Bændablaðið - 07.11.2019, Blaðsíða 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. nóvember 2019 21
Án býflugna myndi öll
ræktun nánast hrynja

„Um þriðjungur allrar ræktunar á
heimsvísu nýtur góðs af beinum
samskiptum við býflugur, þar af
eru evrópsku hunangsflugurnar þær
langskilvirkustu. Hvort sem við
borðum hunang eða ekki, þá erum við
að njóta góðs af starfi hinna tömdu
evrópsku hunangsflugna. Án þeirra
myndi sum ræktun nánast hrynja,
kostnaður við ræktunina stóraukast
og aðrar óæskilegar tegundir kæmu
í staðinn. Mikill fjöldi býflugna deyr
á hverju ári við frjóvgunarvinnu fyrir
okkur mannfólkið,“ segir Evans.
Milljarðar býflugna láta lífið
vegna ávaxta- og grænmetisræktar
Samkvæmt gögnum Scientific
American er áætlað að allt að 80
milljarðar hunangsflugna séu notaðar
við frjóvgun bara í möndluiðnað­
inum í Kaliforníu á hverju ári. Allt að
helmingur þeirra drepst í því ferli og í
flugi til og frá stóru möndluökrunum.
Blóðbaðið eftir eina uppskeru telur
því um 40 milljarða býflugna.
Eru veganvínin hrein?
Evans spyr einnig: „Hvað með
veganvín? Þar er vissulega hvorki
notaðar fiskblöðrur, mjólkurduft
né egg við að fella grugg í mörgum
veganvíntegundum, bjór og eplasafa.
Þið megið samt ekki gleyma að
skoða hvað gerist við uppskeruna.
Lítum á vínber sem tínd eru til
víngerðar, horfum á þar sem risa­
stórir skammtar af ferskum vínberj­
um fara í pressuna ásamt músum,
köngulóm, eðlum, snákum og frosk­
um. Þetta er sorglegt, því veganvín
eru hrein, er það ekki?“
Við borðum 0,5 til 1 kg af
skordýrum við neyslu á
hnetusmjöri, súkkulaði og korni
„Við skulum halda áfram og líta
á hnetusmjörið, þennan frábæra
próteingjafa. Veistu hversu margir
hlutar skordýra eru í hverri krukku?
Samkvæmt grein í Scientific
American borðar hvert okkar um
það bil 0,5–1 kg af flugum, möðk­
um og öðrum pöddum á ári, sem
faldar eru í súkkulaðinu sem við
borðum, í korninu sem við neytum
og hnetusmjörinu sem við smyrjum
á ristaða brauðið okkar.“
Þetta kom reyndar líka fram í
skýrslu Matvæla­ og landbúnað­
arstofnunar Sameinuðu þjóðanna
(FAO) árið 2013 um ætileg skordýr
til að tryggja fæðuöryggi jarðarbúa,
„Edible insects: future prospects for
food and feed security“. Einnig í
grein í Scientific American í júní
2013 undir fyrirsögninni „Rub a
Dub Dub, Is It Time to Eat Grubs?“
Evans segir að samkvæmt
bandarískum reglugerðum megi
125 gramma pakkning af pasta
innihalda að meðaltali 125 skor­
dýrabrot eða meira. Einn bolli af
rúsínum geti innihaldið allt að 33
ávaxtaflugueggjum. Eitt kílógramm
af hveiti innihaldi líklega um 15
grömm af leifum dýraafurða, allt
frá kakkalökkum til nagdýra.
Hvaða mat sem þú borðar
ertu í raun aldrei vegan
„Ég dreg þessa mynd ekki upp sem
einhvern ógeðsþátt, heldur einfald­
lega til að sýna raunveruleg áhrif og
kostnað við matvælaframleiðslu.
Þegar þú borðar ertu aldrei í raun
vegan. Þegar menn vaxa og vinna
úr mat, deyr allur matur, aðrir hlutir
jafn oft og við borðum þá.“
Við allar aðgerðir manna
er verið að deyða dýr
„Það er talað um matvælafram­
leiðslu af mikilli ósanngirni þegar
hún er sökuð um að drepa dýr.
Allar mannlegar athafnir hafa áhrif
á aðrar lifandi verur. Við drepum
dýr þegar við keyrum. Við drepum
dýr þegar við fljúgum, eða flytjum
vörur með flugvél. Við drepum
þegar við byggjum járnbrautarlestir,
þegar við búum til korn, ræktum
epli og mokum upp sandi. Við erum
að breyta vistkerfum þegar við
komum okkur upp íbúðarhúsnæði,
byggjum reiðhjólaverksmiðjur og
flytjum baunir með skipum. Við
erum að ryðja dýrum út úr sínu
eðlilega umhverfi alla daga með
öllum þeim sársauka og þjáningum
sem því fylgja.“
„Óhjákvæmileg afföll“ eiga
sér stað við alla ræktun
„Fyrir þá sem hafa ekki áhuga á
að borða kjöt, eða kjósa að borða
ekki kjöt, snýst þetta um sam­
hengi hlutanna. Allar skepnurnar
sem drepast við ræktun, þ.e. nag­
dýrin, skordýrin, fuglarnir, eru ein­
faldlega „óhjákvæmileg afföll“ á
dýrum (collateral damage). Þessi
hugsunarháttur byggist á því að
kjötiðnaðarmenn (eða umboðs­
menn þeirra, bændur, slátrarar og
matreiðslumenn) „velja“ sér fórn­
arlamb, svo þetta er frábrugðið því
er dýr deyr vegna tilviljunar úti í
náttúrunni. Dauði er samt dauði.
Þjáning er líka þjáning, óháð því
hvort um mann er að ræða, beint
eða ekki. Íhuga þarf öll áhrif gerða
okkar. Það held ég að sé kjarni
málsins.“
Líf byggir allt á því að
nýta sér annað lífsform
„Hvaða aðgerðir mannanna hafa
í för með sér minnstar þjáningar?
Sumir álitsgjafar telja að ræktun
leiði til meiri þjáninga fyrir fleiri
dýr. Skoðunin er sú að lífið sé byggt
á lífi. Að við lifum með því að neyta
einhvers sem hefur lifað, sem hefur
aftur áhrif á annars konar lífsform
langt út fyrir okkar skilning.
Þú borðar plöntu og það hefur
áhrif á það dýr sem ætlaði að borða
plöntuna. Tölum t.d. um hnetu af
tré í náttúrunni. Vegna þess að
við borðum hnetuna deyr dýr sem
ætlaði að borða hnetuna. Kannski
er það engispretta, margfætlan á
búgarðinum, eða einhver lífvera
sem gæti hafa búið í náttúrunni, ef
við hefðum ekki nýtt plöntuna.“
Ræktun plantna til manneldis
hefur mikinn eyðileggingarmátt

„Að drepa dýr í náttúrunni til matar
hefur lítil áhrif. Vistfræðilegt fótspor
búfjár hefur meiri áhrif á landið. Enn
meiri áhrif og meiri eyðileggingar­
mátt hefur samt ræktun plantna til
matar. Það er vegna ofnýtingar á
jarðvegi, dráps á heilu flokkunum
af dýrum til að viðhalda einræktun.
Einnig vegna notkunar á tilbúnum
áburði og efnum sem nútíma­
bóndinn nýtir sér. Við öll, vegan og
dýraætur, erum að njóta áburðar og
rotmassa sem kemur frá annaðhvort
dýraúrgangi eða jarðefnaeldsneyti.
Lífrænir bændur nota rotmassa m.a.
sem aukaafurð frá dýraeldi, en hefð­
bundnir bændur nota köfnunarefnis­
áburð sem er framleiddur með miklu
magni af jarðefnaeldsneyti. Um það
bil 2–3 prósent af jarðefnaeldsneyti
sem brennt er á hverju ári fer til
framleiðslu á köfnunarefnisáburði.
Það nemur u.þ.b. 3 prósentum af
kolefnislosuninni í heiminum. Þar
með talinni losun köfnunarefnis sem
losnar út í andrúmsloftið.
Svo er til alþjóðlegt flutnings­
kerfi, sem notar jarðefnaeldsneyti
til að senda brasilísku sojabaunirnar
þínar og kalifornísku möndlurnar um
allan heim.
Ef þú notar ekki áburð úr jarðefna­
eldsneyti þarftu úrgang frá dýraeldi.
Varla er til sá lífræni ávaxta­ og græn­
metisbóndi sem notar ekki einhvers
konar dýraafurð (áburð, blóð og bein)
eða rotmassa sem inniheldur það.
Það er varla til býli sem treystir
ekki á gas og olíu til að framleiða
áburðinn, reka dráttarvélarnar og
senda vörurnar. Flestar áætlanir segja
að magn jarðefnaeldsneytis sem þarf
til að rækta hverja kaloríu af mat og
koma henni á borð neytandans sé 10
sinnum meira en orka matarkalorí­
unnar sjálfrar. Þetta er samt allt leikur
að tölum,“ segir Evans.
Verst er einræktun, mun
verri en grasfóðruð dýr
„Kornrækt og einræktun eru verst
í þessu tilliti og mun verri en gras­
fóðruð dýr sem drepin eru og seld í
nærumhverfinu. Þau eru hagstæðari
náttúrunni og hagkvæmari framleið­
andi á orku til fæðuöflunar og ræktun
þeirra útheimtir minna af jarðefna­
eldsneyti.
Ef við tökum dýraúrgang út
úr ræktunarkeðjunni erum við að
skekkja myndina verulega. Ef þú
vilt hreinan veganlandbúnað þá þarf
að fjarlægja býflugurnar úr ræktun­
arferlinu. Það mun leiða til meiri
notkunar á jarðefnaeldsneyti, dýrari
fæðu, lakari frjóvgunar og minni fjöl­
breytni í lífríkinu.“
Hefur komið að öllum
hliðum veganumræðunnar
„Ég hef verið þeirrar gæfu aðnjótandi
að koma að öllum hliðum þessarar
umræðu. Ég hef gert tilraunir sem
grænmetisæta. Ég hef hugsað mér að
verða vegan. Ég hef stundað af ákafa
kjúklinga­ og svínarækt. Ég hef tapað
peningum og þekki örvæntinguna.“
Dýra- og
jurtaríkið
er samofin
heild
„Ég hef líka
alið upp dýr,
drepið dýr,
bæði villt og tamin og eldað dýr.
Það sem ég hef fundið út er að
dýraheimurinn er ekki einangraður
frá heimi plantna og að blæbrigðarík,
skynsamleg umræða um kjötneyslu
ætti að snerta alla. Þar með talið jurta­
og kjötætur þessa heims. Umræður
þar sem fordæming, árásargirni og
óþol gagnvart þeim sem eru ekki
sömu skoðunar eiga ekki rétt á sér.“
Látið ekki blekkjast með að
það að vera vegan meiði ekki dýr
„Græningjum er velkomið að láta
í ljós þá skoðun sína að það að ala
dýr og borða kjöt hafi afleiðingar.
Reyndar eru nokkrar af þessum af­
leiðingum sem einstaklingar valda
dýrum og umhverfi vel þess virði að
taka þær til alvarlegrar umhugsunar.
Það er alveg mögulegt að sú afstaða
að borða minna kjöt geti þýtt minni
þjáningu, en ekki láta blekkjast með
að það að vera vegan meiði ekki dýr,“
segir Matthew Evans.
Samkvæmt þessu er mjög erfitt
að framleiða „vegan“ grænmetis­
fæði án þess að drepa nokkurt ein­
asta dýr. Það er þó líklega hægt að
komast næst því með því að neyta
eingöngu grænmetis sem framleitt er
í lokuðum íslenskum gróðurhúsum.
Meira að segja þar er þó gjarnan beitt
náttúrulegum vörnum með aðstoð
skordýra sem drepa önnur óæskileg
sníkjudýr.
Vertu viðbúinn vetrinum
LÉTTAR – STERKAR – TRAUSTAR
SNJÓKEÐJUR
Nøsted Kjetting as
Hafðu samband og kynntu þér
vöruúrvalið og þjónustuna
Ný
hönnun
Scientific American hefur
birt fjölda greina um
rannsóknir á býflugum í
Bandaríkjunum. Í athyglis-
verðri grein um býflugur sem
birt var 23. ágúst síðastliðinn
kemur fram að býflugur eru í
raun dýr sem bæði geta lifað
á fæðu úr jurta- og dýrarík-
inu líkt og menn. Þær eru það
sem kallað er „omnivores“
og þeirra fæða úr dýraríkinu
eru örverur (microbes).
Vísindamenn hafa vitað í áratugi að örverur sem valda gerjun finnast
í býflugnabúum. Þeim hefur samt hingað til ekki dottið í hug að þær
séu mikilvægur hluti af fæðu býflugna. Talið er að þessi uppgötvun geti
hjálpað vísindamönnum að átta sig á af hverju býflugur eigi í stöðugt
meiri vandræðum með að lifa af í umhverfi hátæknivædds landbúnaðar.
Mögulegt sé að skortur á örverum í umhverfi þeirri valdi því að þær
svelti hreinlega til dauða. Þetta kom fram í sameiginlegum rannsóknum
vísindamannanna frá Madison­háskólanum í Wisconsin, þeim Prarthana
Dharampal og Shawn Steffan. Þeir unnu að rannsóknum á 14 mis­
munandi tegundum býflugna í samvinnu við landbúnaðarrannsóknar­
þjónustu landbúnaðarráðuneytis Bandaríkjanna. (U. S. Department of
Agriculture’s Agricultural Research Service (ARS).
Nýjar rannsóknir í Bandaríkjunum:
Fæða býflugna kemur bæði
úr jurta- og dýraríkinu
Frá Tasmaníu.