Bændablaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2016
Fyrir rúmum fjörutíu árum
voru sýndir í ríkissjónvarpinu
þættir um undarlegan náunga
sem var kallaður Skreppur seið-
karl. Aðalsögupersónan var góð-
látlegur galdramaður sem átti
lítinn frosk og hafði flogið um
í tíma frá elleftu öld til ársins
1960.
Þættirnir nutu talsverðra vin-
sælda og undarlegir menn voru
gjarnan uppnefndir Skreppur seið-
karl í höfuðið á þessum skemmti-
lega furðufugli. Á sínum tíma, á
elleftu öld, hefði hann líklega verið
flokkaður sem sjamani.
Í alfræðiritinu Britannica segir
að sjamani sé töfralæknir, prestur
og dulspekingur samfélagsins.
Hann læknar sjúka, stjórnar fórn-
arathöfnum samfélagsins og leið-
beinir sál dauðra yfir í aðra heima.
Hann getur þetta vegna hæfileika
síns til að fara út úr líkamanum
að vild. Í Síberíu og Norður-Asíu
gengur staðan í erfðir og starfs-
greinin er ekki kynbundin.
Fyrirbærið þekkist einnig í nor-
rænni goðafræði og tengist Óðni
og trúnni á volduga anda. Í bók-
inni Hugtök og heiti í norrænni
goðafræði eftir Rudolf Simek
segir að sjálfsfórn Óðins, þegar
hann hékk í tré í níu nætur, minni
á manndómsvígslur fornra menn-
ingarsamfélaga og Óðinsdýrkun
sé að mörgu leyti lík því ástandi
sem grípur töfralækna við lækn-
ingar og spásagnir. Óðinn er goð
trúaralgleymis og dýrkun hans
hefur öll einkenni vitundarvímu
eða trúarleiðslu. Tilfinningaleysi
berserkja og úlfhéðna fyrir hita og
sársauka er vel þekkt í andatrú þar
sem mönnum blæðir ekki þótt borin
séu á þá eggvopn.
Það að Óðinn sjái um alla
heima úr hásæti sínu gæti bent til
þess að hann fari sálförum eins og
sjamanar. Simek bendir á að sætið
Hliðskjálf minni í ýmsu á turna,
palla eða seiðhjalla sem seiðmenn
og seiðkonur notuðu til að sjá sýnir.
Til þess að verða sjamani þurfa
menn og konur að ganga í gegn-
um stranga vígslu og jafnvel sjálfs-
pyntingar. Aðferðin er þekkt meðal
ýmissa þjóðflokka á norðurhveli
og í Suður-Ameríku þar sem til-
vonandi sjamani þarf að vinna fyrir
kraftinum sem hann öðlast með því
að fórna sjálfum sér líkt og Óðinn.
Í Hávamálum segir um Óðinn
að hann hafi fórnað sjálfum sér
með því að hanga níu nætur í tré,
þjáður af hungri og þorsta, særður
spjóti. Ekki ósvipað og Kristur á
krossinum.
Þekkingarleit Óðins líkist inn-
vígsluþrautum síberískra sjamana
sem meðal annars felst í því að
klifra í trjám og dvelja þar dögum
saman. Óðinn öðlast þekkingu
gegnum þjáninguna, þekkingu
sem er fólgin í töfraþulum, meðul
sem hann beitir til að lækna, stilla
eld, æra nornir og stjórna örlögum
manna.
Sleipnir, hinn áttfætti hestur
Óðins, og fararskjóti hans til undir-
heima, á sér hliðstæðu í trúnni á
fararskjóta síberískra sjamana.
Óðinn ríður Sleipni til Heljar að
særa upp löngu dauða spákonu og
leita frétta og það verður að teljast
mögnuð vígsla.
Sjamanar gátu einnig magnað
seið en vegna erginnar sem fylgir
seiðnum voru það einkum konur
sem lögðu stund á hann.
Í Eiríks sögu rauða er sagt frá
Þorbjörgu lítilvölvu og sagt er að
hún hafi haft staf í hendi. Þegar
Þorbjörg ætlaði að magna seið bað
hún nokkrar konur að hjálpa sér og
slógu þær hring um seiðhjallinn.
Með því að stunda seið var seið-
konunum kleift að leita frétta um
ókomna atburði og þannig hafa
áhrif á samfélagið. /VH
Skreppur seiðkarl og
Þorbjörg lítilvölva
Undirbúið fyrir sjómannadagshelgina og 17. júní:
Eilíf litadýrð á Espiflöt
STEKKUR
Á Garðyrkjustöðinni Espiflöt í
Reykholti var starfsfólk í óða-
önn við að setja saman litskrúð-
uga blómavendi er tíðindamaður
Bændablaðsins átti leið um sveit-
ir Suðurlands fyrir síðustu helgi.
Þegar stórir viðburðir eru í nánd er
handagangur í öskjunni á Espiflöt
og að þessu sinni var undirbúið
fyrir sjómannadagshelgina og eins
er 17. júní á næsta leiti.
Hjónin Sveinn A. Sæland og
Áslaug Sveinbjarnardóttir hafa átt
og rekið stöðina frá 1998, en þau
eru bæði garðyrkjufræðingar frá
Garðyrkjuskóla Íslands. Sveinn, sem
er fyrrverandi formaður Sambands
garðyrkjubænda, eftirlét Axel, syni
sínum, umsjónina með stöðinni árið
2014. Þau hjónin eru þó enn starfs-
menn í stöðinni og áfram er hún rekin
af þeim þremur.
Espiflöt sérhæfir sig algjörlega í
afskornum blómum allan ársins hring
og telst hún vera sú stærsta sinnar
tegundar með um 20 prósenta mark-
aðshlutdeild. Framleiðslan er mjög
fjölbreytt og þar má finna tegundir
eins og geislafífla, liljur, silkivendi,
rósir, sólliljur og chrysur í öllum
mögulegum litum og stærðum, en að
sögn Axels er blái liturinn þó frekar
sjaldgæfur í afskornum blómum. „Við
erum samt með örfáar tegundir sem
eru með blá blóm, vegna þess að það
er alltaf talsverð eftirspurn eftir þeim í
vendi, ekki síst fyrir stráka og herra –
til dæmis við útskriftir. En hann er líka
eftirsóttur við athafnir þegar vísað er
í íslenska fánann, eins í jarðarfarir og
opinberar athafnir til dæmis.“
Fylgjum tíðarandanum
„Tískan getur verið mjög mismun-
andi. Stundum eru það litirnir sem
ráða en önnur ár eru það ákveðin
blóm og þá skipta litirnir minna máli.
Við reynum að sjálfsögðu að fylgja
tíðarandanum og árstímunum. Vor og
sumar eru bjartir litir í bleiku, gulu og
appelsínugulu. Á haustin eru fölari
litir sem líkja eftir náttúrunni í rauðu,
appelsínugulu og bleiku. Veturinn er
oft erfiðari að lesa í.
Allar pantanir sem við fáum inn
á okkar borð fara í gegnum Grænan
Markað sem er okkar heildsala. Sumir
vendir eru pantaðir með nákvæmri
forskrift um hvernig þeir eigi að
vera, en með aðra getur starfsfólkið
leikið sér með. Bestu og verðmæt-
ustu blómin fara í sérverslanir,“ segir
Axel. /smh
Myndir / smh
-