Þjóðmál - 01.03.2018, Blaðsíða 51

ÞJÓÐMÁL Vor 2018 49
Breyting eftir lok kalda stríðsins
Með falli kommúnismans 1989 og Sovét-
ríkjanna 1991 hurfu lykilforsendur í þjóðar-
öryggisstefnu Bandaríkjanna. Ekki voru
lengur neinir þeir öryggishagsmunir í húfi
á meginlandinu sem kallaði á fasta viðveru
Bandaríkjahers á Íslandi. Sama átti auðvitað
við á mörgum öðrum stöðum og fækkun
í liði Bandaríkjamanna á Íslandi, sem hófst
strax eftir kalda stríðið, var auðvitað hluti
af miklu stærri mynd og gerbreyttri stöðu í
alþjóðamálum.
Þrettán ár liðu frá því að fyrir lá af hálfu
Bandaríkjanna skömmu eftir kalda stríðið að
aðstöðu fyrir Bandaríkjaher væri ekki lengur
þörf á Íslandi nema að litlu leyti og þar til
herstöðinni var lokað haustið 2006. Það
fækkaði þó hratt í Keflavíkurstöðinni fljótlega
eftir kalda stríðið og reyndar voru uppi áætlanir
sem fólu í sér að starfsemi hennar hefði að
mestu leyti lagst niður þegar upp úr 1994.
Ástæða þess að það dróst að loka herstöðinni
var andstaða íslenskra stjórnvalda, sem vildu
að í landinu væru lágmarksvarnir þrátt fyrir
lok kalda stríðsins og líkt og væri í öðrum
NATO-ríkjum.
Án andófs íslenskra stjórnvalda hefðu
breytingarnar á uppbyggingu alþjóðakerfisins
og valdajafnvæginu á meginlandi Evrópu,
sem fólust í lokum kalda stríðsins, alfarið ráðið
ferðinni og leitt til þess að varnarliðið færi að
mestu úr landi fljótlega eftir kalda stríðið.
Bandaríkjaher hafði eftir lok kalda stríðsins
einungis áhuga á að halda úti kafbátaeftir-
liti frá Keflavíkurstöðinni. Því var hætt 2003
vegna þess að rússneskir kafbátar komu
ekki lengur vestur fyrir Norður-Noreg út á
Atlantshaf. Nokkrum árum áður hafði komum
kafbátaleitarvéla til Keflavíkur fækkað mjög
vegna þess að rússnesk hernaðarumsvif á
Atlantshafi voru nánast engin.
Frá sjónarhóli Bandaríkjanna þjónaði
Keflavíkurstöðin ekki lengur öryggis-
hagsmunum þeirra, reyndar heldur ekki
hagsmunum Íslands að áliti bandarískra
stjórnvalda. Stöðinni var lokað 2006 en
varnarsamningurinn var áfram í gildi.
Varnaráætlun Bandaríkjahers sem var gerð
vegna Íslands við brottför varnarliðsins
byggði á þeirri forsendu að fyrirsjáanlega
steðjaði ekki hernaðarógn að landinu.
Í kalda stríðinu var Ísland lykilstaður fyrir varnir vesturhvels og Vestur-Evrópu. Auk loftvarna tengdist landið upp úr miðjum
sjöunda áratugnum í vaxandi mæli vörnum þessara staða gegn sovéskum eldflaugakafbátum sem héldu til í Atlantshafi
með eldflaugar sem báru kjarnaodda.