Bændablaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 51

51Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2016
fyrir plóg á ökrum eða notuð sem
burðardýr. Ösnurnar voru mjólkaðar
og kjötið borðað. Við uppgröft á graf-
hýsi fyrsta faraósins í Egyptalandi
fundust tíu beinagrindur af ösnum
sem fylgja áttu honum til handan
heima.
Sagt er að Kleópatra drottning í
Egyptalandi, eiginkona Nerós keisara
og systir Napóleons keisara, hafi
baðað sig í ösnumjólk til að mýkja
húðina og halda sér unglegri.
Asnar voru þekktir sem húsdýr
í suðvestanverðri Asíu 2.500 árum
fyrir Krist. Frá svipuðum tíma eru
frásagnir um stórvaxna hvíta asna í
borginni Damaskus sem ætlaðir voru
til reiða og í Sýrlandi voru ræktaðir
gangþýðir asnar sem sérstaklega voru
ætlaðir sem reiðskjótar fyrir konur.
Talið er að asnar berist til Evrópu
á annarri öld fyrir Krist eða um svip-
að leyti og vínviðurinn og ræktun á
honum hefst þar. Sýrlenski vínguðinn
Díonosíus er oft sýndur í allri sinni
dýrð ríðandi á asna í grískri myndlist.
Seinni tíma myndir af hinum róm-
verska Bakkusi sýna hann iðulega
sitja á sams konar skepnu. Grikkir og
Rómverjar voru fljótir að taka asnann
í sína þjónustu og Rómverjar fluttu þá
með sér vítt og breitt um rómverska
heimsveldið og þar á meðal um Mið-
Evrópu.
Fyrstu asnarnir í Suður-Ameríku
voru samferða Kólumbusi vestur um
haf í öðrum leiðangri hans til nýja
heimsins og stigu á land þar 1495.
Líklegt er talið að tveir asnar hafi
borist til Mexíkó með biskupnum og
trúboðanum Zumárranga árið 1528
og fyrstu heimildir um asna í sunnan-
verðri Norður-Ameríku eru frá 1598.
Asnar voru fluttir til Ástralíu
1793. Þeir sluppu fljótlega út í nátt-
úruna þar sem þeir hafa fjölgað sér
mikið.
Útlit og ævilengd
Verulegur munur er á mismunandi
undirtegundum asna í útliti og að
stærð. Flestir asnar eru gráir eða
jarpir að lit en litaafbrigði geta verið
margs konar en kviðurinn og gran-
irnar eru yfirleitt ljósar. Hæð upp á
herðakamb fullorðinna asna getur
verið frá 80 upp í 160 sentímetrar og
þyng þeirra 80 til 480 kíló. Hálsinn
er stuttur.
Asnar eru hófdýr og grasbítar
með öflugt meltingarkerfi og geta
lagt sér til munns gróður sem aðrir
grasbítar líta ekki við. Hófar asna
eru teygjanlegri og eyðast hægar en
hófar hesta. Asnar geta verið sprett-
harðir og í Asíu eru til asnar sem ná
70 kílómetra hraða á klukkustund á
spretti og geta hlaupið samfleytt í
um það bil tvær klukkustundir á 25
kílómetra hraða.
Ævilengd asna er nátengd með-
ferðinni á þeim. Asnar sem púla
mikið ná sjaldnast nema 15 ára aldri
en vitað er um asna í góðu yfirlæti
sem hafa lifað í tæp fimmtíu ár.
Asnar eru harðgerðar og sterkar
skepnur sem eru vel aðlagaðir að lífi
í þurru og heitu loftslagi við jaðra
eyðimarka. Karldýrin helga sér svæði
og getur yfirráðasvæði sterks karl-
dýrs verið tugir hektarar að flatar-
máli. Samskipti þeirra á milli fer fram
með hneggi eða hríni sem getur borist
marga kílómetra yfir eyðimerkur,
gresjur og gróðursnautland. Eyru
asna eru stór og nýtast því vel við
slíkar aðstæður auk þess sem blóð-
flæði í gegnum þau kælir dýrin.
Ösnur eru félagslyndari en karl-
dýrin og saman mynda þær ösnustóð.
Meðganga og burður
Eftir fyljun ganga ösnur að jafnaði
með í tólf mánuði en meðgöngutím-
inn er breytilegur, ellefu til fjórtán
mánuðir milli undirtegunda. Að
meðgöngu lokinni kasta þær yfir-
leitt einu folaldi. Ösnur kasta tveimur
folöldum í aðeins 14% tilfella og eru
lífsmöguleikar tvíburafolalda litlar.
Folöldin eru átta til fjórtán kíló
við burð og að jafnaði staðin upp og
komin á spenna hálftíma síðar.
Karldýr sem lenda saman vegna
ösnu í látum berjast um hana með því
að bíta og sparka í hvor annan jafnt
með fram- og afturfótunum.
Hegðun og nytjar
Asnar láta ekki eins vel af stjórn
eins og hestar og eru orðlagðir fyrir
þrjósku og því líklega sjálfstæðari í
hugsun en hestar. Atferlisrannsóknir
á ösnum benda til að þeir séu greindir,
varkárir, leiksamir, almennt vinalegir
og fljótir að læra.
Allt frá því að fyrstu asnarnir voru
tamdir hafa þeir aðallega verið nýttir
til reiða og sem burðar- og dráttar-
dýr. Ösnur hafa verið tamdar, eins og
hundar, til að halda saman sauðfé og
geitum og verja féð fyrir rándýrum.
Ösnur hafa einnig verið tamdar til að
gæta ungra barna. Asnar hafa verið
notaðir í hernaði til að bera sprengjur
þar sem fólk hefur safnast saman og
sprengja það í loft upp og til að flytja
særða hermenn af vígstöðvunum.
Kjöt af ösnum þykir víða lostæti,
meðal annars í Frakklandi og í Suður-
Ameríku og Kína. Á Ítalíu, þar sem
neysla á asnakjöti er mest í Evrópu,
er það meðal annars notað í rétti eins
og pastasósu, stracotto di asino og í
pylsur, salame di asino.
Húðir af ösnum eru nýttar á svip-
aðan hátt og hrosshúðir og í eina tíð
voru smíðaðar falskar tennur í fólk
úr tönnum asna. George Washington,
fyrsti forseti Bandaríkjanna, var til
dæmis með þannig stell uppi í sér.
Asnar í bókmenntum og myndlist
Asnar koma nokkrum sinnum fyrir
í dæmisögum Esóps. Oftar en ekki
koma þeir illa út í þeim en með einni
undantekningu þegar asni bjargar
sér með hyggindum úr klóm úlfs. Í
Gullna asnanum, Asinus Aureus, eftir
rómverska rithöfundinn Apuleius,
er söguhetjunni Lucius breytt í asna
í upphafi sögunnar og í Draumi á
Jónsmessunótt eftir Shakespeare
breytist höfuð einnar persónunnar
í asnahöfuð.
Sansho Panza, hinn trygglyndi
samferðamaður Don Kíkóte, ríður á
asna og asninn Benjamín á Dýrabæ
George Orwell er táknmynd tryggðar
og þolgæðis.
Asnar eru víða nefndir í Biblíunni
og notaðir í líkingamáli hennar. Í
annarri Mósebók 22:3 segir að finn-
ist hið stolna lifandi í vörslu hans,
hvort sem það er naut, asni eða sauð-
ur, skal hann bæta með tveimur fyrir
eitt og í Jobsbók 11:12 segir að ef
heimskur maður verður skynsamur
geti villiasni eins fæðst sem maður.
Spænski málarinn Goya, sem
talinn er einn af höfuðmyndlistar-
mönnum sögunnar, gerði meðal
annars áttatíu ætingar sem ganga
undir heitinu Los Caprichos og sína
heimsku mannanna í allri sinni fjöl-
breytni. Á nokkrum þeirra eru asnar
þungamiðja ádeilunnar.
Einn besti vinur tröllkarlsins
Shrek í samnefndum teiknimyndum
er fremur einfaldur en úrræðagóður
og trygglyndur asni. Asninn sá er
líkur fyrirmynd sinni í náttúrunni
að því leyti að hann getur eignast
afkvæmi með dýri af annarri tegund
en hann sjálfur. Í teiknimyndinni
er gengið talsvert lengra en í raun-
heimum hvað tegundablöndun varðar
því asninn eignast asnalík afkvæmi
með vængi með stórum fljúgandi og
eldspúandi dreka.
Asnar í goðsögnum og
trúarbrögðum
Pálmasunnudagur er trúarleg hátíð
kristinna sem fellur á sunnudaginn
fyrir páskana og er fyrsti dagur
dymbilviku. Pálmasunnudagur er
haldinn til minningar um innreið
Jesú í Jerúsalem, þegar fólkið
breiddi klæði sín á veginn og
veifaði pálmagreinum til að fagna
komu hans, en þannig var konungum
fagnað á þeim tímum.
Í Jóhannesarguðspjalli 12:12-16
segir nánar um þennan atburð að Jesús
hafi fundið sér ungan asna og sest á
bak honum, eins og skrifað er: Óttast
ekki, dóttir Síon. Sjá, konungur þinn
kemur, ríðandi á ösnufola. Kristur
ríður hér asna líkt og Díonosíus og
Bakkus í helgisögnum Grikkja og
Rómverja.
Á helgimyndum sem sýna komu
Jóhannesar og Maríu meyjar með
Jesúm undir belti til Betlehem ríður
hún iðulega asna sem smiðurinn leiðir.
Asninn er tákn guðsins Ra í
egypskri guðafræði og samkvæmt
grískri goðafræði uxu asnaeyru á
Mídas konung þegar upp komst
um lélegan tónlistarsmekk hans.
Samkvæmt hindúasið er reiðskjóti
gyðjunnar Kalarati asni.
Spámaðurinn Múhameð sagði að
ef hundur eða asni gengi framan við
mann á bæn gerði það bænina gagns-
lausa.
Að vera asni
Fæstum þykir upphefð í að vera
líkt við asna enda slíkt merki um
heimsku eða bjánaskap. Menn geta
þannig verið hreinir og klárir asnar,
asnaprik, asnalegir í hegðun eða útliti
eða með asnaeyru og þar fram eftir
götunum.
Í Bandaríkjunum er keppt í
nýstárlegri útgáfu af körfubolta þar
sem leikmenn sitja á ösnum meðan
á leiknum stendur og reyna að hitta
boltanum í körfu af þeim.
Samkvæmt afgönsku orðatiltæki
er asni enn þá asni þrátt fyrir að hann
taki sér á hendur pílagrímsferð til
Mekka.
Asni á barnum
• Tvöfaldur vodka.
• Engiferöl.
• Einn bátur af sítrónu.
Helt í longdrink glas með klaka. Fyllt
upp með engiferöli, sítrónan kreist
yfir og látin detta ofan í glasið.
Múlasni er afkvæmi hests og ösnu Blendingur asnafola og merar kall-
Asni af undirtegundinni kiang sem