Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 149

lagvaltir á kvarðanum á mynd 1 nýtt sér tónfall og orðbundna tóna í
tungu málum. Önnur ástæða gæti verið sú að ekki sé alveg beint samband
á milli þess tónnæmis sem skiptir máli í söng og þess sem fólk þarf að
reiða sig á í tali (sjá t.d. Dalla Bella, Berkowska og Sowiński 2011). Í þessu
sambandi má þó nefna að lagleysi virðist reyndar vera tiltölulega sjaldgæft
meðal þeirra sem alast upp við tónamál (sjá t.d. Pfordresher og Brown
2009). Skýringin á þá að vera sú að börn sem alast upp við tónamál þrói
með sér hæfileikann til að greina á milli máltónanna og það næmi geti svo
aftur komið þeim að einhverju leyti til góða á tónlistarsviðinu, ef svo má
segja, jafnvel þótt kröfurnar séu meiri þar. Þetta er m.a. áhugavert í því
ljósi að oft er því haldið fram að úrvinnsla málhljóða sé tiltölulega sérhæft
og einangrað fyrirbæri.5
2.3 Tóneyra, tóntegundir og tónlistarform
Sú tónlistartegund sem fólk elst upp við hefur áhrif á tóneyra þess á
ýmsan hátt. Þannig geta líklega flestir heyrt þann blæmun sem er á tón-
tegundunum dúr og moll þótt þeir hafi ekki lært neitt í tónfræði, en fólk
auðvitað ekki lýst þessum mun formlega án þess að hafa lært einhverja
tónfræði. Tilfinning fyrir einföldum tónlistarformum getur líka myndast
við endurtekna hlustun án beinnar tilsagnar. Ef einhverjum ólærðum
áhugamanni um tónlist dettur í hug að semja einfalt lag, kannski með það
í huga að senda það í einhvers konar dægurlagakeppni, er hann þannig vís
til að hafa það með sniðinu A-A-B-A, þ.e. þannig að fyrst kemur kafli af
gerð A, síðan er sá kafli endurtekinn, þá kemur kafli sem er öðruvísi (gerð
B) og loks er A-kaflinn endurtekinn. Ástæðan er sú að mjög mörg dæg-
urlög eru með þessu sniði, t.d. gamlir slagarar eins og „Lóa litla á Brú“,
„Kötukvæði“ eða vinsæl erlend lög eins og Over the Rainbow eða Crazy.
Þess vegna síast formið inn í hlustendur að einhverju leyti. Á líkan hátt fá
þeir sem hlusta eitthvað að ráði á blúslög með hinu hefðbundna tólf takta
sniði tilfinningu fyrir því formi. Þeir geta þá jafnvel samið lög samkvæmt
því þótt þeir geti ekki lýst því á (tón)fræðilegan hátt hvernig það er (þ.e.
I x 4, IV x 2, I x 2, V x 1, IV x 1, I x 2, til dæmis CCCC + FF + CC +
G + F + CC).
Loks er vert að ítreka að hafi menn tóneyra (þ.e. „hafi lag“) heyra þeir
þegar aðrir syngja eða spila falskt og það sker ónotalega í eyru þeirra. Þeir
sem hafa tóneyra eru yfirleitt sammála um hvort söngur sé falskur eða
Þrjú eyru 149
5 Ég þakka Haraldi Bernharðssyni fyrir þessa ábendingu.