Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Qupperneq 168

fræðinni þarfnist endurskoðunar, enda er oft gert ráð fyrir að rökliðir eins og
þágufallsskynjendur geti aðeins komið inn í formgerð setningar innan sagnliðar
(sjá t.d. Pylkkänen 2002). Annar hluti ritgerðarinnar, sem fjallar um ákveðinn
greini, byggir á samanburði greinis í þýsku og íslensku og þar eru færð rök fyrir
því að hugmyndir Schwarz (2009) um veikan og sterkan greini í algildis-
málfræðinni eigi við um íslensku eins og þýsku. Veikur greinir er túlkaður þannig
að nafnliður vísi í eitthvað einstakt í því samhengi sem er til umræðu en sterkur
greinir þannig að nafnliður vísi á anafórískan hátt í eitthvað sem hefur komið fram
áður í umræðunni. Veikur greinir í þýsku kemur stundum fram sem samdráttar-
mynd með forsetningu, sbr. zum fyrir zu dem, en sterkur greinir kemur ekki fram
sem samdráttarmynd. Greiningin á íslenskum greini í ritgerðinni leiðir út að veik-
ur greinir í íslensku geti ýmist verið laus eða viðskeyttur en að sterkur greinir í
íslensku sé alltaf viðskeyttur. Samspil lausa og viðskeytta veika greinisins er sett í
samhengi við kenningar um grenndarhömlur á viðskeytingu (Embick og Noyer
2001) og rök færð fyrir því að staðreyndir um íslenskan greini bendi til þess að
tíðarmorfem ensku sameinist persónubeygðri sögn með svokallaðri staðbundinni
tilfærslu (e. local dislocation) frekar en hausalækkun (e. lowering) eins og Embick
og Noyer gera ráð fyrir. Staðbundin tilfærsla leyfir það að morfem komi fram sem
aðskeyti á öðrum setningafræðilegum haus sem er línulega samliggjandi viðkom-
andi morfemi en þó þannig að setningafræðileg viðhengi flækjast ekki fyrir línu-
legri samlegu. Þessi hugmynd er svo raunar útvíkkuð í nýrri rannsókn hjá Antoni
Karli Ingasyni og Einari Frey Sigurðssyni (væntanlegt) þar sem unnið er með gögn
úr fleiri tungumálum, t.d. noon og búlgörsku, og frekari rök eru færð fyrir því að
hausalækkun sé óþörf aðgerð í dreifðri orðhlutafræði.
Þessar athuganir, auk nokkurra minni rannsókna í ritgerðini sem varða mor-
fófónólógíu, renna stoðum undir það viðhorf að greining á einum hluta málkerf-
isins sé í sumum tilvikum ekki vel upplýst ef hún tekur ekki tillit til samspils við
aðra hluta málkerfisins. Aðferðin sem beitt er við rannsóknina er að taka til
athug unar vel skilgreint empirískt viðfangsefni, þ.e. íslensk nafnorð, auk áhuga-
verðra samanburðardæma úr öðrum málum, og bera það að verkfærum nákvæms
formlegs kenningakerfis, þ.e. dreifðrar orðhlutafræði.
Ritgerðin í heild er til marks um að margs konar grenndarhömlur í setninga -
fræði, hljóðkerfisfræði og merkingarfræði geta sett mark sitt á afleiðslu eins
nafnorðs og þar með afurðina sem málhafar bera fram og túlka. Almenn megin -
niðurstaða er því sú að ólíkir hlutar málkerfisins tengjast hver öðrum nánum
böndum og þar með gildir að sá sem hyggst rannsaka eina hlið málsins þarf
iðulega að rýna vel í hinar hliðarnar líka ef vel á að takast til.
heimildir
Anton Karl Ingason og Einar Freyr Sigurðsson. Væntanlegt. The Interaction of Adjectival
Structure, Concord and Affixation. Proceedings of NELS 47.
Embick, David. 2010. Localism versus Globalism in Morphology and Phonology. MIT Press,
Cambridge, MA.
Ritfregnir168