Bændablaðið - 19.11.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. nóvember 202020
Enn bólar ekkert á framkvæmdum
varðandi nýjar sorporkustöðvar
á Íslandi og enn er haldið áfram
að senda plast og annan úrgang
til útlanda í brennslu og urða
gríðarlegt magn af öðru sorpi á
Íslandi.
Sorporkustöðvar einar og sér
leysa þó heldur ekki allan vanda.
Því er greinilega orðin mjög brýn
þörf á stefnumörkun sem tekur til
margþættra úrræða sem fela í sér allt
í senn. Það er umbreytingu á sorpi í
orku með bruna, endurvinnslu alls
úrgangshráefnis sem hægt er, kolun
og efnavinnslu með „Pyrolysis-
tækni“ ásamt gas- og jarðvegsgerð.
Riðuveiki sýnir fram á
ófremdarástand
Enn á ný kviknaði umræða um
þessi mál sem varpar ljósi á það
ófremdarástand sem hér ríkir. Nú
var það vegna riðuveiki sem kom
upp í Skagafirði. Förgun á sýktum
dýrum verður nefnilega ekki gerð
með fullnægjandi hætti öðruvísi en
að brenna hræin við hátt hitastig.
Sigfús Ingi Sigfússon, sveitar-
stjóri Sveitarfélagsins Skagafjarðar,
segir að það hafi verið slæmt að upp-
lifa það ástand sem ríkir í landinu
varðandi förgun dýrahræjanna.
Áhrifaríkasta leiðin sé að brenna
úrganginn, en brennsluofn sem
til staðar er í Reykjanesbæ annar
ekki allri brennslunni. Sá úrgangur
sem eftir stendur fer til urðunar að
Skarðsmóum í Skagafirði. Þar er um
að ræða urðunarstað sem búið var
að leggja af. Úrganginum var því
fargað þar á undanþágu.
„Þetta sýnir okkur að við þurfum
að taka okkur á í þessum efnum,
það þarf að ráða bragarbót á þessum
urðunarmálum sem fyrst. Við verð-
um að hafa tiltækar viðunandi leiðir
ef atburður af svipuðu tagi kemur
upp á ný,“ segir Sigfús Ingi.
Mikil tækniþróun
Mikil þróun hefur verið í hönnun
sorporkustöðva víða um lönd
sem umbreyta sorpi í varma sem
nýttur er til húshitunar og til raf-
orkuframleiðslu. Brennsla á sorpi í
sorporkustöðvum er skilgreint sem
endurvinnsla, þ.e. að umbreyta sorpi
í orku. Slíkt er orðinn mjög álitlegur
kostur í dag út frá umhverfismálum
og aðkallandi að eitthvað verði gert
til að draga úr uppsöfnun á sorpi af
öllu tagi. Enda verður væntanlega
óheimilt að urða rusl eftir tíu ár
samkvæmt samningum Íslands við
ríki innan ESB. Það er samkvæmt
samþykkt ESB frá 2014 um að 70%
af sorpi frá heimilum verði „endur-
unnið“ með einum eða öðrum hætti
fyrir 2030 og 80% af umbúðum. Þá
mun bann gilda um urðun á öllum
endurvinnanlegum úrgangi eftir
2025.
Alla tíð hefur viðgengist að
brenna sorpi á opnum haugum nærri
híbýlum manna, en tilraunir á alvöru
sorpbrennslu með skilvirkum hætti
voru fyrst gerðar í Þýskalandi á
seinni hluta 19. aldar.
Svíar hafa staðið framarlega í
byggingu sorpbrennslustöðva
Brennsla í sérhönnuðum sorp-
brennslu stöðvum í lokuðu ferli var
tekin upp í miklum mæli í Svíþjóð
á sjöunda áratugnum. Vinsældir
hennar þar drógust saman er menn
fóru að hafa áhyggjur af afleiðingum
losunar díoxíns sem myndaðist við
ófullkominn bruna. Með stórbættri
tækni breyttust viðhorfin og vegur
sorpbrennslunnar fór mjög að vaxa
á ný í Svíþjóð og víðar um lönd.
Mikil þróun hefur verið í þessari
tækni á síðustu árum. Nú hafa Svíar
byggt um 34 sorpbrennslustöðvar
sem nýta jafnfram hitaorkuna frá
stöðvunum.
Auk þess að brenna sitt eigið
heimilissorp hafa Svíar flutt inn
sorp frá öðrum Evrópulöndum og
umbreytt því í orku. Svíar „endur-
vinna“, að mestu með bruna, um
99% af sínu sorpi og flytja auk þess
inn um 700.000 tonn af sorpi frá
öðrum löndum árlega, þar á meðal
frá Íslandi. Þá er líka framleitt líf-
gas úr sorpinu sem nýtt er m.a. á
strætisvagna.
Svipaða sögu er að segja af
Dönum, Norðmönnum og Finnum
og hefur orkan þá líka verið nýtt til
raforkuframleiðslu. Er þetta í takti
við þróun sem er að eiga sér stað
úti um allan heim. Ríki í Suðaustur-
Asíu eru að hella sér út í upp-
byggingu á sorporkustöðvum, enda
umhverfisvandi vegna sorpförgunar
víða orðinn gríðarlegur. Samt virðist
lítið hafa miðað í þessum málum á
Íslandi.
Sorporku- og
sorpeyðingarstöðvum fjölgar
hratt víða um heim
Í skýrslu þýska ráðgjafarfyrirtækisins
Ecoprog sem kom út 2019 voru
um 2.450 sorpvinnslustöðvar
starfandi um heim allan og í þeim
voru yfir 4.800 sorpbrennslutæki
auk margvíslegrar annarrar
meðhöndlunar á sorpi. Þá voru í
gangi yfir 1.100 verkefni sem þeir
nefna „Úrgangi breytt í orku“, eða
Waste to Energy (WtE).
Sorpvinnslustöðvar sem nýta
það sem Ecoprog kallar hita-
meðferðarverksmiðjur á sorpi, eða
„thermal waste treatment plants“,
sem eru ekkert annað en sorp-
brennslustöðvar á mannamáli, voru
2.450 árið 2019. Þær réðu við að
eyða 368 milljónum tonna af sorpi
á ári. Af þeim voru 60 nýjar stöðvar
reistar á árinu 2018 sem geta eytt
yfir 14 milljónum tonna af sorpi á
ári. Áætlar Ecoprog að um 2.700
sorporku- eða sorpeyðingarstöðvar
verði byggðar í heiminum fram til
2028 sem geti fargað 530 milljónum
tonna á ári.
Þróun og uppbygging sorp-
orkustöðva tók mikinn kipp eftir
að Kínverjar bönnuðu innflutn-
ing á sorpi frá Vesturlöndum og
víðar um áramótin 2017/2018. Olli
bann Kínverja miklu uppnámi og
fór plast og annað rusl að hlaðast
upp í stórum stíl, m.a. í Evrópu og
Bandaríkjunum. Þar á meðal var
úrgangsplast frá Íslandi.
Ein sorpbrennslustöð
eftir á Íslandi
Eina sorpbrennslan sem eitthvað
kveður að á Íslandi og er með
starfsleyfi samkvæmt reglum um
mengun er sorpbrennslustöðin Kalka
við Helguvík á Suðurnesjum. Stöðin
hefur verið að brenna nálægt 12.000
tonnum af sorpi á ári. Hitaorkan sem
þar verður til er þó ekki nýtt eins og
gert er í sorporkustöðvum víða um
heim, m.a. til raforkuframleiðslu,
en það var þó gert um tíma. Kalka
er eina stöðin sem hefur t.d. heimild
til að farga sýktum úrgangi frá
sjúkrahúsum og hefur verið nýtt að
undanförnu við að eyða hræjum af
riðuveiku fullorðnu fé úr Skagafirði.
Ef sú kvöð hefði verið uppi um að
brenna þyrfti öllum þeim skrokkum
sem til falla vegna niðurskurðar á
riðuveiku fé í Skagafirði, þá hefði
Kalka illa ráðið við það verkefni.
Sorporkustöðvar snúast því ekki bara
um að breyta því rusli sem til fellur í
orku og minnka þannig sóðaskap í
umhverfinu, heldur snúast þær líka
um heilbrigðismál, bæði hjá dýrum
og mönnum.
Sorpbrennsla hefur verið tabú á
Íslandi alla þessa öld þrátt fyrir
byltingu í brennslutækni
Um árabil hefur ekki af umhverfis-
pólitískum ástæðum mátt minnast á
brennslu á sorpi sem mögulega leið
til að endurnýta þau úrgangsefni sem
falla til vegna umsvifa venjulegra
borgara á Íslandi. Sorpbrennsla hefur
einfaldlega verið tabú sem byggt er
á mistökum sem átt hafa sér stað
við sorpeyðingu á Íslandi á liðnum
áratugum. Þar flaug hæst umræða
um stórgölluðu sorpeyðingarstöðina
Funa á Ísafirði sem átti að vera um-
hverfisvæn og leysa af mjög frum-
stæða sorpbrennslu sem starfrækt
hafði verið á Skarfaskeri í Hnífsdal.
Þar voru uppi áhyggjur vegna þess
að sú sorpbrennsla var talin leiða
til þess að þungmálmar eins og blý
og kvikasilfur voru losuð út í um-
hverfið svo og díoxín, brennisteins-
oxíð og sýrur.
Í Funa átti að leysa þau mál
með reykgashreinsun og bættum
brennsluaðferðum. Það varð ekki
raunin, kannski ekki síst fyrir það
að til að slík stöð virki almennilega
þarf hún að vera í fullri vinnslu
allan sólarhringinn. Í þessu ferli
virðist aldrei hafa verið hugsað um
að nýta þá orku sem myndaðist við
brunann og því var sorpbrennsla í
hugum sveitarstjórnarmanna yfirleitt
aldrei annað en endalaus kostnaður.
Það að sorpbrennsla sé enn litin
hornauga á Íslandi virðist því að
mestu byggjast á einstrengingslegri
pólitískri stefnumörkun, fremur en
upplýstri umræðu eða þekkingu um
þá þróun sem átt hefur sér stað á
undanförnum árum.
Vandinn ekki leystur í öllum
endurvinnslustöðvum
Þessi hugsunarháttur, sem enn
virðist nokkuð ríkjandi, sérstaklega
meðal fólks sem kennir sig við
umhverfisvernd, er algjörlega á skjön
við umræðuna víða um heim, eins og
á hinum Norðurlöndunum. Þar er
mikið talað um sjálfbæra hringrás
sorps í hagkerfinu og sjálfbærar
sorporkustöðvar. Á sama tíma reisa
menn milljarða mannvirki á Íslandi
í „sorpendurvinnslustöð“ eins og
gas- og jarðgerðarstöðina GAJA í
Álfsnesi sem er ágæt til síns brúks en
leysir dæmið samt ekki til fullnustu.
Þar á vissulega að framleiða gas úr
lífrænum úrgangi og moltu, en þaðan
mun líka mun koma verulegt magn
af plasti og öðrum efnum, sem óhæf
eru til endurvinnslu og annaðhvort
verður að urða eða flytja til brennslu
í Svíþjóð eða öðrum löndum.
Hægt að umbreyta rusli í
margvísleg efnasambönd með
„Pyrolyses-tækni“
Úrgangsplasti, timbri, pappír og líf-
rænum efnum er líka hægt að um-
breyta í olíu, gas og ýmis efnasam-
bönd með „Pyrolyses-tækni“ sem
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Grunnhyggni, vanþekking og pólitísk þráhyggja
einkennir enn sorpmál Íslendinga
– Afleiðingin er sú að þjóðin er ekki fær um að farga sínum eigin úrgangi og flytja þarf óhemju magn til brennslu í útlöndum
Amager Bakke-sorporkustöðin í Kaupmannahöfn.
Doosan Heavy Industries & Construction, sem er risafyrirtæki í orkuiðnaði
í Suður-Kóreu, gekk í ágúst frá samningi sem metinn er á 220 milljarða
dollara um að byggja nýrra sorporkuver í Olsztyn í Póllandi. Dosan er þar
í samstarfi við þýska dótturfélag sitt, Doosan Lentjes, sem áður hét AE&E
Lentjes. Í þessu sorporkuveri á að framleiða 12 megawött af raforku og
ráðgert er að stöðin verði tekin í notkun 2023, samkvæmt frétt Aju Business
Daily í Suður-Kóreu. Mynd / Doosan
Sorporkustöð Vantaa Energy í Finnlandi sem tekin var í notkun 2014 og
var fimm ár í byggingu. Þar eru framleidd 78 megawött af raforku og 120
megawött af hitaorku eru nýtt til húshitunar.
Sorporkustöð Lietuvos Energija í Vilnius í Litháen sem taka átti í notkun nú
á árinu 2020. Mun stöðin geta brennt um 160.000 tonnum af óendurnýtan-
legu sorpi á ári. Mun hitaorka frá stöðinni fullnægja 20% af húshitunarþörf
Vilniusborgar og skaffa 90.000 heimilum rafmagn.