Bibliotheca Arnamagnæana - 01.06.1970, Side 153
135
den ene Old effter den anden, huilchet er endnu gemenlig Vis
der paa Landett, saa at naar Lagmand gaar paa Tinget med
sin Lougbogh, daa berre oc huer Laugrettesmand sin Lougbog
med sig”47.
Enda J)6tt vitnisburSum Jæssum sé ekki truab ut i yztu æsar,
er éhjåkvæmilegt a& rå8a af |)eim a8 lestrar- og skriftarkunn-
åtta å Islandi um mi8ja 16. old haf i veriS miklum mun meiri en
i Danmorku og Noregi. Hoflega ålyktun tel ég vera a8 lestrar-
og skriftarkunnåtta hafi veriS undantekningarlaus a8 kalla meSal
leikmanna i åbyrg&arstoSum, J). e. logmanna, logréttumanna,
syslumanna o. J). u. 1., algeng me8al annarra sjålfseignarbænda
og varia einstæb me8al leigubænda og vinnumanna. Loks er liklegt
a& konur — a. m. k. å efnaheimilum — hafi noti5 tilsagnar i
Jjessum fræ5um. Likt |>essu er åstandib old si5ar, |)egar beinir
vitnisbur8ir um skriftarkunnåttu nafngreindra manna i ollum
stéttum eru orSnir mymargir48.
Sé spurt um upptok ovenjulegrar bokmenningar Islendinga å
16. old, ver&ur ekki svara5 me5 vissu hvar ]peirra sé a5 leita.
Almenna vitnisbur&i skortir, og nafngreindir skrifarar frå mi8-
oldum eru fåir kunnir. En sé reynt a5 rå8a af likum, ver8ur ekki
komi5 auga å neinar sogulegar åstæ5ur til Jaess a8 lestrar- og
skriftarkunnåtta hafi færzt verulega i aukana næstu mannsaldra
fyrir si&askipti, og fjarstæéa væri a& ætla a8 hun hef8i sprotti8
upp ur svartadau8a. Langliklegast virSist, eins og Einar Olafur
Sveinsson (op. cit.) hefur raki8, a& upphafsins sé a5 leita allar
gotur aftur å 12. old, Jiegar vita5 er a8 margir hofSingjar lær8u
til prests. Lessi si8ur virdist hafa lagzt a5 mestu ni5ur um 1200,
en kynni hofSingjastéttar af bokmenningu hafa veri5 forsenda fyrir
veraldlegum bokmenntum 13. aldar å mo&urmålinu. SiSan må
hugsa sér stoSug vixlåhrif: Tilvist Jiessara bokmennta ytir undir
lestrar- og skriftarkunnåttu leikmanna, og su kunnåtta hvetur til
47 Samlede Skrifter af Peder Claussøn Friis, ed. Gustav Storm (Kristiania 1877),
pp. 189-90. — Fyrsti hluti ummælanna er kynjaSur frå Saxo, sbr. p. 141.
48 Sjå t. d. Menn og menntir XV, pp. 17-20, og Peter Springborg, “Nyt og gammelt
fra Snæfjallastrond”, Afmcelisrit Jåns Helgasonar, pp. 288-327. — Sbr. einnig
Hallgrfmur Hallgrimsson, lslensk alpyfiumentun d 18. 6ld (Keykjavik 1925).