Saga - 2014, Blaðsíða 37

35
Ein helsta forsenda þess að landsmenn fengjust til þess að gera sér
kálgarða og hefja ræktun var að sjálfsögðu sú að fólk væri tilbúið að
neyta kálmetisins, en eins og fram kemur hér í orðum Ólafs voru
töluverð brögð að því að fólki líkaði ekki garðávextirnir. Hvernig
má það vera? Ætla skyldi að allt fæði væri kærkomin viðbót við
mataræðið á tímum þegar hungurssóttir voru ekki svo óalgengar.
Hverjir voru það sem tregðuðust við að neyta garðávaxtanna og af
hverju? Tekist hefur að hafa uppi á nokkrum heimildum sem gefa
ágæta mynd af því hvað íslensku vinnufólki fannst um þessa nýju
fæðutegund og mega þær teljast einstakar vegna þess hve heimild-
ir um viðhorf venjulegs alþýðufólks fyrr á öldum eru sjaldgæfar.
Þegar séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal hóf ræktun mat-
jurta á sjötta áratugnum segir hann nágranna sína hafa hlegið að sér
í byrjun og þótti mörgum undarlegt að fólk ætti nú að fara að „éta
gras“ þvert á það sem forfeður þess voru vanir.86 Björn lét sér þó
fátt um finnast og hélt ræktuninni áfram. Hann segir frá því
hvernig hann fór að því að fá sitt fólk til að neyta kálsins en heimil-
isfólk hans var mjög andsnúið því í fyrstu og sagði það ekki vera
„forsvaranlegan mat.“87 Hann lét ýmist gera úr því súpu með
dálitlu kjöti eða þykkan graut úr vatni með smávegis salti og lét
bera fram heitan með smjöri. Þetta gerði hann á haustin eða þegar
komið var fram á vetur og orðið kalt í veðri, því þá líkaði fólkinu að
fá heitan mat sem það annars var ekki vant. Hann lét einnig nota
kálið í skyr, í stað fjallagrasa, og líkaði vinnufólki hans það vel. Það
var saðsamur matur og „hæfilega súr“ en svoleiðis vildu vinnu-
menn hans hafa matinn, því þá hlýnaði þeim aðeins af honum.88
Þannig virðist aðalvandi Björns hafa legið í því að fá vinnufólkið til
að neyta grænmetisins og þurfti að huga vel að heppilegri mat-
reiðslu svo fólk hans yrði sæmilega sátt við þessa nýju fæðutegund.
Séra Jón Hannesson í Marteinstungu í Holtum lenti einnig í
vandræðum með að fá sitt vinnufólk til að neyta grænmetis ins.
Hann var sóknarprestur í þremur fjölmennum sóknum, Mar teins -
tungu, Haga og Árbæ. Hann gerði sér kálgarð strax og hann hóf
viðreisn garðræktar
86 Björn Halldórsson, „Korte Beretninger om nogle Forsög til Landvæsenets og i
sær Havedyrkningens Forbedring i Island“, Rit Björns Halldórssonar í Sauðlauks -
dal. Gísli Kristjánsson og Björn Sigfússon bjuggu til prentunar (Reykjavík:
Búnaðarfélag Íslands 1983), bls. 32.
87 Sama heimild, bls. 33.
88 Sama heimild, bls. 34–35.
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:01 Page 35