Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Qupperneq 145

höskuldur þráinsson
Þrjú eyru
1. Inngangur
Í þessari grein verður rætt um þrjú „eyru“, eða réttara sagt þrenns konar
eyru: tóneyra, máleyra og brageyra.1 Orðin tóneyra og brageyra eru
auðvitað vel þekkt í daglegu tali en máleyra síður. T.d. finnast aðeins 10
dæmi á Tímarit.is um máleyra en 769 og 807 um tóneyra og brageyra þegar
þetta er ritað. Gróf leit með Google bendir í sömu átt: máleyra er frekar
sjaldgæft orð en hin tvö ekki. Í þessu spjalli verður skoðað hvað þau fyrir-
bæri sem þarna eru nefnd eiga sameiginlegt og hvað er ólíkt með þeim.
Markmiðið er einkum að varpa nokkru ljósi á tvö síðarnefndu eyrun
(máleyra og brageyra) með því að bera þau saman og máta þau við tón -
eyrað. Þess vegna verður fyrst örlítil upprifjun um tóneyra og eðli þess,
síðan rætt um máleyrað og svo brageyrað í framhaldi af því. Í lokin eru
svo nokkur atriði dregin saman til umhugsunar og e.t.v. frekari umræðu.
2. Tóneyra
2.1 Skilgreining
Þegar sagt er að menn „hafi tóneyra“ er yfirleitt átt við það að þeir eigi
sæmilega auðvelt með að greina mismunandi tónhæð (e. pitch) og geti þess
vegna til dæmis raulað lög án þess að vera „falskir“ eins og það er kallað
— og þá um leið heyrt ef aðrir syngja eða spila falskt. Þessi hæfileiki er þó
ekki einfaldlega annaðhvort/eða og þess vegna er orðið tóneyra mjög oft
notað með lýsingarorðum. Ef leitað er á Tímarit.is að tóneyra innan gæsa-
lappa (þ.e. beygingarlýsingin ekki notuð) finnast alls 637 dæmi og það
elsta er frá 1938. Ef síðan er leitað að orðasamböndunum að hafa (ekki/
ekkert) tóneyra (í öllum persónum og báðum tölum og nútíð) og síðan
skoðuð sambönd með völdum lýsingarorðum fæst sú niðurstaða sem sýnd
er í töflu 1:
Íslenskt mál 38 (2016), 145–164. © 2016 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Ég þakka Haraldi Bernharðssyni ritstjóra fyrir gagnlegar athugasemdir við upphaf-
lega gerð þessarar greinar.