Bændablaðið - 05.10.2017, Blaðsíða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2017
Menn setur hljóða. Það er líklega
raunsannasta lýsingin sem ég hef
heyrt á því hvað er að gerast í sveit-
um landsins í dag. Afurðastöðvar
okkar neyðast til að bregðast við
taprekstri með því að lækka verð
á lambakjöti til okkar bænda og
það ekkert smá.
Nú er svo að sauðfjárbændur eru
fráleitt einsleit stétt, ætla ég að segja
hér frá nokkrum dæmum um hve
fjölbreytt þessi stétt er, bið hlutaðeig-
andi strax afsökunar ef þeir þekkja
sjálfan sig eða aðra af lýsingum.
Á bæ í litlu dalverpi býr kona rétt
um sextugt með manni sínum með
tæp tvö hundruð fjár, afurðir góðar.
Lítið bú og vel rekið, til fyrirmynd-
ar. Skuldir líklega engar og sparlega
farið með alla hluti. Maðurinn sinn-
ir flestum þeim störfum af bæ sem
hann kemst í eða langar að sækja, á
milli þess sem hann veiðir silung í
vatni ásamt konu sinni sem hún síðan
flakar, reykir og selur eða hugar að
æðavarpi. Hver þriðjungur tekna
kemur af silungi og dún, sauðfé og
útseldri vinnu.
Stórbýli við heiðarsporð, tæpt
þúsund kinda, tvær fjölskyldur búa.
Yngri konan sækir vinnu af bæ, hin
stunda búskapinn, laxveiðitekjur
einhverjar. Skuldir einhverjar,
rekstur í ágætu horfi. Tekjur af
sauðfé 70%, Utan bús tekjur 20%
og veiðitekjur 10%.
Gnægtarjörð í afskekktum dal í
grónum firði. Þar hafa í áratug búið
par á milli fertugs og fimmtugs
ásamt dætrum tveim. Áttu sjóð
þegar þau hófu búskap og ákváðu
að byggja upp jörðina sem var orðin
hrörleg. Langt að sækja aðra vinnu
og vilja það ekki, hafa ekki þurft
þess. Skulda nokkuð. Einungis tekjur
af sauðfé.
Í sama firði býr garðyrkju-
fræðingur nokkuð utar. Á hundrað
kindur. Keypti jörðina fyrir 8 árum.
Skuldar nokkuð. Starfar að mestu
utan bús, sinnir fénu utan vinnutíma.
Tekjur af sauðfé 20%. Lykilmaður í
smalamennskum.
Í þorpi norður við haf er karl
með um 60 kindur. Starfar annars
í góðu fyrirtæki. Tekur sumarfríið
í september til að geta sinnt smala-
mennskum með sveitungum sínum.
Tekjur af sauðfé 10%. Lykilmaður í
sínu héraði.
Kannski kemst það ekki til
skila, það sem ég vildi sagt hafa,
en sauðfjárbændur eru gríðarlega
fjölbreytt stétt og mikilvægi
afurðatekna hvers þeirra er gríðarlega
misjafnt fyrir afkomu þeirra. En
höggið mun koma verst við þá sem
reiða sig eingöngu á tekjur af sauðfé,
hafa byggt upp og keypt jarðir og
skulda því þess vegna. Duglega
fólkið sem oft myndar kjarnann í
hverju samfélagi. En síðan höfum við
stoðkerfið, karlinn í þorpinu sem sér
til þess að smalað verði vel, þekkir
heiðina og miðlar reynslunni, kann
söguna. Konuna í dalverpinu sem
leggur til silunginn á flatbrauðið.
Allir þessir sauðfjárbændur
eru mikilvægir og því getum við
ekki leyft okkur þá hugsun að
ætla okkur að fara að gera upp á
milli þeirra í þeim efnahagslegu
harðindum sem framundan eru. Við
sauðfjárbændur stöndum saman því
við erum dreifbýlisfólkið og vitum
að sundrung hefur aldrei skilað
okkur neinu.
Hagræðing
En það er ljóst að það verður að
hagræða! Þegar tekjurnar hrökkva
ekki til, þá verður að skera niður
útgjöldin. Það er auðvelt að æpa út
í loftið að þessi og hinn maki krókinn
á því að nenna ekki að vinna sína
vinnu. Það er auðvelt að kenna
afurðastöðvunum um að vilja arðræna
okkur. En trúum við því virkilega
að Sigurgeir á Hríshóli, Þórarinn í
Keldudal, Merete á Hrauni, Gunnar
á Þóroddstöðum, Björn Víkingur í
Sandfellshaga, Skúli á Refstað eða
Sverrir á Kirkjubæjarklaustri vilji
gera bændum illt? Eða getur staðan
verið að þau séu jafn ráðalaus og
við hin. Því sé hin eina raunhæfa
leið að draga saman, lækka verðið
til að minnka framboðið og vona
að bændur dragi þannig saman
framleiðsluna. Því ekki viljum við
bændur setja þessi fyrirtæki okkar
á hausinn, þá fyrst yrði tjónið stórt.
Smásöluverð
Smásöluverð kindakjöts, eða það
verð sem neytendur eru tilbúnir
að greiða fyrir kjötið okkar, er
hinn endanlegi verðmiði sem
settur er á afurðir okkar. Það verð
skiptist á milli verslunar, banka,
gre iðs lumiðlunarfyr i r tækja ,
flutningsaðila, afurðastöðva og
bænda. Mig grunar að skiptingin
sé ekki fjarri því að bóndinn fái
tæpan þriðjung, aðrir hina tvo. Þessi
skipting er mín ágiskun, byggð á
einhverju meðalverði. Kannski ekki
fjarri lagi?
Þannig ef bóndinn á að fá
hærra verð þá þarf að hagræða alla
leiðina. Ef þessi ágiskun mín er rétt
þá fá bankarnir um 400 milljónir
á ári í afurðalánsvexti, Það kostar
verslunina um 2,7 milljarða að
selja fyrir okkur kjötið. Það kostar
afurðastöðvarnar um 3,2 milljarða að
breyta afurð okkar í mat. Verðfallið
til okkar á síðustu tveim árum er
ríflega 1,7 milljarðar.
Þannig að afurðageirinn þarf að
hagræða, bændur þurfa að hagræða.
Verslunin þarf að hagræða því
hvernig stendur á því að hún þarf
svona hátt hlutfall smásöluverðsins.
Bankarnir þurfa að hagræða. En
kannski er það ekki hægt? Ég vildi
að ég vissi svarið. En trúi því þó
að ávallt leynast tækifæri. Það þarf
bara að koma auga á þau og vilja
notfæra sér þau.
Byggðirnar okkar
Við viljum ekki gefast upp, við
ætlum ekki að fara.
Ef þetta væru náttúruhamfarir þá
væri engin spurning, við myndum
berjast. En þetta eru mannanna
verk. Alþingi Íslendinga í umboði
skattgreiðenda leggur greininni
til um 4,9 milljarða á þessu ári og
nánast allur hluti þess fjár rennur til
bænda. Þannig að vilji þess er skýr;
haldið áfram að búa þetta land og hef
ég engan þingmann segja að hann sé
á móti því, þótt menn deili um leiðir
og aðferðir.
En nú er hin stoð þessarar
framleiðslu brostin, afurðatekjurnar
verða lægri en ríkisstuðningurinn.
Það er gríðarlega vont mál, út frá
svo mörgum hliðum.
Landbúnaðarráðherrann skildi
ekki málið eða var sama og gerði
ekki neitt fyrr en alltof seint, aðrir
þingmenn brugðust. Sauðfjárbændur
vilja skýrar leikreglur og vilja hafa
vægi á móti stóru fjármagnsöflunum
sem vita að Ísland er hávöruverðs
markaður. Þeirra sem vilja kaupa
matinn okkar ódýrt í láglauna
löndum og flytja hann inn til að
selja okkur hann dýrt og græða
vel. Af hverju halda menn annars
að Costco hafi komið?! Þessir
aðilar tala í hundruðum milljarða,
við sauðfjárbændur tölum bara í
milljónum eða hundrað þúsundum.
Þetta vildum við að stjórnvöld
hjálpuðu okkur við. En nei, við
erum skilin eftir ein með vandann.
Kannski hafa þingmenn bara gefist
upp. Kannski eru bara engin ráð.
Kannski á verslun og fjármagnsöfl
að ráða hér öllu og við hin bara
að vera bláeygðir neytendur sem
sjáum þeim fyrir gróðanum. Frekar
en skipta gæðum og kostum á milli
okkar, heildinni til hagsbóta.

Hvað er þá til ráða?
Ég óttast að fyrir um 1/6 sauðfjár-
bænda séu fáir valkostir, þeir
munu nudda áfram, lengja í
skuldaklafanum þar til þeir komast
ekki lengur áfram og uppgjöfin
verður algjör. Þetta eru um 400
bændur, líklega ríflega 1000-1500
manns sem búa núna við algjöra
óvissu um framtíðina. Einhverjir
dalir fara í eyði, einhver sveitin fer
í eyði, verður það Árneshreppur,
Barðaströnd, Suður-Firðirnir,
Skaftárhreppur, Melrakkaslétta,
Reykhólaströnd eða hver?
Sem betur fer trúi ég því að hinir
2000 bændurnir muni þrauka og bíða
betri tíma, finna sér aukatekjur, spara
og ganga á eignir, að þeim standa
líklega aðrar 6000 manneskjur.
Byggðamál – Menningin
Málið er svo miklu stærra en að það
snúist eingöngu um landbúnað og
framleiðslu á kindakjöti. Það snýst
um grundvöll byggðar innstu dala og
ystu nesja. Það snýst um hvers konar
Ísland við ætlum að sýna gestum
okkar, ferðamönnunum sem nú eru
orðinm undurstöðuatvinnuvegur.
Það snýst um að viðhalda þúsund ára
menningu. Það snýst um það hvernig
menn hafa búið hér á landi í þúsund
ár. Það snýst um að vita hvað hóllinn
þarna heitir og af hverju hann heitir
það.
Ef dugur væri í stjórnmálamönnum
okkar, væru nú þegar komin í gang
öflug verkefni sem lúta að því
að fjölga atvinnumöguleikum í
dreifbýli. Hjálpa fólki að finna sín
tækifæri, finna hina fjölina sem má
byggja með. Þau tækifæri eru ófá og
mörg ábatasöm. En það hefur verið
svo duglega molað niður alla innviði
sem snúa að ráðgjöf og fræðslu til
landbúnaðarbyggðanna.
Landbúnaðarháskólinn og rann-
sóknar stofnanir s.s. skógræktin
skornar niður í trog. Leiðbeiningar-
miðstöðvarnar látnar sérhæfa
sig í einhæfum búgreinum. Og
fjölbreytileikinn sem þó einkennir
sveitirnar fær helst ekki að dafna,
en er hann þó líklega það sem mun
verða helsta bjargráðið í dag.
Til hvers er ljósleiðaravæðingin
ef það á síðan ekki að gefa
sveitafólkinu tækifæri til að búa til
möguleikana sem hún gefur?
Holti Þistilfirði
28. september 2017
Sigurður Þór Guðmundsson
bóndi, oddviti og formaður
Búnaðarsambands Norður-
Þingeyinga
LESENDABÁS
Verðfall – hvað gerist?
– Hin mörgu andlit sauðfjárbúskapar
Bóndi 370 30,8%
Afurðarstöð 400 33,3%
Afurðarlánsveitandi 50 4,2%
Flutningar 20 1,7%
Greiðslumiðlun 18 1,5%
Verslun 342 28,5%
Þótt nú gefi á bátinn í útflutningi
á lambakjöti er víða að finna
ljós í myrkrinu. Útlit er fyrir að
sala til Whole Foods nái nýjum
hæðum í ár og nýtt verkefni í
Japan gengur vonum framar.
Eins er í undirbúningi sókn inn
á Þýskalandsmarkað. Öll þessi
verkefni eiga það sameiginlegt
að byggt er á hreinleika, gæðum
og sögu íslenska lambakjötsins.
Þau eiga það líka sameiginlegt
að geta skilað viðunandi verði
þrátt fyrir hátt gengi íslensku
krónunnar. Markaðir þar sem ekki
er lögð áhersla á upprunann hafa
hins vegar gefið verulega eftir og
sú eftirgjöf birtist bændum nú í
lækkuðu afurðaverði.
Hrein náttúra skilar sér í
budduna
Velgengni íslensks atvinnulífs á
undanförnum árum og áratugum
byggir að stórum hluta á því
að okkur hefur lánast að gera
hreinleika lands og sjávar að
verðmætum sem neytendur eru
tilbúnir að borga fyrir. Hluti
af því verði sem við fáum
fyrir fisk eða aðrar matvörur í
útflutningi er tilkominn vegna
þess að þetta eru vörur frá einu
hreinasta landi heims. Að sama
skapi skiptir náttúran sköpum
við markaðssetningu á landinu til
erlendra ferðamanna.
Þessi rök eiga líka við um
íslenskar matvörur sem seldar eru
innanlands. Íslenskir neytendur vita
að sýklalyfjanotkun í landbúnaði
hér er ein sú allra minnsta í
heimi. Hér er bannað að nota
erfðabreytt fóður í sauðfjárrækt,
hormóna eða vaxtarhvetjandi
lyf. Áburðarnotkun er lítil og
eiturefnanotkun hverfandi. Við
notum að mestu græna orku,
dýravelferð er á háu stigi og
umgengni um náttúruauðlindir
með ábyrgum hætti bæði til sjávar
og sveita.
Íslensk náttúra, hreinleiki
og sérstaða skila þannig
beinum tekjum fyrir fjölmörg
fyrirtæki og eru grundvöllur
verðmætasköpunar og starfa
um allt land. Það njóta því allir
Íslendingar þess sem vel er gert
í umhverfismálum. Það er óháð
því hvort þeir leggja eitthvað af
mörkum eða ekki. Því er eðlilegt
að ríkið taki að sér ákveðið
forystuhlutverk, setji reglur
og gangi á undan með góðu
fordæmi til að standa vörð um
þau verðmæti sem felast í hreinu
umhverfi og ímynd Íslands.
Hið opinbera gangi á undan
með góðu fordæmi
Á aðalfundi Landssamtaka
sauðfjárbænda í vor var samþykkt
stefna þar sem greinin gerir að
eigin frumkvæði stórauknar
kröfur varðandi rekjanleika,
umhverfisfótspor og fleiri þætti.
Bændur vilja að hið opinbera
taki þátt í þessari vegferð. Gerð
verði skýlaus krafa um að fyrir
liggi upplýsingar um uppruna,
dýravelferð, umhverfisfótspor,
hormóna-, lyfja- og eiturefna-
innihald við öll opinber innkaup.
Hið opinbera er stærsti kaupandi
matvöru á Íslandi. Áætlað er að
ríki og sveitarfélög fæði um 100
þúsund manns á dag í mötuneytum
skóla, vinnustaða, sjúkrastofnana
og víðar. Þar þarf hið opinbera að
ganga á undan með góðu fordæmi.
Eðlilegt er að gerð sé krafa um
lágmarks umhverfisfótspor við
opinber innkaup. Þetta er einfalt
að gera með því að setja í lög um
opinber innkaup að ávallt skuli
velja þá vöru sem er með minnsta
umhverfisfótsporið.
Með slíkri breytingu má draga
verulega úr umhverfisfótspori
Íslands á stuttum tíma. Almenn regla
af þessu tagi mismunar ekki og stenst
þær alþjóðlegu skuldbindingar
sem við höfum undirgengist.
Siðleg innkaupastefna fyrir ríkið,
sveitarfélög, sjúkrastofnanir, skóla
og opinber fyrirtæki vegur þungt
í þeirri viðleitni að standa vörð
um hreinleika íslenskrar náttúru
og ímynd landsins. Með þessu
getur hið opinbera lagt bændum,
sjómönnum, ferðaþjónustunni og
fleirum lið við að verja og efla þau
verðmæti sem landið og miðin eru.
Svavar Halldórsson
framkvæmdastjóri
Markaðsráðs kindakjöts
Siðleg opinber
innkaup
Svavar Halldórsson.
Eins og áður hefur komið fram
er nú í fyrsta skipti gerð sú krafa að
bændur skili skýrsluhaldi í jarðrækt
til að fá jarðræktarstyrki. Þá er það
einnig nýtt fyrir bændum að greiddir
eru styrkir vegna þeirra túna sem eru
uppskorin. Í stuttu máli sagt þurfa
bændur að skrá eða fá RML til að skrá
upplýsingar um ræktun og uppskeru
í Jörð.is og skila skýrsluhaldinu í
kjölfarið. Þá fyrst geta þeir sótt um
jarðræktarstyrki og landgreiðslur í
Bændatorginu.
Umsóknarfrestur um jarðræktar-
styrki og landgreiðslur er 20. október
samkvæmt reglugerð og því þurfa
bændur að hafa skilað skýrsluhaldi
í jarðrækt fyrir þann tíma. Mikilvægt
er að hafa í huga að allar spildur
þurfa að vera hnitsettar til að komast
á jarðræktarskýrslu.
RML tekur að sér að skrá
skýrsluhaldið fyrir þá sem þess óska
og aðstoða við þá skráningu eftir
því sem þarf. Innheimt er fyrir þá
þjónustu samkvæmt tímaskráningu
og gildandi gjaldskrá. Þeir sem óska
eftir þjónustu RML í þessum efnum
ættu að huga að því fyrr en seinna
svo raunhæft verði að sækja um
jarðræktarstyrki og landgreiðslur
innan tilsetts tíma.
Skýrsluhald í jarðrækt í Jörð.is
Borgar Páll Bragason
Fagstjóri í
nytjapðlöntum
bpb@rml.is