Bændablaðið - 07.11.2019, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. nóvember 201938
MENNING&MINNINGAR
LESENDABÁS
Sveigt af leið
Nýlega var skrifað undir
samkomulag um breytingar á
samningi um starfsskilyrði naut-
griparæktar, eða a.m.k. áfanga að
þeim, sé innihald samkomulagsins
rétt skilið. Ástæða er til að þakka
því fólki sem að þessu vann fyrir
hönd okkar bænda fyrir sín störf.
Þau störf eru gjarnan vanmetin,
sjaldnast þakklát og gjarnan háð
duttlungum aðstæðna.
Í þessu samkomulagi er að finna
nokkur nýmæli, svo sem afar metnað-
arfull markmið í loftslagsmálum. Þá
er þar tæpt á ýmsum góðum málum
sem taka á til skoðunar, s.s. aukinn
stuðning við minni bú, aðgerðir á
svæðum þar sem framleiðsla hefur
dregist saman, rannsóknarstarf og
skattaumhverfi í tengslum við kyn-
slóðaskipti. Öll horfa þessi atriði til
bóta og styrkja undirstöðu samnings-
ins í heild. En í meginatriðum er þó
með þessu samkomulagi sveigt af
leið í nokkrum grundvallarþáttum frá
upphaflegum samningi. Gefur það
ástæðu til að horfa lítillega yfir það
rekstrarumhverfi sem samningurinn
snertir og umræddar breytingar taka
til.
Snúið til baka
Ein helsta breytingin sem verður með
þessu samkomulagi er að horfið er frá
niðurfellingu greiðslumarks í mjólk.
Er þetta í samræmi við niðurstöðu
atkvæðagreiðslu meðal kúabænda
sem fram fór fyrr á árinu, þar sem
stór meirihluti greiddi atkvæði gegn
niðurfellingu núverandi kvótakerfis
í mjólkurframleiðslu.
Í samkomulaginu er síðan tekið
á fyrirkomulagi viðskipta með
greiðslumark og er ástæða til að
hrósa nefndinni fyrir þá ákvörðun að
taka aftur upp fyrirkomulag kvóta-
markaðarins sem tók gildi 2011. Það
fyrirkomulag á að geta, ef rétt er að
staðið, tryggt jafnræði milli kaup-
enda og seljenda og stöðugleika í
verðþróun greiðslumarksins. Það er
þó miður að samningsaðilar virðast
ekki hafa gefið sér tíma til að gaum-
gæfa aðferðina betur og setja um
hana skýrari skorður, þannig að frá
henni séu engin frávik eða undanþág-
ur. Þvert á móti eru í samkomulaginu
atriði sem gefa tilefni til að ala á tor-
tryggni gagnvart framkvæmdinni.
Fyrir það fyrsta má nefna ákvæði
um heimild ráðherra til að setja
hámarksverð á greiðslumark. Ljóst
er að slík ákvörðun hefur ígildi
opinberrar verðlagningar þar sem
að líkindum muni öll viðskipti með
greiðslumark eftir það fara fram á
því verði og gangverk markaðarins
þar með verða óvirkt. Öllu verra er
þó að hafa slíka ákvörðun hangandi
yfir, enda virkar hún einungis sem
spennuvaldur í viðskiptunum.
Annan afar sérkennilegan hlut er
að finna í samkomulaginu, en hann
er sá að bann er lagt við tilfærslu
greiðslumarks milli lögbýla í eigu
sama aðila frá og með 25. október
2019. Eftir því sem best er vitað var
lagt bann við þessum tilflutningi
með reglugerð í júní 2018. Hvernig
má vera að því sé breytt? Hvaða
knýjandi ástæður voru til að breyta
þeirri dagsetningu? Hvenær verða
þær aðstæður komnar upp aftur?
Kjörlendi kostnaðarauka
Þegar núgildandi samningur var
undirritaður í febrúar 2016 var 12
mánaða sala á fitugrunni 132,8
milljónir lítra og 122,5 m. ltr. á
próteingrunni. Þá var íbúafjöldi
landsins 332.529 manns; sala á
íbúa var 399 ltr. á fitugrunni og 368
ltr. á próteingrunni. Í dag eru íbúar
landsins orðnir 356.991 og hefur því
fjölgað um 7,4% frá undirritun, sala
á fitugrunni er 145,3 m.ltr. og sala á
próteingrunni 126,8 m.ltr.; reiknað
á íbúa er salan 407 ltr. á fitugrunni,
1,9% aukning, en 355 ltr. á prótein-
grunni, 3,5% samdráttur. Þegar litið
er til þróunar á fjölda ferðamanna á
þessu tímabili sést að árlegur fjöldi
þeirra fór úr 1,3 milljónum árið 2015
í 2,3 milljónir árið 2018; fjölgun um
82%. Samdráttur í sölu á íbúa er því
umtalsverður á tímabilinu, sérstak-
lega í próteinflokknum þar sem
margar framlegðarhæstu vörurnar
eru. Það eru því blikur á lofti um það
hvert greiðslumarkið verður næstu
ár. Til að greiðslumarkskerfið geti
gegnt hlutverki sínu þarf að hafa öfl-
uga lagaumgjörð, sem tryggir að öll
sú mjólk sem framleidd er umfram
innanlandsþarfir fari til útflutnings.
Á haustfundi Auðhumlu sem
haldinn var á Flúðum nýlega kom
m.a. fram að áætla megi innflutning
mjólkurafurða síðustu misseri 4–6
milljónir lítra á ársgrunni, þar kom
jafnframt fram að erfitt sé að nýta
tollkvótana inn á ESB-svæðið og
hagkvæmara sé að nota erlent hráefni
til framleiðslu á íslensku skyri þar.
Þá kom fram á umræddum fundi að
skilaverð fyrir útfluttar mjólkurvör-
ur skilaði 29 krónum fyrir umfram-
mjólkurlítrann til framleiðenda. Þetta
er að líkindum mun lægra skilaverð
en erlendum kollegum var greitt fyrir
hráefnið sem fór í innfluttu mjólk-
urvörurnar.
Kostnaður við mjólkurframleiðslu
á Íslandi er hár og háir greininni í
samkeppni bæði heima og erlendis.
Fyrir því eru margar ástæður, bæði
landfræðilegar og veðurfarslegar, en
einnig kerfislægar þar sem bændur
þurfa að kaupa sér aðgang að sínum
eigin heimamarkaði.
Lítil hreyfing hefur verið á til-
færslu greiðslumarks síðustu ár,
því verður að reikna með spennu í
viðskiptunum þegar kvótamarkaður-
inn verður opnaður og að það sjáist
í verðinu. Hversu hátt það stígur er
ekki gott að segja né hversu mikil
skuldsetning greinarinnar í heild
verður vegna þess. Æskilegt hefði
verið að í þessu samkomulagi væri
með einhverjum hætti ríkari áhersla
á lækkun framleiðslukostnaðar. En
því miður virðist fremur lagt upp
kjörlendi til hins gagnstæða.
Flangsast með fjöregg
Um árabil hefur staða núverandi
verðlagningarkerfis mjólkur verið
óljós, skilvirkni þess ekki nægjanleg
og pólitísk staða verið mjög að veikj-
ast. Í 12. grein gildandi nautgripa-
samnings er kveðið á um nýtt fyrir-
komulag við verðlagningu sem taka
átti gildi samhliða gildistöku samn-
ingsins, svokölluð tekjumarkaleið.
Þessum hluta samningsins lauk þó
löggjafinn ekki við afgreiðslu máls-
ins á Alþingi haustið 2016 og hefur
málið verið í undanslætti hjá samn-
ingsaðilum allar götur síðan.
Sú óvissa sem sköpuð hefur verið
með þessu um verðlagningarfyrir-
komulagið er afleit og því miður
tekur hið nýja samkomulag með
engum hætti á henni, heldur þvert á
móti. Skipa á starfshóp til að útfæra
hugmyndir að breyttu kerfi. Greina
á tækifæri til frekari aðgreiningar á
milli söfnunar og sölu hrámjólkur til
vinnslu, með fremur óljósu markmiði
um aukna samkeppni. Því til viðbótar
er vakinn upp gamall draugur frá því
fyrir síðustu aldamót, að hætta opin-
berri verðlagningu mjólkurafurða.
Starfshópurinn á að skila tillögum
sínum innan sjö mánaða, verki sem
ekki hefur tekist að koma af í tæp
fjögur ár.
Í hnotskurn er það þannig að
kvótakerfið er gagnslaust án verð-
lagningar til bænda og sú verð-
lagning er gagnslaus sé mjólkur-
iðnaðinum ekki tryggðar tekjur til
að mæta henni. Mjólkuriðnaðurinn
er fjöregg greinarinnar, í gegnum
hann fá kúabændur ríflega 60%
tekna sinna. Umhugsunarvert er
að skrifað sé undir samkomulag
um framlengingu kvótakerfisins
án þess að fyrir liggi hvernig eigi
að fjármagna þau réttindi sem það
gefur.
Galin stjórnvöld?
Lakasti þáttur þessa samkomulags
er líklega að hætt er niðurtröppun
„greiðslna út á greiðslumark“, en
þær greiðslur áttu að hverfa út í lok
samningstímans og færast á aðra liði
samningsins.
Það er afar umhugsunarvert að
stjórnvöld skuli telja eðlilegt að
undirrita ítrekað samninga, þar sem
stuðningsgreiðslur sem ætlaðar eru
starfandi bændum eru gerðar að
söluvöru.
Í stefnuyfirlýsingu núverandi
ríkisstjórnar er að finna metnað-
arfull markmið landbúnaðinum til
handa, þar sem m.a. er talað um heil-
næmi, nýsköpun, verðmætasköpun,
byggðafestu og sjálfbærni. Hvernig
þessir þættir fara saman við að beina
þriðjungi stuðningsgreiðslna mjólk-
urframleiðslunnar í framseljanlegar
stuðningsgreiðslur er óskiljanlegt,
jafnvel þó að það sé vilji greinar-
innar sjálfrar. Því miður þjónar þessi
aðferð einkum hagsmunum þeirra
sem komið hafa sér vel fyrir og/eða
ætla út úr greininni.
Í ljósi þeirra áskorana sem greinin
stendur frammi fyrir á komandi árum
og þeirra markmiða sem stjórnvöld
hafa sett sér í umhverfis- og lofts-
lagsmálum, hlýtur að teljast galið að
gera þennan viðsnúning á samningn-
um, ekki síst þar sem hann bauð upp
á aðra valkosti.
Sigurður Loftsson, Steinsholti
Sigurður Loftsson.
Bæjaryfirvöld í Stokkhólmi
í Svíþjóð hafa skrifað undir
samkomulag um umhverfisvæn
matvæli sem minnkar neyslu á
kjöti í skólum og á elliheimilum
og fer niður í 16 kíló á manneskju
á ári hverju.
Í kringum 160 þúsund nem-
endur fá mat í skólum bæjarins
og fer sem fyrr sagði talan niður
í 16 kíló af kjöti og um 90 kíló
af mjólkurvörum á mann á ári.
Árið 2018 át meðal-Svíi um 85
kíló af kjöti árlega (reiknað með
beini og sláturúrgangi) og um 355
kíló af mjólkurvörum. Félag eldri
borgara í borginni eru ósáttir við
þessi áform. Bæjaryfirvöld í Osló í
Noregi hafa einnig farið sömu leið.
/Bondelaget - ehg
UTAN ÚR HEIMI
Bæjaryfirvöld í Stokkhólmi í Svíþjóð:
Minna kjöt og mjólkurvörur
í skólum og á elliheimilum
Mjólkurmarkaður í Evrópu er í
góðu jafnvægi og frá í júlí hefur
innlögn aukist um 0,2%. Þrátt
fyrir þetta fá sem dæmi þýskir
kúabændur einungis um 77% af
kostnaði sínum greiddan.
Horfur fyrir nautgripabænd-
ur lítur verr út en til dæmis fyrir
árið 2018 sem getur að sumu leyti
hafa orðið vegna Brexit-málsins.
Meðalverð fyrir svínakjöt hefur
ekki verið hærra síðan 2013 og hefur
hækkað um 28% á þessu ári. Það á
sér útskýringar í aukinni eftirspurn
frá löndum í Asíu vegna svínapestar.
Ávextir og grænmeti í Evrópu halda
sinni markaðsstöðu á meðan verð á
sykri er lágt og ólífubændur hafa
ekki verið í svo erfiðri stöðu í ára-
tugi. /Bondelaget - ehg
Matvælamarkaður í Evrópu:
Misjöfn staða landbúnaðarvöruflokka
Landbúnaðarráðherrar frá
Ítalíu og Frakklandi hafa óskað
eftir því við Evrópusambandið
að nota markaðsstuðning til
að hjálpa bændum við áhrifin
sem tollurinn sem settur var á í
Bandaríkjunum hefur.
Tollurinn, sem er 25%, var inn-
leiddur eftir að Bandaríkin fengu
staðfestingu á því að evrópska
félagið Airbus hafði fengið ólög-
legan stuðning. Vín, viskí, ólífur
og mjólkurvörur eru meðal þeirra
vöruflokka sem verða fyrir barðinu
á tollinum. Ítalir óska eftir stuðn-
ingi á sérstakri geymslu á dýrum
ostum og Frakkar vilja ráðstafanir
fyrir vín. Ólífubændur, sem áttu
í vandræðum áður en tollurinn
var settur á fá nú þegar aðstoð
en eftir um það bil ár er reiknað
með úrskurði í svipuðu máli gegn
Boeing sem getur endað með því
að Evrópusambandið setji á ráð-
stafanir gegn Bandaríkjunum.
/Bondelaget - ehg
Bændur í Evrópusambandinu:
Biðja um markaðsstuðning
vegna bandarískra tolla
Frá Stokkhólmi. Mynd / HKr.
Frá Bæjaralandi í Þýskalandi. Mynd / HKr.
Frá Müller-kúabúinu í þorpinu Schwabendorf í Hessen í Þýskalandi. Mynd / HKr.