Saga - 2014, Blaðsíða 233

búnaður að sumu leyti horfið til þess ástands sem var við lýði í Noregi jafn-
vel fyrir bronsöld, þ.e. 3000 árum fyrr.
Í síðasta meginkaflanum er fjallað um byggð og íbúafjölda, framleiðslu
og neyslu, jarðeignir, kvaðir og kúgildaleigur. Sérkafli er um aðkomu
danska ríkisins og annar um einokunarverslunina og bændur. Höfundur
telur að áhrif einokunarverslunarinnar á efnahag fólks hafi verið miklu
minni en áður hefur verið talið. Verslunin hafi verið stéttskipt, fámennur
hópur vel stæðra bænda verslað langmest, en allur almúgi átt lítil viðskipti
við erlenda kaupmenn.
Samantekt er í lok hvers meginakafla í fyrsta bindi og niðurstöður allra
kaflanna eru síðan dregnar saman í lokakafla þess. Þessi tilhögun hefur eðli-
lega í för með sér nokkrar endurtekningar, en er gagnleg fyrir þá sem vilja
tileinka sér höfuðdrættina án þess að leggjast í langan lestur.
Sérstök áhersla er lögð á að bera þróun landbúnaðar á Íslandi saman við
þróunina í Noregi og til að gera þann samanburð gleggri hefði mátt nota
töflur og myndir meira, t.d. þegar borið er saman kaloríuinnihald fæðu fólks
í þessum tveimur löndum (2. bindi, bls. 22–23). Raunar hefði mátt fjölga töfl-
um og myndritum til að létta á texta sem á stundum verður þungur aflestr-
ar sökum mikilla talnaupplýsinga sem í honum er. Sem dæmi má nefna
kaflann um áhrif plágunnar síðari á tekjur af jarðeignum. Tilvísanir á milli
kafla hefðu einnig mátt vera fleiri, sérstaklega þó þegar kynnt eru til sög-
unnar ný hugtök eða atburðir sem útskýrðir eru betur síðar. Þannig er
sviðurækt fyrst nefnd á bls. 17, sýnd á mynd á bls. 18, en nákvæm lýsing
ekki sett fram fyrr en á bls. 25. Vísað er í Lönguréttarbót á bls. 198, en sagt
ítarlega frá henni á bls. 204.
Lítið er fjallað um Innréttingarnir og raunar er nýlega doktorsritgerð
Hrefnu Róbertsdóttur ekki að finna í heimildaskrá, heldur aðeins eldra rit
hennar um sama efni. Þá er einnig skrítið að ekkert sé sagt frá tilraunum
Þráins Eggertssonar til að beita kenningum stofnanahagfræði á íslenska
landbúnaðarkerfið.
Annað bindi ritsins fjallar um sveitasamfélagið á 19. og 20. öld og skipt-
ist í sex meginkafla. Í þeim fyrsta er lýst vaxtarskeiðinu á fyrri hluta 19. ald-
ar, þá er fjallað um lok landeigenda- og Danveldis 1880–1920 , en í þeim
þriðja er greint frá því hvernig matvælamarkaður í þéttbýli verður til.
Vaxtaskeið landbúnaðar á árunum 1940–1980 er efni fjórða kaflans og sá
fimmti fjallar um landbúnað á síðustu tveimur áratugum 20. aldar. Niður -
stöður eru dregnar saman í sjötta kafla. Framan af er nokkuð um endur-
tekningar frá fyrsta bindi, t.d. í köflunum er fjalla um leiguliða, landeigend-
ur og skatta, líkt og höfundur hafi ekki verið búinn að gera upp við sig
hversu sjálfstætt hvort fyrstu bindanna tveggja ætti að vera.
Hagvöxtur var nokkuð skrykkjóttur á 19. öld. Eftir erfið upphafsár, tók
bústofn landsmanna að stækka, þó sérstaklega fjöldi sauðfjár, og hélst svo
fram á fjórða áratuginn. Eftir skammvinnan afturkipp tók svo framleiðsla í
ritdómar 231
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 231