Þjóðmál - 01.03.2018, Blaðsíða 94

92 ÞJÓÐMÁL Vor 2018
Í nútímasamfélagi eru prófskírteini ríkjandi
form merkja eða vísbendinga um þessa
þrenns konar kosti sem flest fyrirtæki sækjast
eftir. Þau eru það eins þótt ekkert af því sem
einstaklingurinn lærði í skóla gagnist til að
vinna starfið. Velgengni í skóla bendir til að
einstaklingur hafi umrædda eiginleika, alveg
óháð því hvort skólagangan gaf honum
þá eða hvort hann fékk þá í vöggugjöf.
Þess vegna fá þeir sem hafa útskrifast úr
skóla aðgang að vinnumarkaði. Eftir að inn
er komið veltur frami hvers og eins síðan
meira á því hvernig hann stendur sig en á
því hvaða prófgráðu hann hefur. Sitt er hvað
gráða og gjörvileiki. Gráðan er aðeins ótraust
vísbending, en samt nógu traust til að það
borgi sig oftar en ekki að nota hana.
Meginrökfærsla Caplans snýst um að sýna
fram á að fylgni milli hærri launa og lengri
skólagöngu skýrist að mestum hluta af því
að námsferillinn sé vísbending um eigin-
leika, sem stuðla að afköstum í vinnu, og
einstaklingur hafði, áður en hann lagði í
langt nám. Hann neitar því þó ekki að hluti af
skýringunni sé að skólagangan auki starfs-
hæfni. Að hans mati eru sjónarmið þeirra
sem tala um „mannauð“ ekki alröng. Hann
telur að aukin hæfni vegna menntunar skýri
um fimmtung af launamun þeirra sem hafa
langa skólagöngu og þeirra sem hafa stutta
skólagöngu. Rök hans fyrir þessu eru allflókin
og verða ekki endursögð hér. Þau byggja
mest á tölfræðilegri greiningu gagna um
menntun og vinnumarkað í Bandaríkjunum.
Caplan segir að flestar prófgráður bæti tekjur
manna einkum vegna þess að þær komi
þeim fram fyrir aðra í biðröð ungs fólks eftir
að komast á vinnumarkað. Hann bendir samt
á ástæður til að ætla að sum skólaganga, t.d.
nám í rafvirkjun, pípulögnum og fleiri verk-
menntagreinum á framhaldsskólastigi, skili
mönnum hærri ævitekjum einkum vegna
þess að námið geri þá færari um að vinna
verðmæt störf.
Meðal þeirra röksemda sem Caplan notar eru
að menntun eykur tekjur einstaklinga meira
en þjóða. Sá sem bætir við skólagöngu sína
fær forskot fram yfir aðra á vinnumarkaði og
kemst í vinnu þar sem laun eru hærri. En þegar
meðalskólaganga heillar þjóðar lengist aukast
tekjur hennar ekki að sama skapi, eins og
vænta mætti ef arður af vinnu væri í hlutfalli
við lengd skólagöngu. Það að menn troðist
hver fram fyrir annan bætir ekki hag heildar-
innar. Í inngangi (bls. 6) skýrir Caplan þetta
með líkingu: Ef ég stend upp á stólnum á
tónleikum, í stað þess að sitja, þá sé ég hljóm-
sveitina betur, þar sem hnakkinn á manninum
fyrir framan mig skyggir ekki á. En það er ekki
þar með sagt að við sjáum almennt betur ef
allir standa uppi á stólnum sínum.
Þegar ég las þetta varð mér hugsað til þess
sem sagt hefur verið um brottfall úr fram-
haldsskólum hér á landi. Ef kenning Caplans
er rétt hafa menn þeim mun minni ástæðu til
að ljúka formlegu námi, því auðveldara sem
er að komast með lappirnar inn fyrir þröskuld
á vinnumarkaði. Það ætti því að vera fylgni
milli atvinnuleysis og þess hve margir kjósa
að ljúka námi. Ég gramsaði í gögnum frá
OECD og skoðaði löndin í Norður- og Vestur-
Evrópu. Í þessum löndum er sterk fylgni
(0,66) milli atvinnuleysis á árabilinu 2006 til
2015 og þess hve hátt hlutfall 25 til 34 ára
höfðu lokið framhaldsskóla árið 2016. Er
brotfall úr námi ef til vill bara það sem búast
má við í hagkerfi sem einkennist af manneklu
fremur en atvinnuleysi?
Mér varð líka hugsað til þess að það eru
vísbendingar um að með hverju ári sem líður
verði auðveldara að ljúka formlegu námi
án þess að sýna mikinn dugnað eða náms-
hæfileika. Ef svona „einkunnaverðbólga“
er veruleiki má ætla að þar komi að próf-
skírteini hætti að vera nógu traust vísbend-
ing um kosti af þeim þrem gerðum sem
Caplan lýsir. Ég spyr mig hvort það leiði til
„hruns“ í menntakerfinu – hvort prófgráður
hætti þá að gilda sem vísbendingar um
eftirsóknarverðan starfskraft og aðsókn að
langskólanámi dragist saman.