Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 14

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202214
FRÉTTIR
Samkeppniseftirlitið aðhafðist ekki eftir ábendingar frá bónda:
Kvörtun blóðbónda ekki tekin til rannsóknar
– Gerði athugasemdir við forsendur afurðaverðs og hrossaeignar líftæknifyrirtækisins Ísteka ehf.
Blóðbóndi sendi kvörtun til
Samkeppniseftirlitsins fyrir
tveimur árum þar sem tæpt
var á samstarfssamningum og
starfsháttum Ísteka sem bóndinn
taldi óeðlilega. Samkeppnis­
eftirlitið sá ekki ástæðu til að
aðhafast og setti fyrir sig fjölda
mála til meðferðar hjá eftirlitinu.
Forsvarsmenn Ísteka lögðu til að
bóndinn gerði ráðstafanir til að
taka á móti blóði sem fyrirtækið
hugðist skila til hans í framhaldi
af umkvörtunum hans.
„Það er óhæft að fyrirtækið
ÍSTEKA noti þá aðstöðu sína
að vera eini kaupandi blóðs
í landinu til að komast hjá
eðlilegum samskiptum við aðra
framleiðendur, setja einhliða
gjaldskrá og halda öllum
upplýsingum um framleiðsluna
fyrir sig en deila þeim ekki
með framleiðendum,“ segir
Kristján Þorbjörnsson, bóndi
á Gilsstöðum í Vatnsdal, í
lokaorðum greinargerðar sinnar
með kvörtun sem hann sendi til
Samkeppniseftirlitsins vegna
starfshátta líftæknifyrirtækisins
Ísteka ehf. í október árið 2019.
Fram kemur að undanfari
erindisins hafi verið fundur hans
með Samkeppniseftirlitinu í janúar
það sama ár.
Fram hefur komið að Ísteka ehf.
er eini kaupandi afurða blóðbænda,
eina fyrirtækið sem framleiðir
vörur úr blóði fylfullra hryssa,
hormónaefnið PMSG, er það því að
öllum líkindum í markaðsráðandi
stöðu.
Í greinargerð sinni til Sam­
keppnis eftirlitsins fer Kristján yfir
starfsemi búgreinarinnar, hlutverk
framleiðandans, þ.e. bóndans, og
hlutverk Ísteka ehf. Þá eru samskipti
framleiðenda og Ísteka reifuð. Í
framhaldi gerir hann grein fyrir
umkvörtunum sínum sem hann segist
hafa rætt án nokkurs árangurs við
forsvarsmenn líftæknifyrirtækisins.
Skortur á upplýsingum til bænda
Fyrsta ábending lýtur að skorti á
upplýsingum sem bændur fá um
afurð sína frá Ísteka.
„Gögn er varða framleiðslu og
gæði framleiðslu hvers grips hefur
fyrirtækið ekki fengist til að láta af
hendi. Líkt og hjá gripum sem eru í
annarri framleiðslu í landbúnaði eru
gæði afurða misjöfn frá einum grip
til annars. Slíkt má örugglega sjá
í þeim sýnum sem ávallt eru tekin
úr blóði eftir blóðtöku og er niður­
staðan skráð hjá ÍSTEKA. Þar sést
hvað mikið af þessu eftirsótta efni
er í blóði hvers grips og væru þær
upplýsingar einkunn um hvern grip
og gæfi framleiðand[a] mikilvægar
upplýsingar.
Þessar upplýsingar hefur ÍSTEKA
ekki viljað láta framleiðendur hafa,
sem eru þó mikilvægar vegna rækt­
unar og þróunar hverrar hjarðar og
til að sjá gæði hvers grips,“ segir
í greinargerðinni.
Vildi að afurðaverð væri byggt
á gæðum, ekki magni
Þá beinir Kristján sjónum að
verðskrá Ísteka sem hann segir
settan einhliða fram af fyrirtækinu.
Verðskránni er skipt í þrjá flokka.
Flokkarnir eru grunnflokkurinn F5
og árangurstengdir flokkar H og H2.
Borgað er mest fyrir bestu heimtur,
þ.e. góða fyljun og mikið blóðmagn.
Til að lenda í hæsta gæðaflokki, og
fá þá hæsta verðið fyrir blóðið, þarf
hryssa að gefa af sér að meðaltali 5
lítra í hvert sinn. Minni heimtur og
minni fyljun hryssa leiðir til þess að
afurðin er metin í lægri gæðaflokki.
Árið 2021 fengu bændur 9.329 kr.
fyrir einingu í flokki F5, 11.196 kr.
fyrir flokk H og 12.311 kr. fyrir
flokk H2.
Kristján gerir nokkrar athuga­
semdir við forsendu afurðaverðs
þar sem hann segir gæði ekki hafa
áhrif á verðlagningu, heldur eingöngu
magnið.
„Bilið á milli flokka er mjög mikið
[...] og engin eðlileg skýring á þeim
mun. Það að meðaltal allra hryssa,
það er óháð því hvort þær koma inn
í blóðgjöf eða ekki, í hópnum ráði
því hvað framleiðandinn fær greitt
fyrir allt blóð er með öllu ótækt. Með
þessari aðferð er ekkert tillit tekið
til gæða blóðsins það er þeirrar vöru
sem framleiðandinn er að selja.
Ýmsar ástæður geta verið fyrir því
að hryssur séu ekki færar í blóðtöku,
komi ekki inn í blóðgjafahópinn, svo
sem að þær eru geldar, nái ekki því
marki að blóðið sé hæft til vinnslu,
léleg frammistaða stóðhests og fleira
getur komið til.
Ekkert af þessu segir neitt um
gæði þess blóðs sem tekið er en það
er verðlagt út frá þessum forsendum.
ÍSTEKA hefur upplýsingar
um gæði blóðs hjá hverjum grip
en þær upplýsingar hafa engin
áhrif á verð blóðsins og fyrirtækið
deilir ekki þeim upplýsingum með
framleiðendum.
Það má orða þetta svo að þegar illa
gengur hjá framleiðandanum eitt árið,
til dæmis að hryssur koma illa inn í
blóðgjöf, þá minnkar framleiðslan
eðlilega, en til viðbótar er framleiðsla
hans, það er blóði[ð], kannski lækkað
í verðflokki,“ segir í greinargerðinni.
Kröfur Kristjáns voru þær að
Ísteka láti framleiðendum, sem það
vilja, í hendur öll þau gögn er varða
þeirra hryssur, svo sem niðurstöður
sýna og þær mælingar sem á þeim
eru gerðar. „Þá er þess krafist að
ÍSTEKA geri grein fyrir forsendum
fyrir flokkaskiptingu á greiðslu fyrir
blóð og framvegis verði greiðsla
fyrir blóð byggt á gæðum þess.“
Vildi að Ísteka geri grein
fyrir umfangi og kostnaði á
hrossahaldi
Athugasemdir Kristjáns snúa einnig
að framleiðslu Ísteka á blóði, en
Ísteka er umfangsmesti hesteigandi
landsins og á nú ríflega 600 hross.
Í greinargerðinni kemur fram
að Ísteka hafi keypt jarðir og land,
auk þess sem það leigi jarðir til
afnota. Kristján gerir athugasemd
við rekstur á hrossahaldinu, telur
að kostnaður við hann sé sóttur úr
sjóðum fyrirtækisins. Vill hann að
fyrirtækið geri grein fyrir umfangi
þess hluta reksturs fyrirtækisins er
lýtur að framleiðslu blóðs: „Það
er rekstrarkostnaði, svo og tekjum
af þeim rekstri, svo sjá megi hvað
fyrirtækið leggi mikið inn í þann
rekstur af öðru fjármagni en því
sem kemur beint af þeim rekstri er
tilheyrir blóðframleiðslu.“
Þá þykir honum athugavert að
fyrirtækið geti ekki sýnt fram á hver
beri ábyrgð á faglegri rannsóknum
fyrirtækisins á hrossunum,
rannsóknir sem forsvarsmenn Ísteka
hafi haldið fram að væri ástæða
hrossaeignarinnar.
„Það dylst engum sem þekkir
til reksturs á hrossabúskap að
rekstur ÍSTEKA er með þeim hætti
að ómögulegt er að framleiðsla
hryssanna greiði þann kostnað.
Með öðrum orðum þá er það á
kristaltæru að ÍSTEKA er að greiða
verulega með þessum hrossarekstri
og hefur það reyndar komið fram
hjá forsvarsmönnum fyrirtækisins
að svo sé. Þeir hafa svarað því
til að ástæða þessa að þeir eru í
þessum rekstri, það er að vera með
framleiðslu sjálfir, sé að þeir séu
að stunda rannsóknir til að rækta
góðar blóðhryssur. Þeir hafa þó
ekki orðið við beiðni um að leggja
fram rannsóknaráætlun eða gefa
upp hvaða viðurkenndur aðili hafi
umsjón eða beri faglega ábyrgð á
þessum tilraunum. Það er rökstutt
mat þeirra, sem til þekkja í þessum
rekstri, að ÍSTEKA sæki í sinn
rekstur verulega fjármuni til þess
að standa í framleiðslu á blóði og
má í því sambandi vísa til orða
forsvarsmanna fyrirtækisins að það
blóð sem þeir framleið[a] sé dýrasta
blóðið sem þeir fái til vinnslu,“ segir
í greinargerðinni.
Hafði fjóra kosti
Með erindi Kristjáns fylgja tölvu­
samskipti hans við forsvarsmenn
Ísteka. Upphafið má rekja til
fjölpósts sem Arnþór Guðlaugsson,
framkvæmda stjóri Ísteka, sendi
bændum 1. ágúst 2019. Þar er
tilgreint afurðaverð ársins og
viðhengdir samningar sem bændurn­
ir eru beðnir um að undirrita og
senda fyrirtækinu.
Kristján hafnar samningnum í
svarpósti til fyrirtækisins þann 16.
ágúst 2019. Hörður Kristjánsson,
aðaleigandi Ísteka, bregst við með
því að telja upp fjóra kosti sem
bóndinn hefur: 1) Að skrifa undir
nýju samningana og klára tímabilið
í samræmi við þá, 2) klára tímabil
miðað við verðskrá ársins á undan,
3) hætta strax og fá greitt miðað við
verðskrá ársins á undan og að lokum:
4) gera ráðstafanir til að taka við
blóði sem þeir myndu skila Kristjáni.
„Ef við heyrum ekkert frá þér
í dag gerum við ráð fyrir að þú
hafir valið kosti 3 eða 4 og þá verð­
ur ekki safnað á morgun,“ segir í
svari Harðar.
Kristján segist hafa skrifað undir
samninginn enda hafi hann ekki
séð aðra kosti í stöðunni á þeim
tímapunkti.
Ábending og önnur
forgangsröðun
Þremur mánuðum eftir skriflega
kvörtun, barst bóndanum bréf
frá Samkeppniseftirlitinu um lok
málsins. Í bréfinu kemur fram að
Samkeppniseftirlitið líti á erindið
sem ábendingu og verði ekki tekið
til meðferðar af eftirlitinu.
„Samkvæmt 3. mgr. 8. gr.
samkeppnislaga nr. 44/2005 er
Samkeppniseftirlitinu heimilt
að forgangsraða málum sem
stofnuninni berast. Í greinargerð
með frumvarpi því er varð að
núgildandi samkeppnislögum segir
að eðlilegt þyki að stofnuninni
sé veitt skýr heimild í lögum til
að ákveða hvort ástæða er til að
rannsaka mál í kjölfar erindis eða
ábendinga. Með hliðsjón af öllu
framangreindu, sbr. áðurnefnda
heimild til forgangsröðunar og
fjölda mála sem nú eru til meðferðar
hjá eftirlitinu, telur eftirlitið ekki
forsendur til að aðhafast frekar á
grundvelli ábendingar yðar,“ segir
í svarbréfi frá Samkeppnis eftirlitinu.
/ghp
Starfshópur hefur tekið til starfa
sem Svandís Svavarsdóttir sjáv­
arútvegs­ og landbúnaðarráð­
herra skipaði til að fjalla um
blóðtöku á fylfullum hryssum.
Hópnum er ætlað að skoða
starfsemina, regluverkið og
eftirlitið í kringum blóðtökuna.
Ráðherra kallaði eftir
tilnefningum í starfshópinn frá
Matvælastofnun (MAST) og
Siðfræðistofnun Háskóla Íslands
og eiga eftirtalin sæti í hópnum:
• Iðunn Guðjónsdóttir,
sérfræðingur í atvinnuvega­
og nýsköpunarráðuneytinu
er formaður hópsins, skipuð
án tilnefningar.
• Sigríður Björnsdóttir,
yfirdýralæknir í hrossa­
sjúkdómum hjá Matvæla­
stofnun (tilnefnd af MAST).
• Ólafur Páll Jónsson,
prófessor við Háskóla
Íslands, tilnefnd ur af
Siðfræðistofnun Háskóla
Íslands.
Aðskilið rannsókn
Matvælastofnunar
Þetta kemur fram í tilkynningu úr
ráðuneytinu og þar segir einnig
að ráðherra hafi falið hópnum
að funda með hagaðilum auk
þess sem almenningi muni gef­
ast kostur á að tjá sig um störf
og tillögur hópsins á Samráðsgátt
stjórnvalda þegar þær liggja fyrir.
„Starfshópurinn mun hefja störf
á næstu dögum og er ætlað að
skila ráðherra tillögum sínum
fyrir 1. júní nk. Verkefni starfs­
hópsins er aðskilið rannsókn
Matvælastofnunar, en stofnunin
rannsakar nú meint alvarleg brot
á velferð blóðtökuhryssa,“ segir í
tilkynningunni.
/smh
Starfshópur skipaður til að fjalla
um blóðtöku á fylfullum hryssum
Kristján sendi formlega kvörtun til Samkeppniseftirlitsins eftir samskipti sín við Ísteka. Hann sagði óhæft að
líftæknifyrirtækið notaði aðstöðu sína, sem eini kaupandi blóðs, til að komast hjá eðlilegum samskiptum við
framleiðendur, setja einhliða gjaldskrá og halda öllum upplýsingum um framleiðsluna fyrir sig. Þá gerði hann
athugasemdir við hrossaeign og meintar rannsóknir fyrirtækisins. Forsvarsmenn líftæknifyrirtækisins lögðu til að
hann gerði ráðstafanir til að taka við blóði eftir umkvartanir sínar. Myndir / Úr safni Bbl.
Matvælastofnun hefur vísað
blóðmeramálinu svokallaða
til lögreglu, sem hún hafði til
rannsóknar eftir að erlend
dýraverndarsamtök afhjúpuðu í
myndböndum slæma meðferð á
fylfullum hryssum við blóðtöku.
Stofnunin hefur greint þau atvik
sem talin eru brjóta í bága við
lög um velferð dýra og metið
áhrif þeirra á hryssurnar.
Það voru dýraverndarsamtökin
Animal Welfare Foundation
(AWF) og Tierschutzbund
Zürich (TBZ) sem gerðu
myndböndin opinber á YouTube
þann 22. nóvember 2021.
Matvælastofnunin vísar málinu
og þeim gögnum sem fyrir liggja
til lögreglu til frekari rannsóknar
og aðgerða.
Beiðni um gögn hafnað
Í skýringum á vef Matvæla­
stofnunar á ástæðum þess að
málinu er vísað til lögreglu­
rannsóknar kemur fram að beiðni
stofnunarinnar um gögn frá
samtökunum var hafnað. Óskað
var eftir óklipptu myndefni og að
tökustaðir væru gefnir upp.
Vitað hvaða fólk átti í hlut
Rannsókn stofnunarinnar leiddi
hins vegar í ljós hvar atvikin áttu
sér stað og hvaða fólk átti hlut
að máli.
„Við rannsóknina leitaði
stofnunin eftir skýringum og
afstöðu fólksins til þess sem fram
kemur í myndböndunum. Eins og
áður segir hefur stofnunin ekki
aðgang að óklipptu myndefni sem
takmarkar möguleika hennar á
að meta alvarleika brotanna og
gerir stofnuninni því ókleift að
rannsaka málið til fullnustu,“ segir
á vef Matvælastofnunar. /smh
Matvælastofnun hefur vísað
blóðmeramáli til lögreglu