Bændablaðið - 16.12.2021, Blaðsíða 72

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. desember 202172
LESENDARÝNI
Athugasemdir við:
DRÖG AÐ REGLUGERÐ
– um leiðbeiningar og viðmið um sjálfbæra landnýtingu
Við lestur reglugerðarinnar
læddist að manni sá grunur að
reglugerðin hafa verið samin
af aðilum sem ekki þekkja til
íslenskra aðstæðna og stuðst hafi
verið við – og meira og minna verið
þýtt - beint úr erlendu skjali.
Notkun og þýðing á orðinu
Akuryrkja er í engu samræmi við
íslensku skilgreininguna á akuryrkju
sem er „sú grein landbúnaðar sem
fæst við að búa til akra og rækta
korn“. Í reglugerðinni er Akuryrkja
skilgreind sem: Land sem er nýtt til
framleiðslu nytjajurta með íhlutun,
svo sem sléttun, framræslu, áburðar-
gjöf, jarðvinnslu, gróðursetningu,
sáningu eða öðrum ræktunaraðgerð-
um. Nýting lands í alla árlega/ein-
æra og fjölæra ræktun. Land þar sem
ræktað er: matjurtir svo sem ýmsar
korntegundir, baunir, rótarávextir,
grænmeti; plöntur sem nýttar eru til
iðnaðar, ávextir, blóm og fóðurjurtir,
fræ og ungplöntur. Sú skilgreining
sem virðist bætt við að átt sé einnig
við „fjölæra ræktun, .. baunir ..
ávextir..“ segir manni að þeir sem
skrifuðu þessa reglugerð skildu
ekki hvað reglugerðin átti að fjalla
um. Akur er land þar sem ræktaðar
eru, að jafnaði, einærar jurtir, að
langmestu leiti korntegundir sem
eru einærar - og akur er að jafnaði
„ber“ (jarðvegur óvarinn – án gróð-
urs) hluta árs. Land sem er nýtt til
framleiðslu nytjajurta með íhlutun,
svo sem sléttun, framræslu, áburðar-
gjöf, jarðvinnslu, gróðursetningu,
sáningu eða öðrum ræktunaraðgerð-
um með fjölærum tegundum geng-
ur undir heitinu tún. Ekki er reynt
að skilgreina það sem þarna getur
komið á milli – sem er áburðargjöf,
gróðursetning og sáning í á órækt-
uðu landi undir formerkjum land-
græðslu, en samkvæmt skilgreiningu
reglugerðarinnar er það akuryrkja
og ætti því að flokkst sem slík og fá
umfjöllun undir „akuryrkju“.
Landnýting
Þekkingaleysið og hin slæmu vinnu-
brögð við samningu reglugerðarinnar
endurspeglast einnig í skilgrein-
ingunni sem gefin er á orðinu „land-
nýting“ þar sem segir: Landnýting:
Hverskonar nýting lands í þágu
mannsins m.a. til beitar, akuryrkju,
skógræktar, umferðar fólks og öku-
tækja og framkvæmda. Samkvæmt
þessu ætti reglugerð sem ber það
almenna heiti „um leiðbeiningar og
viðmið um sjálfbæra Landnýtingar“
að taka einnig til annarra þátta sem
samkvæmt skilgreininunni eru land-
nýting, og í dag mun mikilvægari,
umfangsmeiri og áhrifarmeiri en
beit og „akuryrkja“, þe. skógrækt
og umferð fólks og ökutækja sem
og allar framkvæmdir. Við skoðun
kemur hins vegar í ljós að aðeins
lítillega er minnst á umferð fólks og
ökutækja sem og framkvæmdir, en
reglugerðin fjallar nær eingöngu um
beit og akuryrkju. Athyglisvert er
að skógrækt er alfarið sleppt.
Loftslagsmál
Í 2. gr. er minnst sérstaklega á lofts-
lagsmál en þar segir:.. „að leggja
mat á ástand og stöðu gróður- og
jarðvegsauðlindarinnar hverju sinni,
m.a. í samræmi við alþjóðlegar
skuldbindingar sem Ísland hefur
undirgengist og vera í samræmi við
ákvæði um losunarbókhald Íslands
sbr. lög nr. 70/2012 um loftslags-
mál.“ Verður það að teljast til furðu
og að vera alvarlegur vankanti á
reglugerð um landnýtingu að ekki
sé einnig fjallað um skógrækt þar
sem heiti reglugerðarinnar er „..leið-
beiningar og viðmið um sjálfbæra
landnýtingu“ þar sem skógur og
skógrækt hefur verið skilgreind
af ráðuneyti Umhverfismála og
Umhverfisráðherra sem lykillinn að
sjálfbærri landnýtingu og lausnin til
að mæta alþjóðlegum skuldbindingu
Íslands í loftslagsmálum.
Þetta innra ósamkvæmi í reglu-
gerðinni vekur furðu.
Beitarland
Við lestur 3. gr. – Orðskýringar
vakna enn frekari efasemdir um
vinnubrögð við vinnslu og skrif
reglugerðarinnar. Við skilgreiningu
á Beitarlandi er sagt að þar sé verið
að tala um „graslendi“ og er í því
sambandi vitnað í mjög gamlar og
algjörlega úreltar skýrslur (IPCC
2003 og 2006) – hartnær 20 ára
gamlar. Í beitarhlutanum eru þetta
einu heimildirnar sem vitnað er í og
vekur það upp ágengar spurningar
um heimildaröflunina við vinnslu
reglugerðarinnar.
Reglugerðinni er ætlað að ekki
aðeins að vinna með mun nákvæm-
ari flokkun lands (NI – vistgerðir),
heldur einnig er skilgreint mun
nákvæmari eining – kallað vistein-
ing- sem ekki á sér stoð í neinum
skjölum, heimildum eða rannsókn-
um að séð verður, án allra heimilda.
Þarna er aftur innar misræmi í reglu-
gerðinni – skali við flokkun lands
– þar sem á einum stað er notast við
skilgreiningu sem flokkar meira og
minna allt „opið“ land saman (sem
graslendi) og svo á öðrum stöð-
ur þar sem talað er um að flokka
land í minni einingar en vistgerðir;
þe. visteiningar
Skilgreiningin á Landhnignun er
góð og gild – þar sem nefnt er minnk-
andi frumframleiðni lands og minnk-
andi liffræðilegs fjölbreytileika.
Hins vegar skín í gegnum alla
reglugerðina algjört skilningarleysi
á eðli og áhrifum beitar á gróður og
vistkerfi og algjört þekkingarleysi
á rannsóknum síðustu 30-40 ára. Í
drögunum í heild sinni er gengið
úr frá því að að beit leiði til minni
frumframleiðni og líffræðilegs fjöl-
breytileika. Þessi grunn hugmynda-
fræði reglugerðarinnar er meira en
hálfrar aldar gömul og hefur löngu
verið kastað fyrir róða. Endurteknar
rannsóknir síðari ára sýna, þvert á
móti, að létt til miðlungsmikil beit
leiði til meiri framleiðni og fjöl-
breytileika, bæði plantna og dýra
en að friðun lands fyrir beit leiðir,
til lengri tíma, til minni framleiðni
og minni fjölbreytileika. Í viðauka
beitarnýtingarkafla reglugerðarinnar
er ekki vitnað í eina einustu heimild,
þó að staðhæft sé „að mat á ástandi
lands og sjálfbærni beitar skuli
byggð á „viðurkenndum vísindaleg-
um grunni“. Ekki er hægt að átta sig
á því hvaða „vísindalegi grunnur“
það er sem þarna er vitnað í þar sem
engin er heimildin. Staðhæfingin
um að byggt sé á vísindalegum
grunni án þess að vitnað sé í eina
einustu vísindalegu niðurstöðu gerir
það að verkum að trúverðuleiki fyr-
irhugaðar reglugerðar er enginn og
nægir eitt sér til að reglugerðinni
sé alfarið hafnað og að hún ætti
að vera dregin til baka. Það er
grundvallarkrafa við alla ákvarð-
anatöku og skipulagsgerð, eins og
þeirrar sem hér er til umfjöllunar,
að „vísindalegur“ trúverðuleiki
sé til staðar og að sá vísindalegi
grunnur sé viðurkenndur af fagað-
ilum. Sú viðurkenning er almennt
fengin með birtingu í viðurkennd-
um, ritrýndum tímaritum. Þúsundir
ritrýndra greina um áhrif beitar á
gróður, framleiðni, vistkerfi ofan
jarðar og neðan o.fl. er að finna á
hinum alþjóðlega viðurkennda vef
ISI. Enga rannsókn á skaðlegum
áhrifum beitar á vistkerfi Íslands
er þar að finna. Að byggja reglu-
gerð á óritrýndum skýrslum með
fullyrðingum á áhrifum beitar án
beinna rannsókna á beit eru ekki
aðeins slæm vinnubrögð heldur
einnig skaðleg vinnubrögð.
Nokkrar íslenskar heimildir
um rannsóknir á beit á Íslandi er
hægt að vitna í. Í grein Bryndísar
Marteinsdóttur, núverandi ver-
kefnastjóra GróLindar, Isabel C
Barrio og Ingibjargar S Jónsdóttur
„Assessing the Ecological Impacts
of Extensive Sheep Grazing in
Iceland „ frá 2017 kemur fram
sú niðurstaða að: A better und-
erstanding of the ecological impacts
of sheep grazing is required to
inform sustainable grazing practices
adapted to the local conditions of
this region. Engar nýjar niðurstöður
hafa verið birtar frá 2017 sem hafa
auka þekkingu á áhrifum sauðfjár-
beitar sem hægt er að nota sem
grundvöll reglugerðar sem þeirra
sem hér um ræðir.
Sú fullyrðing að betri þekking
sé nauðsynleg til að hægt sé að
meta áhrif sauðfjárbeitar á vistkerfi
Íslands stendur því enn og því vekur
það furðu að reglugerð eins og sú
sem er hér til umfjöllunar skuli vera
lögð fram með þeirri hugmynda-
fræði sem þar er lögð til grunna.
Frá 2017 hafa verið birtar niður-
stöður tveggja rannsókna sem
skoðuðu áhrif beitar á uppgræðslur
á afréttum á miðhálendinu – báðar
á yfirstandandi ári. Báðar þessar
rannsóknir komast að sömu niður-
stöðu – að beit hafi ekki neikvæð
áhrif á uppgræðslur. Mulloy o.fl.
2021 fundu engan mun á friðuðu og
beittu vel grónu og lítt grónu landi
„grazing exclusion alone had no
effect in either habitat“ . Í nýbirtri
rannsókn Sigríðar Jónsdóttur (2021)
„Beittar uppgræðslur á hálendi
Íslands“ kemur fram að beitin hafi,
ef eitthvað, fremur jákvæð áhrif
á uppgræðslur á afréttum. Þá má
einnig benda á rannsóknir undirrit-
aðrar, Önnu Guðrúnar Þórhallsdóttur
Mynd 1. Grös með rótarkerfi tekin á Hólum sumarið 2021. Grös á mynd til vinstri tekin í hrossahólfi en grös til
hægri eru tekin í friðaðri skógræktargirðingu þar sem birta nær niður í svörðinn. Tegundir grasa eru Poa pratensis
og Festuca rubra.
Anna Guðrún Þórhallsdóttir, pró-
fessor í landnýtingu – sérsvið beit-
arvistfræði.
Mynd 2. Skriður í Útkinn sem falla úr friðuðu landi – skógrækt/lúpína. Mynd / Landhelgisgæslan.
Mynd 3 Skriða sem féll á Seyðisfjörð 2020 úr friðaðri lúpínubreiðu ofan við
bæinn.