Bændablaðið - 05.10.2017, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2017
til að félag geti sinnt lögmæltu
hlutverki vegna almannahagsmuna
eða réttinda annarra.“
Örlítið neðar í textanum kemur
svo þversögnin:
Ákvæði um greiðsluskyldu
til félaga án félagsaðildar er
að finna í lögum um starfskjör
launafólks nr. 55/1980 svo
og lögum um kjarasamninga
opinberra starfsmanna nr. 94/1986
en greiðsluskyldu fylgir ekki
aðildarskylda.“
Hvernig í ósköpunum er hægt
að skylda fólk til að greiða iðgjöld
sem stjórnarskráin segir að ekki sé
hægt að skylda fólk til að vera í?
Það hlýtur væntanlega líka að gilda
um aðild að lífeyrissjóðunum – eða
hvað?
Það kostar 17 milljarða
að reka alla sjóðina
Rekstrarkostnaður sjóðanna, sem eru
28 að tölu, er varlega áætlaður um
17 milljarðar króna á ári samkvæmt
uppreiknuðum tölum og úttekt
Ragnars Ingólfssonar, formanns VR,
á ársreikningum lífeyrissjóðanna
2016. Launakostnaður æðstu
stjórnenda 14 stærstu sjóðanna nam
á síðasta ári hátt í milljarði króna,
eða 940.663.521 krónum. Á bak við
þessa tölu eru aðeins 46 stjórnendur
og 94 stjórnarmenn.
Rekstrarkostnaður 14 lífeyris sjóða
var 13.776.237.589 kr. á síðasta ári.
Skrifstofu- og stjórnunar kostnaður
var 5.306.469.301 kr. Bein fjár-
festingargjöld námu 1.378.170.384
kr. og áætluð fjárfestingargjöld voru
7.091.597.904 kr.
Ragnar hefur áhyggjur af því að
lífeyrissjóðakerfið fái ekki staðist til
lengdar. Öll slík kerfi má vissulega
líkja við Ponzi-svindl að hætti
Charles Ponzi, sem fann snjalla leið
fyrir fjárfesta til að hagnast á fávisku
annarra. Það þarf nefnilega stöðugt
hærri inngreiðslur í sjóðina til að
halda píramídakerfinu gangandi. Um
leið og ein stoð brestur hrynur kerfið.
Þá er innbyggð áhætta í kerfið
með þeim hætti að utanaðkomandi
áföll geta eyðilagt á augabragði
áratuga peningasöfnun almennings.
Ragnar hefur því verið að viðra
hugmyndir um að trappa niður stöðu
lífeyrissjóðanna í þjóðfélaginu.
Hann gengur þó ekki svo langt að
vilja leggja niður lífeyrissjóðina
að svo stöddu, heldur að þeir verði
sameinaðir og gerðar verði róttækar
breytingar á öllu kerfinu.
Ávöxtunarkrafan sótt að stórum
hluta í vasa launþega
Lífeyrissjóðunum er gert að mæta
ávöxtunarkröfu upp á 3,5%, eða sem
nemur 172,3 milljörðum króna. Til
að standa við þá kröfu verða menn
að reikna verðtryggingu inn í breyt-
una. Miðað við 3,5% ávöxtunarkröfu
þurfa lífeyrissjóðirnir að ávaxta inn-
lendar eignir um rúmlega 100 millj-
arða króna á ári. Ef miðað er við að
verðbólga sé 2,5%, eins og verð-
bólgumarkmið Seðlabanka Íslands
gerir ráð fyrir, þurfa sjóðirnir að
kreista út úr íslensku hagkerfi 172,3
milljarða á hverju einasta ári og sú
upphæð fer stöðugt hækkandi.
Til að mæta því hafa sjóðirnir m.a.
fjárfest grimmt í fyrirtækjum á mark-
aði hér heima og eiga nú drjúgan
hluta fyrirtækja í alls konar rekstri.
Eignir lífeyrissjóðanna í versl-
unum af ýmsum toga, eins og Högum,
þýðir að þær verslanir verða að vaxa
til að ná inn ávöxtunarkröfunni. Það
gerist ekki síst í gegnum vöruverð.
Sama á við um flugfélög og öll önnur
fyrirtæki sem lífeyrissjóðirnir koma
að. Það er því á endanum almenning-
ur í landinu, sem jafnframt á sjóðina,
sem að verulegum hluta greiðir millj-
arðana sem þarf til að mæta ávöxtun-
arkröfunni í háu vöruverði.
Lífeyrissjóðirnir geta svo geng-
ið enn lengra í áhættusömum fjár-
festingum. Þeir hafa nefnilega heim-
ild til að eiga allt að 25% af eignum
sínum í óskráðum félögum og eiga
flestir langt í land með að nýta þá
heimild.
Þessi fyrirtæki ganga ekki öll
jafn vel, samanber United Silicon
í Helguvík. Þar hafa lífeyrissjóð-
irnir Festa, Frjálsi lífeyrissjóðurinn
og EFÍA [Eftirlaunasjóður Félags
íslenskra atvinnuflugmanna] fjárfest
fyrir 2.166 milljónir króna. Ef þeir
fjármunir tapast, þarf að ná því tapi
til að mæta ávöxtunarkröfunni ein-
hvers staðar annars staðar í kerfinu.
Lífeyrissjóðirnir eru ekki
eign ríkisins
Greinilegt er að margir stjórnmála-
menn líta orðið nánast á
lífeyrissjóðina sem eign ríkisins
sem þeir eru alls ekki. Skerðingar á
lífeyrisgreiðslum frá ríkinu vegna
greiðslna úr lífeyrissjóðum staðfesta
að þetta sé skilningur ráðamanna á
kerfinu. Lífeyrissjóðirnir eru hins
vegar ekki eign neinna annarra en
sjóðsfélaga sjálfra. Atvinnurekendur
eiga heldur ekkert tilkall til þessara
sjóða þar sem hlutur launagreiðenda
í iðgjöldum er hluti af umsömdum
launakjörum.
Nú hefur fráfarandi fjármála-
ráðherra lýst því yfir að
lífeyrissjóðirnir eigi að vera fyrsta
stoðin í lífeyriskerfi aldraðra. Hafa
þessi ummæli vakið furðu þar sem
ríkissjóður er ekki og hefur aldrei
verið eigandi lífeyrissjóðanna.
Því geti ráðherrann ekki látið sem
svo að lífeyrissjóðirnir taki að sér
hlutverk Tryggingastofnunar, því
þeim var aðeins ætlað að vera viðbót
við lífeyriskerfið til hagsbóta fyrir
launþega.
Skattahlutdeild ríkisins í
lífeyrissjóðunum
Það flækir vissulega málið að
þegar lífeyrisiðgjöld og reyndar
viðbótarlífeyrir líka, eru dregin
frá launum, þá er skattur ekki
innheimtur til ríkisins af þeim
tekjum eins og eðlilegt væri,
heldur er hann reiknaður eftir á
við úttekt. Hvort ríkið hafi svo
einhverja heimild til að lána þessa
skattafjármuni inn í lífeyrissjóðina
er svo annað mál. Með þessu móti
eru gríðarlegar upphæðir undir
umsjá sjóðanna sem notaðar eru í
alls konar fjármálavafstur fólks sem
er í litlum sem engum tengslum við
raunverulega eigendur sjóðanna. Oft
hefur það verið með skelfilegum
afleiðingum og tapi.
Miklar skatttekjur
sem ríkið setur í bið
Trúlega væri hægt að gjörbreyta
stöðu ríkissjóðs á tiltölulega skjót-
virkan hátt til hagsbóta fyrir fólkið
í landinu. Það mætti einfaldlega
gera með því að ríkið innheimti
skattahlutdeild sína af inneignum í
sjóðunum og nýtti hann í innviða-
uppbyggingu fyrir sjúka og aldraða.
Samhliða yrði tekin upp staðgreiðsla
skatta af greiðslum til lífeyrissjóð-
anna eins og öðrum launum. Eftir
stæðu lífeyrissjóðirnir sem hrein
eign sjóðsfélaga þeim til ráðstöfun-
ar án nokkurra afskipta ríkisins. Þá
ætti ekki að vefjast fyrir mönnum að
reisa nýtt landssjúkrahús og byggja
upp innviði eins og öldrunarþjónustu
og vegakerfi.
Lífeyrissjóðirnir fæddust í
kjarasamningum 1969
Tilurð lífeyrissjóðanna er rakin til
kjarasamnings ASÍ og VSÍ árið 1969
um stofnun almennra lífeyrissjóða
fyrir alla launamenn. Samningurinn
skyldar launagreiðanda til þess að
taka þátt í að greiða í lífeyrissjóð
fyrir starfsmenn sína og tryggja
þeim þannig lífeyrisréttindi við
starfslok vegna aldurs eða örorku
og sömuleiðis „eftirlifandi maka
og börnum lífeyri við andlát“.
Kerfinu var ætlað að vera „viðbót
við almannatryggingarkerfið“ en
ekki að koma í stað þess.
Vissulega falleg hugmynd, en
þarna hafa menn greinilega ekki haft
miklar áhyggjur af að þetta kynni
að stangast á við stjórnarskrárvarin
réttindi launþeganna.
Áður en samningur um almennu
lífeyrissjóðina var gerður voru
einungis starfræktir lífeyrissjóðir
opinberra starfsmanna, bankamanna
og á almennum vinnumarkaði sjóðir
verslunarmanna og sjómanna. Auk
þess voru sjóðir fárra annarra stétta
og starfandi voru fyrirtækjasjóðir
sem aðallega tóku til fastráðinna
starfsmanna viðkomandi fyrirtækja.
Lífeyrissjóðir voru eingöngu
lögboðnir hjá opinberum
starfsmönnum og bankamönnum
sem hluti af lögum um kjör þessara
stétta. Almennur launamaður
sem fór á lífeyri átti hins vegar
engin lífeyrisréttindi önnur en í
almannatryggingakerfinu. Þrátt
fyrir tilkomu lífeyrissjóðanna hefur
verið mikið óréttlæti og ójöfnuður
í greiðslu lífeyris, þar sem opinberir
starfsmenn hafa verið á sérkjörum
hvað tryggðar lífeyrisgreiðslur
varðar langt umfram almenna
launamenn.
Knýjandi nauðsyn á að bæta kjör
lífeyrisþega
Árið 1969 voru greiðslur almanna-
trygginga til ellilífeyrisþega 36
krónur á mánuði til samanburðar
við meðal mánaðarlaun fullvinnandi
verkamanns sem voru 214 krónur.
Það var því útilokað fyrir allt
almennt launafólk að sjá sér farborða
af lífeyrinum einum saman, segir í
söguágripi Alþýðusambands Íslands
um lífeyrissjóðina.
Með kjarasamningi milli
Alþýðusambands Íslands og sam-
taka atvinnurekenda frá 19. maí
1969 var gert samkomulag um að
frá 1. janúar 1970 skyldu starfræktir
söfnunarlífeyrissjóðir á félagslegum
grunni samtryggingar og var þeim
ætlað að vera „viðbót við almanna-
tryggingakerfið“ og standa undir
verulega bættum kjörum lífeyrisþega
sem mikil þörf var á. Til að tryggja
öllum launamönnum lágmarksrétt
var kveðið á um skylduaðild allra
félagsmanna þeirra stéttarfélaga sem
að lífeyrissjóðnum standa og skyldu
sjóðirnir veita öllum sjóðfélögum
sama rétt fyrir sömu iðgjöld án til-
lits til aldurs við iðgjaldagreiðslu,
kynferðis eða starfs.
„Skylduaðild“
Þessi skylduaðild og skyldu-
innheimta í lífeyrissjóð hefur
verið gagnrýnd. Enda er óheimilt
að skylda einstaklinga til að vera
í stéttarfélagi eða öðrum félögum
samkvæmt stjórnarskrá og EES-
samningum.
Samningi aðila vinnumark-
aðarins um lífeyrismál var í reynd
veitt lagagildi með löggjöf um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda
sem voru fyrst sett árið 1974.
Kjarasamningurinn um lífeyrismál
hefur síðan verið framlengdur við
endurnýjun almennra kjarasamn-
inga og skoðast sem hluti þeirra.
Með viðbótarsamningi milli
ASÍ og samtaka atvinnurekenda
árið 1995 voru grunnstoðirnar
þrjár áréttaðar, þ.e. samtrygging,
skylduaðild og sjóðssöfnun.
Þá segir einnig í samantekt ASÍ:
„Í þessu endurspeglast hin
ríka áhersla sem lögð var á að
sjóðirnir störfuðu á félagslegum
grunni samtryggingar. Í kjara-
samningunum var einnig fjallað
um iðgjaldagreiðslur í sjóðina,
skipun stjórna og lágmarksréttindi
sjóðfélaga. Samtök launamanna
og atvinnurekenda skuldbundu sig
þannig í sameiningu til gæslu og
ábyrgðar á rekstri sjóðanna sem
skyldu vera sjálfseignarstofnanir
á forræði þeirra.“
Ef iðgjöld til lífeyrissjóðanna
eru hluti af kjarasamningum og
þar með launakjörum fólks eins
og ASÍ segir, af hverju eru launa-
greiðendur þá áfram með putt-
ana á kafi í launaumslaginu með
heimild til að ráðskast með þennan
sparnað?
Gjafagrindur fyrir stórgripi.
Verð aðeins kr. 36.900 auk vsk.
Upplýsingar og pantanir í símum 899 1776 og 669 1336.
GÓÐAR & ÓDÝRAR GJAFAGRINDUR
Meira fyrir aurinn
Mynd /ADI Accounting