Bændablaðið - 19.11.2020, Blaðsíða 26

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. nóvember 202026
UMHVERFI&LÝÐHEILSA
Fimmtudaginn 12. nóvember
stóð Fagráð í lífrænum búskap
fyrir málþinginu Lífræn ræktun,
umhverfi og lýðheilsa. Málþingið
var haldið með fjarfundarfyr-
irkomulagi, en fundarstjóri var
Ragnheiður I. Þórarinsdóttir, rekt-
or Land búnaðarháskóla Íslands.
Fjallað var um ýmsar hliðar á líf-
rænni ræktun og umhverfis málum;
jarðvegsgerðir og kol efnis bindingu,
lífrænan áburð, möguleika lífrænt
vottaðra íslenskra afurða – og heil-
næmi þeirra – og hagnýt atriði
varðandi aðlögun að lífrænum
búskap.
Samhljómur var í fyrirlesurum
um að brýn þörf sé á betri nýtingu
lífrænna úrgangsefna.
Meiri kolefnisbinding
í lífrænni ræktun
Þorsteinn Guðmundsson, doktor
í jarðvegsfræði frá Háskólanum
í Aberdeen og prófessor við
LbhÍ, tók fyrstur til máls. Hann
fór yfir nokkrar rannsóknir sem
geta gefið vísbendingar um hvort
kolefnisbinding sé meiri í jarðvegi
í lífrænni ræktun samanborið við
hefðbundna ræktun. Hann sagði
að nánast engar íslenskar rann-
sóknir væru til um þessi mál og
erlendar rannsóknir hafi aðal-
lega beinst að akurlendi, en ekki
túnum.
Erlend yfirlitsgrein frá 2012,
sem Þorsteinn vísaði til, sýndi að
lífrænt kolefni var heldur meira í
tilraunareitum í lífrænni ræktun
samanborið við hefðbundna ræktun.
Meira hafði bundist jarðveginum
og lífrænt efni jókst. Hann segir
að hafa beri í huga að yfirleitt sé
það þannig að mun minna lífrænt
efni sé í góðum jarðvegi erlendis
en almennt á Íslandi. Í þessari rann-
sókn sé hlutfallið 3,5 til 4,5 prósent
– en það sé oft10 til 20 prósent á
Íslandi.
Önnur rannsókn sem Þorsteinn
greindi frá sýndi að uppsöfnun
kolefnis væri mjög mikil yfir langan
tíma, með búfjáráburði einum
saman, en fór heldur hnignandi
til langs tíma í hefðbundinni
áburðargjöf með tilbúnum áburði.
Þorsteinn segir ljóst af rannsókn-
um að með lífrænum áburði muni
fást meira jarðvegslíf, betri húmus,
og dreifingu á meiri dýpt. Auk líf-
ræns áburðar væri ákjósanlegt að
nota smára eða lúpínu. Með líf-
rænum áburði megi búast við álíka
mikilli eða meiri bindingu á kolefni
en fengist hefur með notkun tilbúins
áburðar.
Hann segir að með lífrænni rækt-
un í móajarðvegi á Íslandi megi
búast við að kolefnismagn aukist
en eins og erlendis sé rétt að gera
ráð fyrir að hámarki sé náð, trúlega
eftir einhverja áratugi. Tilraunir sem
hafa verið gerðar á Sámsstöðum,
Akureyri og á Skriðuklaustri með
tilbúinn áburð sýni fram á þetta og
væntanlega myndi enn meira safn-
ast upp ef lífrænn áburður væri
notaður.
Engar rannsóknir til
hér á landi um akurlendi
Engar rannsóknir hér á landi eru til,
til að segja við hverju megi búast
varðandi akurlendi.
Varðandi mýrarjarðveg, sem
er lífrænn jarðvegur og með mjög
mikið kolefni bundið, er meira
bundið í neðri lögunum. Til að
draga úr losun er hægt að hækka
grunnvatnsstöðu. Í mýrum er málið
að draga úr eða stoppa losun á
gróðurhúsalofttegundum og greindi
hann frá erlendum rannsóknum þar
sem þetta er gert, grunnvatnsstöðu
er haldið hárri en landið jafnframt
nýtt.
Þorsteinn greindi frá íslenskri
rannsókn þar sem samanburður
á örveruvirkni í reitum með
tilbúnum áburði og á reit með
sauðataði til fjölda ára var gerður.
Mest örveruvirkni og umsetning
var í sauðataðsreitunum. Tilraun
gerð á Hvanneyri og sýnir ekki
marktækan mun á kolefnishlutfalli
í jarðvegi, uppskera þó mest í
sauðataðsreitunum. Í annarri
rannsókn þar sem borin voru
saman jarðvegur á lífrænu búi og
á hefðbundnu búi kom í ljós að
örveruvirkni var einnig mest þar
sem túnin voru í lífrænni ræktun.
Þessar niðurstöður eru í samræmi
við niðurstöður úr erlendum
rannsóknum.
Í svari við fyrirspurn Ragnheiðar
fundarstjóra, varðandi rannsóknir
sem ætti að ráðast í, mælir Þorsteinn
með því að hluti af starfsemi LbhÍ
verði tekinn undir rannsóknir á
lífrænni ræktun, að rannsóknir verði
gerðar í jarðrækt og helst langtíma
rannsóknir.
Hringrás lífræns úrgangs
Cornelis Aart Meijles er umhverfis-
verkfræðingur og sérfræðingur hjá
Ráðgjafar miðstöð landbúnaðarins í
hringrásarhagkerfum. Hann ræddi
aðallega um mikilvægi þess að koma
hinu mikla magni af lífrænum úr-
gangi, sem ekki er nýtt í dag, inn í
hringrásina.
Hann lagði upp með þá staðreynd
að Íslands hefði mikla sérstöðu í
lífrænum landbúnaði því þar
eru verðmæti sköpuð úr öllum
auðlindum landsins; villtri náttúru
og líffjölbreytileika, jarðvegi, köldu
og heitu vatni, grænni raforku,
kolsýru, menningu og þekkingu.
Hins vegar vantar að hans sögn
heimafengin næringarefni sem
hráefni, áburðarefnin og lífrænan
úrgang sem er undirstöðuáburður
fyrir lífræna ræktun. Það þarf
nefnilega að huga að því að
næra jarðvegslífið líka, ekki bara
plöntulífið, og þar með talið kolefni.
Cornelis segir að með því að
binda koltvísýring í lífmassa og
koma honum fyrir í jarðvegi, megi
binda meira kolefni varanlega sem
„húmus“ í jarðveg (sem inniheldur
lífverur eins og bakteríur, örverur,
sveppi, orma). Eitt prósent meira
„húmus“ í jarðvegi þýðir 70 tonna
meiri koltvísýringsbindingu á
hektara. Það séu einmitt mjög góðir
möguleikar í lífrænni ræktun, með
nýtingu á lífrænum úrgangi, að auka
þetta húmus og binda meira kolefni.
Síðan nefndi hann önnur
dæmi um það hvernig binda
mætti meira kolefni; í skógrækt
með bindingu í trjám, nytjavið
og jarðvegi, í landgræðslu með
bindingu í plöntum og jarðvegi, í
landbúnaði með bindingu í plöntum,
matvælum og jarðvegi. Síðan tók
hann frekari dæmi um möguleika
í landbúnaði; með sinubruna (sem
væri reyndar ekki vel séður í dag),
moltugerð, lífkol (biochar) beint
sem kolefnisgjöf eða óbeint með
dýrafóðri, og svo með fyrirbærinu
bokashi sem er aðferð við gerjun
lífræns úrgangs til að varðveita öll
næringarefnin, þar með talið kolefni.
Hann tók svo talsverðan tíma til að
útlista frekar þennan möguleika sem
að hans mati myndi henta mjög vel
við íslenskar aðstæður.
Bokashi-aðferðin gæti
verið leið til að framleiða nægan
lífrænan áburð
Bokashi aðferðin tekur um sex til
átta vikur við 30-40 gráður, nota má
lífræn efni sem falla til staðbundið,
búa til heimafenginn áburð og
jarðvegsbæti – og loka þannig
hringrásinni. Þetta er leið sem getur
gengið fyrir heimili, bóndabýli,
byggðir eða sveitarfélög. Kalki,
örverublöndu og leir er blandað
saman við úrganginn og síðan
er þetta látið vera við loftfirrðar
aðstæður, til dæmis undir plasti, þar
til gerjunarferlinu er lokið. Afurðin
er vel niðurbrjótanleg af jarðvegslífi
– og ekki til betra fóður fyrir orma,
að sögn Cornelisar.
Kostir bokashi-aðferðar eru
þannig fjölmargir. Þetta er fremur
ódýr aðferð miðað við aðra
meðhöndlun. Hægt er að gera þetta
innandyra sem úti og ekkert tap er á
kolefni eða öðrum næringarefnum í
ferlinu og það er nánast lyktarlaust.
Það er óháð veðráttu þar sem
verkunin fer fram undir plasti.
Efnið er tilbúið eftir sex til átta
vikur og má geyma lengi og auð-
veldlega, án taps á gæðum, þangað
til efninu verður dreift á ræktarland.
Cornelis hefur reiknað út kostnað af
aðferðinni vegna aðfanga, skatta og
tolla og mun hann vera um sjö þús-
und krónur á hvert tonn. Hugsanlegt
er hins vegar að verðið komi til með
að lækka ef meira magn aðfanga
verður flutt inn. Minna magn lífræns
hráefnis megi vinna í fötum eða
Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið
auglýsir eftir umsóknum um styrki á
málefnasviðum ferðamála-, iðnaðar- og
nýsköpunarráðherra og sjávarútvegs og
landbúnaðarráðherra.
Styrkirnir eru ætlaðir til verkefna sem efla
atvinnulíf og nýsköpun.
Umsóknarfrestur er til 30. nóvember 2020.
Umsóknir berist rafrænt í gegnum
eyðublaðavef Stjórnarráðsins.
Allar nánari upplýsingar á anr.is
Styrkir til verkefna
og viðburða
Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is
lífræna ræktun
Þorsteinn Guðmundsson, doktor í jarðvegsfræði frá Háskólanum í Aberdeen
og prófessor við LbhÍ, fjallaði um kolefnisbindingu, áburðargjöf og lífræna
ræktun.
Cornelis Aart Meijles, umhverfisverkfræðingur og sérfræðingur hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins í hringrásarhag-
kerfum, fjallaði um kolefnisbindingu og lífrænan áburð. Skjámyndir af fjarfundi á vefnum
Gunnþór Guðfinnsson, garðyrkjumaður í Skaftholti, greindi frá aðalatriðunum í búskapnum á bænum sem er
lífrænt vottaður.