Saga - 2014, Blaðsíða 201

þó eiga rætur að rekja til persónulegrar tjáningar, segi eitthvað merkingar-
bært um einstaklinginn sem skrifar eða segir frá (bls. 30).
Við lestur stafréttu útgáfunnar hallast þessi lesandi hér að því að svo sé,
öfugt við það sem gerist með „hefluðu“ útgáfuna. Textinn, sem í útgáfu
Guðnýjar fyllir þrjár síður, skapar sterka nánd bæði við sögukonuna og
umhverfi hennar. Tilurð handritsins færir manni heim sanninn um að
Guðrún hafi þótt athyglisverð og e.t.v. einstök í grenndarumhverfi sínu á
sinni tíð. Einhver skrifandi maður, hugsanlega Sigfús Jónsson (d. 1855)
hreppstjóri á Syðra-Laugalandi í Eyjafirði eða einhver á heimili hans, hefur
varið tíma, pappír og bleki í að skrásetja frásögn Guðrúnar og talið það
ómaksins virði. Ekki er mögulegt að útiloka skemmtanagildið, sem Jónas
Rafnar lagði áherslu á. Í textanum má hins vegar skynja persónulega nær-
veru einmitt vegna þess sem Jónas telur veikleika textans, þ.e. hvernig sögu-
konan „… slengdi öllu saman í einn hrærigraut …“ (bls. 21). Það gerir text-
ann trúverðugan og sýnir konu sem getur litið yfir langa ævi og tekið
afstöðu til þess sem hún hafði lifað og liðið (bls. 145). Þetta ljær textanum
trúverðugleika og gefur a.m.k. nasasjón af sögukonunni. Þá veitir textinn
innsýn í harðan heim konu sem hefur orðið fyrir kynferðislegri áreitni á
ýmsum æviskeiðum og verið táldregin og hlunnfarin í samskiptum við
þann sem hún hreifst af, en jafnframt sýnir textinn hvernig karlar reyndu að
notfæra sér bága stöðu hennar. Guðný notar textann út frá sjónarhornum
einsögunnar. Hann mætti líka nota frá sjónarhóli kynja- og félagssögu og
draga út úr honum mynd af samskiptum kynjanna á sögutímanum. —
Ævisaga Guðrúnar Ketilsdóttur í allri sinni smæð virðist með öðrum orðum
trúverðug heimild um ýmsa þætti í sögu íslenskrar alþýðu sem ekki skyldi
vanmeta. Til þess þarf þó að umgangast hana og líkar heimildir af meiri
varúð og virðingu en löngum var gert.
Óhætt er að segja að Guðnýju verði þó nokkuð úr því stutta ævisögu-
broti sem handritið ÍB 883 8vo hefur að geyma. Með hjálp sóknarmannatala
og annarra heimilda tekst henni að draga upp nokkuð heildstæða mynd af
ævi og kjörum sannkallaðrar alþýðukonu, sem nú hefur verið forðað frá
gleymsku um langa framtíð. Guðrún Ketilsdóttir fæddist 1759, að
Sámsstöðum í Eyjafirði fram, en lést á 84. aldursári í árslok 1842. Um ævina
hafði hún flutt milli heimila svo vitað sé hátt í 40 sinnum, en dvalarstaðir
hennar í samtals 15 ár á efri hluta ævinnar eru þó óþekktir (bls. 159–161).
Lengst af dvaldi hún í Hrafnagils- og Öngulsstaðahreppum í miðjum Eyja -
firði, bjó þó um hríð í Hörgárdal og dvaldi um skeið í Fljótum í Skaga firði.
Hún var orðin fullorðin þegar móðuharðindin gengu yfir og ollu miklum
búsifjum í sveitunum þar sem Guðrún hélt sig. Í bókinni sjáum við hvernig
þau léku Guðrúnu og hvernig hún náði sér aftur á strik.
Ævi Guðrúnar varpar nokkru ljósi á kröpp kjör alþýðu um hennar daga,
en jafnframt má með hennar hjálp greina félagslegt flökt frekar en hreyfan-
leika sem fólk úr neðstu lögum samfélagsins bjó við. Lengst af var Guðrún
ritdómar 199
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 199