Bændablaðið - 07.11.2019, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. nóvember 201950
LESENDABÁS
græna
Ísland hefur sett sér það takmark
að verða kolefnishlutlaust árið
2040. Því eru 20 ár til stefnu að
laga landbúnaðinn að þessu mark-
miði. Það er ljóst að ríkur póli-
tískur vilji er fyrir því að styrkja
landbúnað á Íslandi og ríkur vilji
bænda til þess að láta ekki sitt
eftir liggja í baráttunni við ham-
farahlýnun jarðar. Því þarf að
finna leiðir að takmarkinu.
Bændur hafa oft áður tekist á við
áskoranir. Nefnum það þegar bænd-
ur sömdu um að frysta upphæðir
búvörusamninga eftir hrun til að
leggja sitt af mörkum í glímu þjóðar-
innar við afleiðingar kasínókapítal-
ismans. Af mörgu er að taka en
minnumst til dæmis niðurskurðar
á fé til að útrýma mæði/visnu og
strangar reglur til að ná stjórn á
kampýlóbaktersýkingum í alifugla-
rækt. Þá eru ótaldar glímurnar við
náttúruhamfarir sem lifa í sameig-
inlegri minningu þjóðarinnar frá
fyrri öldum. Sú hægfara krísa sem
nú er við að fást er í eðli sínu ekki
frábrugðin fyrri hremmingum. Það
þarf sem áður að skilgreina vanda-
málið, leita lausna og hrinda þeim
í framkvæmd. Bændur hafa séð
það svartara. Bændur ætla að leysa
þessa áskorun, samanber nýlega
búvörusamninga við sauðfjár- og
kúabændur.
Tókst að leysa fæðuvandann
á 20. öldinni
Heimsendaspár eru ekki nýjar
af nálinni. Svartsýni klerkurinn
Thomas Malthus hóf þessa tegund
bókmennta á ofanveðri átjándu öld
með ritgerð sinni um fólksfjölgun og
matvælaframleiðslu. Nýlegra dæmi
er bók Paul Ehrlich, „The Population
Bomb“, árið 1968 þar sem fullyrt var
að framleiðni landbúnaðar hefði náð
hámarki sínu og fram undan væru
hallæri og hungur. Um svipað leyti
var græna byltingin að ná hámarki.
Niðurstaðan varð sú að þó að mann-
fjöldinn á jörðinni hafi tvöfaldast frá
miðri síðustu öld þá hefur hlutfall
þeirra sem eru vannærðir farið úr
30% árið 1970 í 10% í dag.
Þetta er árangur sem náðist með
tæknivæðingu landbúnaðar og sér-
staklega með kynbótum á nytja-
plöntum. Um það bil 40% af mann-
kyni fær fæðu sína vegna tveggja
tæknibyltinga, tilbúins áburðar og
hveitiyrkja Normans Borlaugs. Á
Íslandi framleiða nú 550 kúabændur
helmingi meiri mjólk en 1300 gerðu
fyrir 30 árum og með færri kúm í
ofanálag. Bú hafa stækkað og allur
aðbúnaður búfjár tekið stakkaskipt-
um til hins betra.
Matvælaframleiðsla heimsins á
tuttugustu og fyrstu öldinni þarf að
glíma við miklar áskoranir. Fyrst
ber að nefna að ef ekkert verður að
gert mun útblástur vegna landbún-
aðarframleiðslu aukast gríðarlega
á næstu áratugum sökum fjölgunar
mannkyns og breytinga í neyslu-
háttum. Það þarf að nærri tvöfalda
matvælaframleiðslu á næstu 30
árum. Það tókst á 20. öldinni með
því að brjóta meira land undir mat-
vælaframleiðslu, með kynbótum,
með tilbúnum áburði og svo fram-
vegis.
Á 21. öldinni þarf minna
að verða meira
En græna byltingin sem þörf er á
núna er háð þeim takmörkunum
að hún má ekki nota meira land –
því það er einfaldlega af skornum
skammti. Þá veldur hamfarahlýnun
því að stór landsvæði munu verða
ónothæf til matvælaframleiðslu.
Það verður að nota minna vatn.
Landbúnaður notar nú þegar 70–80%
af því ferskvatni sem mannkynið
hefur aðgang að og víða er gengið
á óendurnýjanlega vatnsgeyma.
Það verður að nota minni tilbúinn
áburð, en framleiðsla á áburði er
stór losandi gróðurhúsalofttegunda
auk þeirra umhverfisvandamála sem
útskolun áburðarefna getur haft í för
með sér.
Breytist aðfanganotkun ekki í
landbúnaði samfara því að spurn
eftir matvælum eykst í takt við
spár, þá mun útblástur gróður-
húsalofttegunda aukast gríðarlega.
Samkvæmt nýlegri grein í Nature
mun umhverfisfótspor landbúnað-
ar aukast um 50–90% verði þetta
niðurstaðan. Sú niðurstaða er ekki
bara óásættanleg, hún er stórhættu-
leg mannkyninu. Við henni verður
að bregðast og ekki seinna en strax.
Umræðan þessi misserin
lýtur aðallega að því hvort að
mannkynið nái að uppfylla
Parísarsamkomulagið, sem er yfir-
lýsing um að halda hlýnun jarðar
innan við tvær gráður. Erfitt er að
koma orðum að því hversu geig-
vænlega slæmar afleiðingar af
slíkri hlýnun verða. Landbúnaður
á alþjóðavísu þarf að standa sig
betur í loftslagsmálum. Um 14% af
útblæstri gróðurhúsalofttegunda er
úr landbúnaði. Jafnframt er landbún-
aður ákaflega viðkvæmur fyrir áhrif-
unum af hlýnandi jörð. Gríðarlegur
fjöldi fólks hefur lifibrauð sitt af
landbúnaði, eða um 2,5 milljarðar,
langflestur í þróunarlöndum sem er
ógnað af hlýnun jarðar.
Íslenskur landbúnaður
þrói eigin lausnir
Samkvæmt skýrslu um útblástur
gróðurhúsalofttegunda frá ís-
lenskum landbúnaði er heildar-
losun gróðurhúsalofttegunda frá
íslenskum landbúnaði mikil. Bein
losun innan býla er metin sem 2,5
milljónir tonna af koldíoxíðígildum.
Þar af er losun úr túnum vegna fram-
ræsts jarðvegs 1,8 milljónir tonna.
Afgangurinn er innyflagerjun bú-
fjár, losun vegna áburðarnotkunar,
geymsla búfjáráburðar og elds-
neytisnotkun. Mun meiri óvissa
er um losun af beitarlandi. Þar er
óvissan svo mikil að erfitt er að
fullyrða neitt umfram það að hún
sé að minnsta kosti ekki engin.
Stjórnvöld verða að koma myndar-
lega að rannsóknum á bæði losun úr
framræstum mýrum og beitarlandi
til að komast nær sannleikanum.
Einnig bindingu eða losun kolefnis
í túnum og graslendi.
Íslenskur landbúnaður glímir
við annars konar áskoranir heldur
en landbúnaður víðast hvar. Hér er
mikið landrými og engin hætta á því
að Ísland muni nokkru sinni skorta
vatn. Hér er notkun á eiturefnum
meiri á golfvöllum en í landbún-
aði og úskolun á áburði er engin.
Undanfarna áratugi hefur verið mik-
ill vöxtur í lífrænum landbúnaði á
heimsvísu. Neytendum blöskrar sá
kokteill eiturefna sem notaður er við
ýmsa framleiðslu og þó að þeim sé
talin trú um að þau séu hættulaus
þá segja grímur og gúmmíhanskar
þeirra sem bera eitrið á jarðarberin
sína sögu.
Hérlendis eru fá lífræn bú og er
það kannski ekki furða. Bændum
finnst það ósennilegt að þeir geti
séð fyrir fjölskyldum sínum ef að
þeir mega ekki bera áburð á túnin.
Þá finnst mörgum það í hæsta
máta órökrétt að það megi nota
ólífrænan áburð (til að mynda fos-
fór) ef hann er með lága leysni en
stranglega bannað sé að nota áburð
með háa leysni – framleiddan úr
sama grjótinu, úr sömu námunni.
Sérstaklega þegar það liggur ljóst
fyrir að íslenskur jarðvegur er alveg
sérstaklega vel til þess fallinn að
binda fosfór og engin hætta á að
hér myndist dauð hafsvæði við ósa
Ölfusár vegna ofauðgunar á nær-
ingarefnum.
Ég tel að raunar sé rétt að stefna
að því að allur íslenskur landbún-
aður sé lífrænn – að því gefnu að
vottunin sé byggð á gagnreyndum
vísindum. Neytendur vilja ekki
borða plöntuvarnarefni með morg-
unkorninu. Það að neytendur hafi
áhuga á því að lágmarka vistspor
sitt er sóknarfæri fyrir innlendan
landbúnað. Það er óþarfi að streit-
ast á móti og benda á að það sé nú
ýmsum spurningum ósvarað hvað
varðar losun úr framræstum mýrum
per hektara. Það sem skiptir máli er
hvernig við byrjum? Þeirri spurn-
ingu verður reynt að svara í fram-
haldsgrein.
Kári Gautason
Kári Gautason.
Ég tel að raunar sé rétt að stefna að því að allur íslenskur landbúnaður
sé lífrænn – að því gefnu að vottunin sé byggð á gagnreyndum vísindum.
Markaðsstofa Norðurlands veitti
þrjár viðurkenningar á upp-
skeruhátíð ferðaþjónustunnar
á Norðurlandi, sem var haldin í
Hörgársveit og Dalvíkurbyggð
nýverið. Hátíðin tókst í alla staði
vel. Viðurkenningarnar eru veittar
í flokkum sem heita, sproti ársins,
fyrirtæki ársins og störf í þágu
ferðaþjónustu á Norðurlandi.
Að þessu sinni var GeoSea á
Húsavík valið sproti ársins, fyrir-
tækin Ektafiskur og Hvalaskoðun
á Hauganesi fengu sameigin-
lega viðurkenningu fyrir fyrir-
tæki ársins og að lokum var það
Skagfirðingurinn Evelyn Ýr Kuhne
sem hlaut viðurkenningu fyrir störf
í þágu ferðaþjónustu. Þetta kemur
fram á vefsíðu Markaðsskrifstofu
Norðurlands.
Sjóböðin á Húsavík
eru sproti ársins
Viðurkenningin Sproti ársins er veitt
ungu fyrirtæki sem hefur skapað eft-
irtektarverða nýjung í ferðaþjónustu
á Norðurlandi og að þessu sinni féll
það í skaut GeoSea – Sjóböðin á
Húsavík.
Böðin voru formlega opnuð á
síðasta ári og sjaldgæft er að sjá
nýja afþreyingu slá jafn rækilega
í gegn. Upplifunin er enda einstök
og allar ljósmyndirnar sem hafa
verið teknar af böðunum, frá öllum
mögulegum sjónarhornum, sýna það
einnig hversu einstök staðsetningin
og hönnunin á böðunum er. Í sumar
komust böðin á lista fyrir 100 bestu
áfangastaði heims hjá tímaritinu
Time, sem vakti enn frekar athygli
á þessari spennandi nýjung í norð-
lenskri ferðaþjónustu. Með tilkomu
GeoSea styrktist enn frekar sérstaða
Norðurlands hvað fjölbreytileika í
böðum varðar. Allt vinnur þetta enn
frekar að því að styrkja Norðurland
sem spennandi áfangastað.
Tvö fyrirtæki eru fyrirtæki ársins
Viðurkenningin Fyrirtæki ársins er
veitt fyrirtæki sem er búið að slíta
barnsskónum og hefur skapað sér
sterka stöðu á markaði. Í ár eru það
tvö fyrirtæki sem fá þessa viður-
kenningu sameiginlega, það eru
Ektafiskur og Hvalaskoðunin á
Hauganesi.
Haugnesingar hafa verið öflugir í
ferðaþjónustu síðustu ár og á þessu
ári hefur verið gefið enn frekar í, með
tilkomu heitu pottanna í flæðarmál-
inu og nýrrar aðstöðu við tjaldsvæð-
ið. Í fyrra fagnaði Hvalaskoðunin
25 ára starfsafmæli, en þetta elsta
hvalaskoðunarfyrirtæki landsins
gerir út tvo eikarbáta og býður
farþegum sínum að kolefnisjafna
ferðirnar sínar. Ektafiskur á sér svo
enn lengri sögu, en saltfiskverkun
þessa fjölskyldufyrirtækis má rekja
aftur í fimm ættliði. Ferðamenn geta
smakkað á saltfisknum á Baccalá
Bar, sem var opnaður fyrir fáeinum
árum og hefur notið vinsælda síðan.
Saman hafa þessi tvö fyrirtæki
náð að þróa þjónustu sína þannig að
Hauganes er orðinn eftirsóknarverð-
ur áfangastaður sem vekur athygli og
umtal. Þau byggja á traustum grunni,
því samfélagi og umhverfi sem er til
staðar á Hauganesi en sinna á sama
tíma vel þörfum sinna viðskiptavina.
Samvinna fyrirtækjanna er til fyrir-
myndar og sýnir vel hvaða árangri er
hægt að ná með samstarfi og áherslu
á að kynna einn heildarpakka þó að
um tvö mismunandi fyrirtæki sé að
ræða.
Skagfirðingurinn Evelyn Ýr
Kuhne hlaut viðurkenningu
Viðurkenninguna fyrir störf í þágu
ferðaþjónustu á Norðurlandi fær
einstaklingur sem hefur haft góð
áhrif á ferðaþjónustu á Norðurlandi í
heild sinni og hefur starfað beint eða
óbeint fyrir ferðaþjónustu á svæð-
inu. Í ár var það Skagfirðingurinn
Evelyn Ýr Kuhne sem hlaut þessa
viðurkenningu.
Á Lýtingsstöðum hefur Evelyn,
ásamt fjölskyldu sinni, byggt fyr-
irtækið sitt upp í 20 ár og stöðugt
unnið að því að bæta þjónustuna við
ferðamenn. Hestaferðir og hesta-
sýningar eru hennar aðalsmerki
en einnig er boðið upp á gistingu
og skoðunarferðir með leiðsögn
um torfhesthúsið sem byggt var
upp fyrir örfáum árum. Aðstaðan á
Lýtingsstöðum hefur verið byggð
upp til þess að taka á móti hópum
og er meðal annars boðið upp á hljóð-
leiðsögn. Í torfhesthúsinu, sem byggt
var samkvæmt gömlum hefðum,
hefur verið komið fyrir búnaði sem
sýnir hvernig líf hestamannsins var
fyrr á árum og hefur Horses and her-
itage-pakki hennar, þar sem boðið er
upp á fræðslu um þetta, vakið mikla
athygli. Evelyn hefur verið öflug í
að taka á móti fjölmiðlum og skap-
að þannig góða athygli á svæðinu.
Hún er einnig drífandi fyrir fólk í
ferðaþjónustu í sínu nærumhverfi,
hefur stutt við samstarf á milli þess
og tryggt þátttöku annarra í hinum
ýmsu verkefnum. Félag ferðaþjón-
ustunnar í Skagafirði hefur notið
góðs af kröftum hennar um árabil
og mun væntanlega áfram, enda er
Evelyn stöðugt að kynna sér nýjungar
og sækja fræðslu sem kemur bæði
henni og kollegum til góða. /MÞÞ
Uppskeruhátíð ferðaþjónustunnar á Norðurlandi:
Sjóböðin, Haugnesingar og Skagfirðingurinn Evelyn hlutu viðurkenningar
Viðurkenningar voru veittar á uppskeruhátíð ferðaþjónustunnar á Norður-
landi sem haldin var nýverið en hún fór að þessu sinni fram í Hörgársveit
og Dalvíkurbyggð. Hér eru forsvarsmenn markaðsskrifstofunnar og fulltrúar
verðlaunahafa með viðurkenningar sínar.