Bændablaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 4

4 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2016
Fréttir
Umræða um matvælaverð hefur
verið allnokkur síðustu misseri.
Viðfangsefnið nálgast málshefj-
endur úr ýmsum áttum og sýnist
sitt hverjum eins og gengur. Tölur
Eurostat hafa þó sýnt að samfellt
frá 2007 hefur hlutfall útgjalda
neytenda á Íslandi til matvæla-
kaupa verið lægra en að meðaltali
í 28 ríkjum Evrópusambandsins.
Bændasamtökin gáfu í janúar
út skýrslu um þætti sem hafa áhrif
á matvöruverð. Þar kom í ljós að
afurðaverð til frumframleiðenda
er oft ekki nema brot af endanlegu
smásöluverði.
„Þeir eru fjölmargir, ekki aðeins
afurðaverð til bænda heldur líka,
laun starfsfólks í virðiskeðjunni,
samkeppni á smásölumarkaði, nýt-
ing verslunarhúsnæðis, afgreiðslu-
tími verslana og skattar og gjöld á
matvæli,“ segir Erna Bjarnadóttir,
hagfræðingur Bændasamtakanna.

Samanburður við önnur lönd
athyglisverður
Erna segir áhugavert að bera
matvælaverð á Íslandi saman
við nágrannalöndin og verðlag
innan ESB. Eurostat (hagstofa
Evrópusambandsins) hefur yfir yfir-
gripsmiklum gagnagrunni að ráða
í þessu skyni. Þar er hægt að gera
samanburð á hlutfallslegu verðlagi
á matvörum. Það felur í sér saman-
burð á verðlagi hvers lands miðað
við meðaltals verðlag innan ESB.
Ef hlutfallslegt verðlag er hærra en
100 er verðlag hærra en að meðaltali
innan ESB og öfugt.
Einnig má lýsa þessu sem verð-
lagi mælt í evrum, með kaupmáttar-
jafngildingu. Eurostat ber saman
verðlag með þessum hætti fyrir 32
lönd en aðeins 19 þeirra eru hluti
af evrusvæðinu, auk Danmerkur en
danska krónan er nátengd evru.
Samkvæmt nýjustu tölum
Eurostat er Ísland í 8. sæti á þessum
mælikvarða. Lægst er matvælaverð í
löndum A-Evrópu mælt með þessari
aðferð Eurostat.
„Þar, líkt og á Íslandi, er evran
hins vegar ekki alls staðar orðin
gjaldmiðill heldur enn notaðir gjald-
miðlar viðkomandi landa, ef frá eru
talin Eystrasaltslöndin, Slóvakía og
Slóvenía. Almennt má segja að eftir
því sem laun eru hærri í viðkomandi
landi, því hærra er verðlag, þar með
talið á matvörum,“ segir Erna.
− Hve háu hlutfalli af útgjöldum
sínum verja neytendur til matvæla-
kaupa?
„Á það hefur oftsinnis verið bent
að hæð á verðlagi segi ekki alla
söguna, heldur skipti meira máli
hve þungt útgjöld til matvælakaupa
vegi í heildarútgjöldum heimilanna.
Matur er jú ein helsta grunnþörfin
sem þarf að uppfylla og því minna af
ráðstöfunartekjum sem fara til þess,
því meira er eftir til ráðstöfunar í
annað.“
Bretland hagstæðast
Samkvæmt Eurostat verja Íslendingar
13,3% útgjalda sinna til kaupa á
matvörum og eru í 10. sæti neðan
frá á þeim mælikvarða. Hagstæðast
að þessu leyti er að búa í Bretlandi
en þar er enginn virðisaukaskattur
á matvæli.
Í þeim löndum þar sem verðlag
mælist hvað lægst eru útgjöld neyt-
enda að jafnaði hlutfallslega há til
matvælakaupenda. Í þeim hópi eru
meðal annars Eystrasaltslöndin sem
hafa tekið upp evru. Meðaltal ESB-
landa er um 14% og evru-löndin
koma lítið eitt lakar út.
Lægra hlutfall til matarkaupa á
Íslandi öll árin frá hruni
− Hvernig hefur þróun útgjalda
vegna matarkaupa verið undanfar-
in ár í samanburði við ESB-löndin?
„Hjá Eurostat er einnig hægt
að skoða hvernig hlutfall útgjalda
til kaupa á matvörum hefur verið
að þróast undanfarinn áratug.
Meðfylgjandi mynd sýnir saman-
burð á Íslandi annars vegar og ESB
í heild hins vegar. Greinilegt er að
áhrifa fjármálakreppunnar í heimin-
um gætir fyrr í ESB en á Íslandi, eða
strax á árinu 2008. Eðlilega kemur
hins vegar stökk til hækkunar á
Íslandi árið 2009 og hefur síðan aftur
farið jafnt og þétt lækkandi og er öll
árin lægra en í ESB í heild. Á árinu
2016 má þó merkja hækkun á ný og
þarfnast það nánari skoðunar. Því
má bæta við að hlutfall útgjalda til
kaupa á innlendum búvörum (mjólk-
urvörum, eggjum og kjötvörum) er
um 5,4%,“ segir Erna.

Lækkun tolla tryggir ekki endi-
lega lægra verð til neytenda
− Hvernig er verðlag á innfluttum
matvörum án tolla?
„Nær allar aðrar matvörur (utan
kartaflna og örfárra annarra undan-
tekninga) eru fluttar inn án tolla
og ættu því að vera sambærilegar í
verði og gerist í nágrannalöndunum
ef kenningar talsmanna afnáms tolla
standast. Tölur Eurostat hafa hins
vegar fram til þessa sýnt að brauð
og kornvörur og ávextir og grænmeti
eru hlutfallslega dýrari hér á landi en
í nágrannalöndunum. Þetta undir-
strikar að verð til neytenda ræðst
af fjölmörgum þáttum,“ segir Erna.
Hún bendir á að margoft hafi verið
sýnt fram á að afurðaverð til bænda
er aðeins lítill hluti af útsöluverði
og hefur farið lækkandi sem hlutfall
af því á undanförnum árum og ára-
tugum. Úrvinnsla, eftirlitskostnaður,
markaðs- og dreifingarkostnaður og
smásöluálagning séu dæmi um þætti
sem hafa á móti hækkað sem hlutfall
af útsöluverði.
Hlutfall tekna sem fer í
matarkaup er einn mælikvarði
á lífskjör
„Einn mælikvarði á lífskjör er hversu
stórt hlutfall útgjalda neytenda af
heildarútgjöldum fer til kaupa á mat-
vælum. Hér á landi er þetta hlutfall
lítillega undir meðaltali ESB. Það
hlýtur að verða keppikefli okkar að
svo verði áfram og að þetta hlutfall
lækki enn.
Það eru fjölmargir þættir sem hafa
áhrif á matvælaverð til neytenda. Á
sumum sviðum, eins og í heilbrigð-
iskröfum, hefur íslenskur landbúnað-
ur dýrmæta sérstöðu sem standa þarf
vörð um. Landbúnaðurinn mun á
móti leitast við að hagræða og leggja
sitt af mörkum til að byggja gjöfult
samfélag,“ segir Erna Bjarnadóttir.
/HKr.
Tölur Eurostat um þróun útgjalda vegna kaupa á matvælum sýna hagstæðan samanburð Íslands við ESB-ríkin öll árin frá 2007:
Matvælaverð er hlutfallslega lægra á Íslandi
en hjá öllum hinum Norðurlandaþjóðunum
− Þá er hlutfall útgjalda neytenda til matvælakaupa hærra í 25 Evrópulöndum en hér á landi
Bretland
Sviss
Austurríki
Lúxemborg
Þýskaland
Írland
Danmörk
Noregur
Holland
Ísland
European Union (28 countries)
Euro area (18 countries)
Euro area (19 countries)
Svíþjóð
Finnland
Malta
Belgía
Frakkland
Slóvenía
Slóvakía
Ítalía
Kýpur
Pólland
Tékkland
Búlgaría
Spánn
Ungverjaland
Eistland
Portúgal
Króatía
Grikkland
Litháen
Lettland
Tyrkland
Rúmenía
Noregur
Svíss
Danmörk
Svíþjóð
Finnland
Írland
Austurríki
Ísland
Luxemborg
Frakkland
Ítalía
Belgía
Kýpur
Bretland
Þýskaland
Grikkland
Malta
ESB 28
Holland
Slóvenía
Portúgal
Spánn
Króatía
Lettland
Slóvakía
Eistland
Tékkland
Ungverjaland
Litháen
Rúmenía
Pólland
Búlgaría
Erna Bjarnadóttir.