Bændablaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2016
... og kýrnar leika við hvurn sinn fingur
− Útbeit nautgripa, velferð og hagnýt ráð − lög og reglur
Nú eru bændur landsins sem
óðast að leysa út nautgripi sína.
Almenningur gleðst yfir að sjá
kýrnar á beit og ferðamenn dást
að litafjölbreytninni.
Mikilvægust er samt útbeitin og
útivistin fyrir heilbrigði og velferð
gripanna.
• Dagleg hreyfing eykur súrefn-
isupptöku – meiri virkni vöðva
eykur blóðflæðið.
• Sogæðakerfið örvast – varnar-
kerfi líkamans gegn smiti og
sýkingum.
• Minni líkur á súrdoða, föstum
hildum og júgurbólgu.
• Hreyfing hefur jákvæð áhrif á
liði og eykur næringu liðbrjósks.
• Fætur og klaufir kúa á útbeit eru
heilbrigðari en þeirra sem inni
standa, gróið land fer mun betur
með lappirnar en harður flór og
mykja í flórum.
• Kýr sem hreyfa sig meira hika
síður við að leggjast.
• Tíðni spenastiga er umtalsvert
lægri.
• Mun færri kýr fá burðarlömun
(þ.e. liggja lengi í doða/slíta
lærvöðva)
• Hegðunarfrávik sjást nánast
ekki hjá nautgripum á beit.
• Frumutala hækkar fyrstu dagana
á beit hjá kúm með frumutölu
>125 en lækkar síðan.
• Beit hefur jákvæð áhrif á mjólk-
urgæði og efnasamsetningu
mjólkur.
• Mjólkurkýr ættu að vera úti í
u.þ.b. 6 tíma á dag í 8–16 vikur.
• Kálfar yngri en fimm mánaða
ættu ekki að vera úti nema með
viðbótarfóðrun og tryggja verð-
ur gott skjól.
• Þroskaðar kvígur og geldneyti í
góðum holdum geta gengið úti
allt árið ef aðbúnaður og fóðrun
er í lagi.
Forðast verður sveiflur í fóðrun og
tryggja aðgengi að hreinu drykkj-
arvatni og steinefnum. Auðvelt er að
lengja útbeitartímabilið hjá kvígum
með viðbótargjöf.
Hvenær líður gripum illa úti?
Í mikilli rigningu/roki, í mikilli sólar-
sterkju og þegar bitvargurinn flýgur
líður gripunum illa og þeir verða að
geta leitað skjóls. Góð skjólbelti hlífa
gripum vel. Best er að mjólkurkýr
hafi frjálsan aðgang að fjósinu.
Hvað segja Danir?
Skýrsla danska dýrasiðfræðiráðsins
(Dyreetisk Råd) feb. 2006:
Ráðið telur útbeit mjólkurkúa
hafa jákvæð áhrif á heilbrigði og frjó-
semi. Sömuleiðis minnki árásargirni,
lægra settar kýr eigi auðveldara með
að forðast þær hærra settu og kýrnar
fái tækifæri til eðlilegrar félagslegrar
hegðunar. Kýrnar hreyfa sig meira,
eiga auðveldara með að leggjast og
standa upp og hvíldaratferli er ótrufl-
að. Hreyfingin eykur einnig þol og
heilbrigði kúnna.
Niðurstaða ráðsins er sú að útbeit
sé eðlileg leið til að tryggja velferð
mjólkurkúa og að almennt eigi allar
kýr að fá möguleika til beitar.
Undirmálskýr
Danir skilgreina haltar, laskaðar
og vesælar kýr sem „loser cows“
eða undirmálskýr. (Taberko - mal-
keko der trives dårligt og derfor er
nederst i hierarkiet) „Winner cow“/
hraust kýr mjólkar meira, þarf minni
umönnun og lifir lengur. Misjafnt
er eftir hjörðum hve undirmáls-
kýrnar eru margar. Í hjörðum þar
sem hraustu kýrnar eru hlutfalls-
lega flestar er kálfadauði minni
og frumutalan lægri. Velferð kúa í
hjörðum með margar undirmálskýr
er augljóslega ábótavant, mikilvægt
er að greina ástæðurnar og leiðir til
úrbóta.
Í hjörðum þar sem kúnum er beitt
eru líkurnar á að kýr verði undirmáls-
kýr 2,5 sinnum minni, mjúkt legu-
svæði (bás) og möguleikar á eðlilegu
atferli minnka líkurnar enn meira.
Mjaltaþjónar og útbeit
Almenn er mælt með ca 6 tíma
útbeit á dag. Ekki má vera of langt
milli fjóss og beitar (250–500 m),
sé langt í beitina þurfa kýrnar lengri
tíma til að læra að koma heim. Sé
beitin nálægt fjósinu eru kýrnar sjálf-
stæðari, koma oftar inn til mjalta og
dreifing mjalta verður jafnari. Þær
eru líka lengur úti, koma oftar inn
í stuttar heimsóknir og hafa rýmri
tíma til að drekka.
Þegar líður á sumarið verða kýrn-
ar sjálfstæðari og koma oftar inn
einar eða í litlum hópum.
Stjórnið gróffóðurgjöfinni inni
(minni gjöf meðan kýrnar eru úti).
Sé fóðurlínan rétt fyrir innan dyrn-
ar getur myndast biðröð í dyrunum.
Hafið brynninguna aðeins inni í upp-
hafi beitartímabilsins.
Lokkið kýrnar inn, t.d. með
þekktum hljóðum í fóðurvagni og
kjarnfóðurbásum. Ef allar kýrnar
eru reknar inn í einu verða þær að
geta legið, drukkið og étið meðan
þær bíða. Varist mikinn mun á birtu
innandyra og úti, gott er að hafa bjart
innan við fjósdyrnar því þá ganga
gripirnir greiðar inn. Sækið kýrnar
sem ekki koma sjálfar.
Rétt staðsetning mjaltaþjóns í
fjósi skiptir máli því mikilvægt er
að umferðin um þjóninn og út á
beit sé greið. Mjaltaþjónninn má
ekki vera ásettur, leyfið t.d. lengri
tíma milli mjalta. Munið að mjalta-
þjónninn annar aðeins níu kúm á
klukkutíma. Gelda má kýr í lítilli
nyt.
Fjósið þarf að vera rétt staðsett
við beitarsvæðin, kýrnar ættu að sjá
hagann og hjörðina frá fjósinu. Góð
beit freistar kúnna, stjórnið beitinni
(t.d. randbeit).
Kúagötur verða að vera góðar
Fjóshlað verður að vera vel úr garði
gert svo hægt sé að halda því þrifa-
legu. Gott er að láta kýrnar hreyfa
sig aðeins áður en þær fara út úr
fjósinu, þær leggja þá frá sér og
minni skítur verður á götunni.
Skipuleggið kúagötur þannig að
auðvelt sé að halda þeim þurrum og
hreinum. Takmarkið umferð þungra
vinnuvéla um kúagöturnar.
Gatan á að vera þétt og mjúk,
burðarlagið stöðugt og leiða burt
vatn. Kýr með skemmdar/ofvaxnar
klaufir hægja á sér á hörðum vegi.
Sé undirlagið mjög hart má ekki
vera gróf möl ofan á, hætta er á
mari og skemmdum á klaufum.
Því lengra sem reka á kýrnar því
breiðari verður gatan að vera, gatan
á að vera eins bein og hægt er, forð-
ist krappar beygur og blindgötur.
Gætið vel að mynni götunnar við
beitilandið svo ekki myndist þar
for og bleyta, sömuleiðis gott rými
svo lágt settar kýr hafi undanfæri.
Girðið hæfilega nærri kúagötunni
svo kýrnar leiti ekki út fyrir og
traðki niður vegakantinn.
Gott er að hafa nokkur hlið inn í
beitarhólfin og dreifa þannig álaginu,
þá verða minni skemmdir á gróðri
við hliðin.
Nautgripir í beitarhólfum sem
liggja að kúagötunni trufla rekstur-
inn. Ekki ættu að vera drykkjarkör
við götuna, einhverjir gripir stansa
til að drekka.
Kýr vilja helst ganga í halarófu,
þær hæstsettu fremst og þær lægst-
settu aftast. Takmarkað rými er
algengasta orsök árásargirni, sé of
mikið rekið eftir kúnum verða þær
stressaðar og stimpingar verða í
hópnum. Þetta getur leitt til meiðsla,
sömuleiðis gæta kýrnar ekki nægi-
lega hvar þær stíga og geta meiðst á
klaufum. Sé hópurinn tregur í rekstri
á að reka eftir háttsettu kúnum sem
eru fremstar, að reka eftir öftu-
stu kúnum getur leitt til streitu og
árekstra því þær lægst settu lenda í
klemmu milli rekstrarmannsins og
háttsettu kúnna.
Beitin
Skipuleggja verður beitina þannig
að hún sé góð og lystug. Ágætar
upplýsingar er að finna á heimasíðu
Ráðgjafarmiðstöðvar landbúnaðar-
ins, www.rml.is, ráðunautar RML
veita sömuleiðis góð ráð og leið-
beiningar.
Hafa ber í huga að ormasmit
getur magnast upp á beitarlandi
og háð þá sérstaklega ungviðinu.
Ormalyfjagjöf í samráði við dýra-
lækna skilar oft miklum árangri.
Lögin, reglugerðin og eftirlitið
Í 14. grein laga nr 55/214 um velferð
dýra kemur fram að umráðamönn-
um dýra ber að tryggja grasbítum
beit á grónu landi á sumrin. Í 17. gr.
reglugerðar um velferð nautgripa er
útbeitarkrafan svo útfærð nánar.
Grein þessi er að hluta til unnin
upp úr fyrirlestri sem höfundur hélt
fyrir fagráð í naugriparækt 2013.
Ítarefni og heimildir eru tiltækar
áhugasömum.
Katrín Andrésdóttir,
f.v. héraðsdýralæknir.
AKýr á beit ganga oft 4-8
km/dag meðan kýr í góðum
lausagöngufjósum ganga 400-
800 metra.
„Liggja, éta, mjólka ...“
Kýr bíta 4–9 klukkutíma á dag,
mest í fjórum lotum; í dögun,
um miðjan dag, seinnipart dags
og þegar fer að skyggja. Kýrin
sefur aðeins fjóra tíma á dag en
liggur u.þ.b. 60% af sólarhringn-
um, mest að næturlagi (ríflega
12 tíma).
Þess vegna nýta þær beit mun
verr að næturlagi.
Beitin og mjólkin
Rannsóknir sýna að mjólk úr
kúm á beit inniheldur meira af
CLA og Omega-3 fitusýrum.
Auk þessa inniheldur mjólk-
in meira E-vítamín sem styrkir
fitukúlurnar – minna um fríar
fitusýrur (FFS).
Yfirdýralæknir upplýsir að Matvælastofnun muni
fylgjast með að bændur virði
ákvæði um útivist nautgripa.
Brotum verður fylgt eftir með
álagningu dagsekta eða stjórn-
valdssekta.
1065/2014
Reglugerð um velferð
nautgripa.
17. gr. Útivist.
Allir nautgripir, að undanskild-
um graðnautum, skulu komast
á beit á grónu landi í átta vikur
hið minnsta, á tímabilinu frá
15. maí til 15. október ár hvert.
Aðgangur að útigerði uppfyllir
ekki kröfu um útivist á grónu
landi.
Gripir sem eru úti skulu geta
leitað skjóls fyrir veðrum. Að
vetri skal skjól þetta vera gripa-
hús eða legusvæði í skýli sem
tekur mið af þörfum viðkomandi
gripa.
Þar sem nautgripir, aðrir en
mjólkurkýr, eru haldnir úti skal
vera aðstaða til að handsama
gripi ef þeir þurfa meðhöndlun
eða taka þarf úr þeim sýni.
Átsvæði skal vera með þéttu
og þrifalegu undirlagi. Þar sem
gripir eru á útigangi allt árið
skal vera aðstaða innanhúss til
að hlúa að gripum sem þurfa
sérstakrar umönnunar við.
Hafa skal reglubundið eftirlit
með gripum á útigangi og haga
því eftir aðstæðum. Á tímabil-
inu 15. október til 15. maí skal
líta til með gripum á útigangi
daglega.