Saga - 2014, Blaðsíða 218

stórir menn með mikil áform fremja — eða ætla að fremja — list. Kaflarnir
eru vel skrifaðir, eins og öll bókin, og sannarlega finnast mér þeir bitastæðir.
Niðurstaða Sveins er sú að líklega hafi hugur Kambans staðið mjög til leik-
stjórnar og honum hafi sviðið að fá ekki fleiri verkefni af því tagi (bls. 290).
Sveinn telur — og hygg ég að það sé hárrétt mat — að Kamban hafi haft alla
burði til að vera góður leikstjóri og líklegast verið það. En góður leikstjóri
og stórlátur maður getur verið erfið blanda. Ráðagerðir hans hvað varðaði
kvikmyndagerð voru spennandi. Hadda Padda var auðvitað kvikmynduð á
sínum tíma, en ljóst má vera að frekari afreka mátti vænta af Guðmundi
Kamban á þessu sviði.
Í kaflanum „Listfengi og lífsskoðanir“ rennir Sveinn sjónum yfir listrænt
starf skáldsins í heild. Kaflinn er því nokkurs konar samantekt á því sem
fjallað hefur verið um framar en nú í fagurfræðilegu samhengi frá hendi
Sveins. Hér finnst mér Sveini takast afar vel upp og hér verður skilningur
höfundar á manninum, Kamban, aftur ljós í textanum. Hann veltir fyrir sér
tungutaki skáldsins og stemmningu í einstaka verkum. Þá reynir hann að
kafa í lífsskoðun Guðmundar Kambans og það er ekki auðvelt verk, en þar
blandast aftur inn í fagurfræði skáldsins. Hér er rétt að staldra við þá
staðreynd að Kamban er að skrifa sín bestu verk þegar fagurfræðilegar
hræringar voru mjög miklar í evrópsku menningarumhverfi og stríðir
straumar öfgakenndra skoðana í stjórnmálum gripu á lofti hvassar athuga-
semdir skálda og heimspekinga sem höfðu sagt stöðnuðum hugmyndum
stríð á hendur, hvort heldur þær voru af ætt rómantíkur eða raunsæis.
Nægir þar að nefna hreyfingar súrrealista, fútúrista og dadaista — og er þá
fátt eitt talið. Nýtt málverk, nýtt ljóð og nýtt leikrit — allt var nýtt og af
þessu var enginn ósnortinn. Ekki heldur Guðmundur Kamban. Um allt
þetta er Sveinn meðvitaður þó svo hann reki það ekki lið fyrir lið, en hann
bendir í þessa átt þegar hann t.d. rekur strúktúr í verkum sem skáldið
virðist hafa haft í smíðum — eða a.m.k. hugmyndir að (bls. 318–321). Hér
reynir Sveinn einnig að átta sig á þankagangi skáldsins á umbrotatímum og
þeirri togstreitu sem fylgdi því að vilja koma verkum sínum út sem víðast
en um leið að halda sjálfstæði og reisn gagnvart öfgastefnum og straumkasti
stjórnmála og flokkadrátta. Mér finnst Sveinn koma því vel til skila að þar
er hægra um að tala en í að komast. Sveinn lýsir því einnig hvernig skáldið
notar verk sín oft og tíðum til þess að ýmist réttlæta sig eða kenna — þetta
tvennt, sem vissulega er ríkur þáttur í höfundarverki Kambans og má ein-
mitt skoða í ljósi þeirrar gerjunar sem var í evrópskri menningu á þeim tíma
sem hans naut við og áður er getið.
Við upphaf þessa ritdóms vísaði ég til Sveins Einarssonar sem málaflutn-
ingsmanns. Sú líking var ekki út í loftið blátt, heldur er hún sett fram vegna
þess að í gegnum alla þessa miklu sögu er Sveinn að flytja mál skáldsins.
ritdómar216
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 216