn orði
b. að bæta við orði eða setningalið
c. að færa til orð til innan liðarins.
Edvardsen (2012:24–25) sýnir fram á að hægt sé að breyta liðunum í setn-
ing ar legum samsetningum með annaðhvort innskoti eða viðbót eins og
gert er í norsku dæmunum í (22) hér að neðan. Það sé aftur á móti erfiðara
að beita færslum innan setningarlegra liða þegar liðurinn er orðinn hluti
samsetningarinnar. Það gæti bent til þess að liðirnir tapi að nokkru leyti
setningar legum ein kenn um sínum þegar þeir verða hluti af orð mynd un -
inni.
(22)a. Støtt republikanarene og få eit [[du-er-på-eigahand-og-vinnaren-
tek-alt]-samfunn].
b. Innskot: … [[du-er-taparen-som-er-på-eigahand-medan-vinnaren-bok -
stave leg-talt-tek-alt]-samfunn].
c. Innskot og viðbót (við fyrri setninguna): … [[du-er-heilt-på-eiga-
hand-i-den-store-verda-og-vinnaren-tek-absolutt-alt]-samfunn]
Setningarlegar samsetningar í íslensku 135
13 Wiese (1996) er á þeirri skoðun að fyrri liðir í setningarlegum samsetningum séu
tilvitnanir, að fólk noti þessa tegund samsetningar til þess að tjá það sem það hefur heyrt
áður. Hann nefnir máli sínu til stuðnings hversu auðvelt sé að mynda samsett orð með
tökuliðum, þýddum eða óþýddum, sbr. dæmi eins og [[do-or-die]-ákvörðun] eða [[klippa-og-
líma]-verkefni]. Þetta á þá við um liði í setningarlegum samsetningum í íslensku sem
notaðir eru beint úr öðrum málum eða augljóslega tökuþýðingar og eru ekki nýmynd anir.
Ljóst er að marga liði er hægt að afgreiða með þeim hætti, en ekki alla. Ekki verður betur
séð en að fleiri af liðunum sem fjallað er um í þessum kafla séu nýmyndanir og ekki tilvitn-
anir eða vísanir í eitthvað sem hefur verið sagt áður.