Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 48

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202248
Með þessari greinargerð viljum
við taka afstöðu til ákveðinna
grundvallaratriða varðandi
blóðmerahald á Íslandi. Við
beinum sérstaklega sjónum
okkar að blóðmagninu sem tekið
er úr hryssunum, en það fer
langt fram úr þeim reglugerðum
um blóðtöku sem gilda í Sviss,
Þýskalandi og Bandaríkjunum.
Blóðmagn í hrossum er almennt
á bilinu 7%–10% af líkamsþyngd
en það er breytilegt eftir
hestakynjum og er einnig háð kyni,
aldri, fóðrunarástandi og þjálfun,
en breytist líka smávægilega hjá
fylfullum hryssum eftir fyrsta
þriðjung meðgöngu (eftir 3,7
mánuði). Það þýðir að blóðmagnið
hjá fylfullum hryssum eykst ef
eitthvað er miklu seinna, löngu
eftir blóðtökutímabilið.
Eftir þessu að dæma
nemur áætlað blóðmagn hjá
íslenskri stóðhryssu sem er af
norrænu hestakyni (óþjálfuð í
venjulegu fóðurástandi) 7% af
líkamsþyngdinni.
Enski veðhlaupahesturinn
(Thorough bred) í fullri keppnis­
þjálfun getur náð blóðmagni
sem samsvarar allt að 10% af
eigin líkamsþyngd. Stóðhestar
sem og ung folöld eru oft með
blóðmagn nokkuð yfir meðaltali.
Blóðmagn hrossa hækkar eða
lækkar ekki í beinu samræmi við
þyngdarbreytingu. Það þýðir að
þegar hross fitna eykst blóðmagn
þeirra ekki í jöfnu hlutfalli við
þyngdaraukningu!
Mjög vandasamt er að leggja
sjónrænt mat á þyngd hrossa
og nauðsynlegt er að aðlaga og
leiðrétta það mat með stórgripavog,
ef meta á hve mikið blóð eigi að
taka úr hrossi.
Fullvaxin íslensk hross í góðu
standi vega frá tæplega 300 kílóum
og allt að rúmlega 400 kílóum. Ef
reikna á út heildarblóðmagn hests
til að komast að niðurstöðu um
hversu mikið blóð er óhætt að taka
án skaðlegra áhrifa á heilsufar, er
nauðsynlegt að taka tillit til fóður­
og þjálfunarástands hestsins. Hafa
skal í huga að hjá feitum hrossum
má ekki áætla blóðmagn í jöfnu
hlutfalli við þyngdaraukningu.
Ef fylgja á viðmiðum um
hæfilega blóðtöku er notkun
á hrossavigt óhjákvæmileg.
Samkvæmt reglum MAST er hins
vegar leyfilegt að taka 5 lítra af
blóði úr hryssum, fjögurra vetra
og eldri, óháð stærð, þyngd og
fóðurástandi og engar reglur eða
viðmið um mat á þyngd liggja fyrir.
Fáanlegt er málband sem á að
auðvelda mat á þyngd hrossa með
mælingum á ummáli brjóstkassa
en niðurstöður slíkra mælinga eru
ónothæfar.
Gera má ráð fyrir því að
íslenskar blóðmerar sem eru af
harðgerðu, norrænu hestakyni,
óþjálfaðar og gengnar með í 100
daga í mesta lagi, vegi að meðaltali
um 350 kíló og má áætla að
blóðmagn þeirra sé ekki hærra en
um 7% af líkamsþyngd, það eru
þá 24,5 lítrar. Ef miðað væri við
8% hlutfall (sem er afar ósennilegt)
væru það 28 lítrar.
Ef við tökum sem dæmi mjög
myndarlega hryssu í góðu standi
(ekki feita) sem vegur 400 kíló og
er með óvenju hátt blóðhlutfall, 8%,
þá væri blóðmagn hennar í mesta
lagi 32 lítrar. Um er að ræða algera
undantekningu og hámarksgildi en
þetta dæmi kemst þó ekki nálægt
því meðaltali sem gengið er út frá
við blóðmerahald á Íslandi, sem
eru 35 – 37 lítrar! Ef teknir eru 5
lítrar blóðs úr þessari hryssu þá er
það meira en 15% af blóðmagni
hennar og rúmlega tvöfalt magn
miðað við viðurkennda, alþjóðlega
staðla um hámark þess blóðmagns
sem má taka, ekki vikulega, eins og
gert er á Íslandi, heldur með eins til
tveggja mánaða hléum milli skipta!
Samkvæmt reglum MAST
virðist leyfilegt að taka 5 lítra blóðs
á viku og endurtaka blóðtökuna
allt að átta sinnum. Það þýðir að
taka megi allt að 40 lítra af blóði
úr fylfullri hryssu sem mögulega
er með folald á spena á 56 daga
tímabili. Þetta þýðir að hryssurnar
þurfa að endurnýja allt blóðmagn
sitt og gott betur (8–15 lítrum
meira) innan tveggja mánaða
tímabils.
Innan Evrópusambandsins og
í Sviss er blóðtaka úr fylfullum
hryssum og hryssum með folöld
á spena bönnuð með öllu, nema
í örlitlu magni til rannsókna
og læknismeðferðar. Í þessum
löndum er venjulega tekið
blóð úr geldingum og með
„Plasmapheresis“, aðferð þar sem
blóðvökvi (Plasma) er unnið í
þeim tilgangi að meðahöndla m.a.
nýfædd folöld sem lenda í þeim
aðstæðum að fá ekki broddmjólk.
Hins vegar eru hreinar blóðgjafir
frekar sjaldgæfar og mjög flóknar
í framkvæmd og eiga þær einungis
við, þegar mikill blóðmissir liggur
fyrir hjá slösuðum eða veikum
hesti.
Í þessu samhengi skal bent á
að þeim aðferðum sem beitt er á
Haflingerbúinu í Meura í Thüringen
í Þýskalandi eru ekkert í líkingu
við blóðtökuna sem tíðkast á
íslenskum blóðmerabúum. Í Meura
er frumuhluta blóðsins skilað
jafnóðum með blóðvökvaskiptum/
plasmaskiptum (Plasamapheresis).
Ástæða þess að blóðmerabúrekstur
sem þessi, til vinnslu á PMSG, hefur
ekki enn verið bannaður fyrir fullt
og allt, eru langvarandi málaferli
milli Bundesrepublik Deutschland
og fylkisins Thüringen.
Mikill munur er á því líkam­
lega álagi sem hross verða fyrir við
beina blóðtöku eða þegar unnið er
blóðefni með blóðvökvaskiptum
(Plasmapheresis). Með þessari
aðferð er þess gætt að hrossið tapi
ekki blóðþrýstingi, með því að gefa
„Ringer lactat” í æð og auk þess
eru rauðum blóðkornum, hvítum
blóðkornum og blóðflögum skil­
að aftur í saltlausn inn í æðakerfi
hrossins samtímis. Með því móti
er áhrifum á blóðþrýsting, súrefn­
ismettun og blóðstorknun haldið
í lágmarki. Blóðvökvi er sam­
settur úr 91% vatni, 7% prótíni,
(albumín og glóbúlín) og 2% elect­
rolyta, hormónum og næringarefni.
Blóðvökvaskipti eru mjög flókin í
framkvæmd samanborið við venju­
lega blóðtöku og krefjast sérstaks
tækjakostar og umtalsverðrar fag­
kunnáttu.
Í Sviss gilda ákveðnar reglur
um dýravernd og við meðferð
tilraunadýra og segja þær til um
magn og tíðni blóðtöku. Yfirleitt
er mælt með 10% af heildar
blóðmagni dýrs með tveggja vikna
millibili eða 7,5% með einnar viku
millibili.
Hross þola blóðmissi allt að
15%, í undantekningartilfellum
jafnvel 20–30%, án þess að þurfa
á blóðgjöf að halda en þau þurfa
að minnsta kosti 1 mánuð til að
jafna sig.
Í Sviss og Þýskalandi er
ekki leyfilegt að taka blóð í
umtalsverðu magni úr fylfullum
hryssum eða hryssum með folöld
á spena í tilraunaskyni né með
viðskiptasjónarmið í huga, hvað
þá með viku millibili.
Þar að auki eru engar
rannsókn ir fyrirliggjandi sem
fjalla um sambærilegar aðferðir
við blóðtöku úr fylfullum hryssum
eins og framkvæmdar eru á
Íslandi, þar sem leyfilegt er að
taka blóð úr hryssunum með viku
millibili í 6–8 skipti í röð.
Blóðmerabúin á Íslandi eru
ekki einkamál Íslendinga. Ein
aðalástæða þess að hestamenn
og dýraverndarsinnar á megin­
landi Evrópu hafa lýst andstöðu
við blóðmerahald á Íslandi er sú
að þó verslun með PMSG sé enn
leyfileg innan Evrópubandalagsins
þá er blóðmerahald bannað því það
brýtur gegn dýraverndunarlögum.
Þessi þversögn hefur sætt mikilli
gagnrýni og Evrópuþingið hefur
lýst yfir andstöðu við viðskipti með
PMSG með miklum meirihluta
atkvæða. Málið er nú til frekari
umfjöllunar hjá Evrópuráðinu.
Auk þess ber að nefna að tilbúin
kemísk efni sem hafa sömu áhrif
og PMSG eru nú þegar fáanleg og
í stöðugri þróun.
Nákvæmar klínískar blóð­ og
efnarannsóknir fyrir og í kjölfar
blóðtöku eru ófrávíkjanleg regla
þegar um er að ræða meðferð
á tilraunadýrum í Sviss og
Evrópubandalaginu. Rannsóknin
sem krafist er af MAST (Hematokrit
og blóðrauði) án skýrra tímamarka
(á tveggja ára fresti) og einungis á
hluta hryssanna, verður hins vegar
að teljast ófullnægjandi með öllu.
Alþjóðleg viðmið gera ráð fyrir
því að taka megi í mesta lagi 7,5
% af heildarblóðmagni hryssu á
viku, og 10% ef tvær vikur líða
milli blóðtaka. Ef taka á meira en
10% af heildarblóðmagni þarf að
líða í það minnsta mánuður á milli.
Gera má ráð fyrir því að þær
aðferðir sem tíðkast við blóðtökur
úr blóðmerum á Íslandi, sem sagt
óvenju hátt hlutfall blóðmagns
með aðeins viku millibili, valdi
mjög miklu álagi, jafnvel þó
um sterkbyggðar og heilbrigðar
íslenskar hryssur er að ræða. Búast
má við heilsufarslegum einkennum
á borð við lágan blóðþrýsting,
veikluðu ónæmiskerfi, járnskorti,
próteinskorti , fósturláti ,
líffæraskaða og illa höldnum
folöldum.
Reglulegar rannsóknir
(blóðrann sóknir og klínískar
rannsóknir) á öllum blóðmerum
með áherslu á tímabilið rétt fyrir og
meðan á blóðtökum stendur og þar
til öll blóðgildi eru orðin eðlileg
á ný, myndu gefa skýra mynd af
líkamlegu ástandi hryssnanna og
veita upplýsingar um mögulegan
heilsufarslegan skaða. Því miður er
ekki hægt að nálgast neinar slíkar
rannsóknaniðurstöður á Íslandi –
eru þær ef til vill ekki til?
Blóðmerar á Íslandi eru aldar
í stóði og úti allt árið. Samband
þeirra við manninn takmarkast
við blóðtökutímabilið, auk
nauðsynlegra hófsnyrtinga og
ormalyfsgjafa. Þegar fylfullum
hryssunum er smalað í lítil hólf
einu sinni í viku á tveggja mánaða
tímabili, hefst álagið.
Streitan eykst svo til muna
þegar blóðtakan fer fram í þar til
gerðum tökubás og folöldin eru
tekin frá hryssunum á meðan. Þeim
er þröngvað inn í básinn og gjarðir
spenntar yfir bakið á þeim, meðal
annars til að koma í veg fyrir að
þær reisi sig upp á afturfæturna.
Því næst er höfðinu komið fyrir
í óeðlilegri stöðu og það fest til
að geta stungið inn sprautunálinni
sem er 5 mm í þvermál. Þessar
aðstæður geta vakið ofsahræðslu
hjá hrossum sem eru í eðli sínu
flóttadýr.
Af þessu sést að hryssunum
er komið í vonlausa stöðu sem
veldur þeim ekki aðeins miklum
ótta heldur einnig líkamlegum
sársauka. Varnarviðbrögð þeirra
eru vafalaust misáberandi miðað
við skapgerð og tamningu en
LESENDARÝNI
Opið bréf um blóðmerahald
– Álitsgerð um heildarblóðmagn íslenska hestsins, magn og tíðni blóðtöku og möguleg áhrif hennar á fylfullar hryssur,
út frá sjónar miðum dýralæknavísinda og dýraverndar
Blóðmagn tekið á Íslandi:
5 lítra blóðtaka úr hryssu sem vegur 350 eða 380 kíló með 7% eða 8% blóðmagn
miðað við líkamsþyngd gefur eftirfarandi niðurstöður:
Blóðmagn í lítrum Blóðmagn í lítrum Blóðtaka sem
Líkamsþyngd sem hlutfall á hverja hryssu hlutfall af heildar
af þyngd blóðmagni
350 kg 24,5 l / 7% 5 lítrar 20,40%
350 kg 28,0 1 / 8% 5 lítrar 18,80%
380 kg 26,6 l / 7% 5 lítrar 17,80%
380 kg 30,0 l / 8% 5 lítrar 16,50%
Samkvæmt þessu er ljóst að það hlutfall heildarblóðmagns sem leyfilegt er að
taka úr blóðmerum á Íslandi fer langt fram úr þeim hámarksgildum sem
gengið er út frá í Sviss, Evrópubandalaginu og í Bandaríkjunum.
Dýralæknir með sérhæfingu í
hestalækningum. Barla Barandun
hefur unnið fimm meistaratitla á
Evrópumótum íslenska hestsins og
verið ræktandi í fjöldamörg ár. Hún
starfaði sem kynbóta- og hestaí-
þróttadómari um árabil og auk þess
var hún formaður kynbótadeildar
Íslandshestafélagsins í Sviss í yfir 20
ár. Enn fremur tók hún virkan þátt í uppbyggingu WorldFengs, rafrænni
ættbók íslenska hestsins.
Barla Barandun
Stofnfélagi, fyrsti formaður og
heiðursfélagi FEIF (Alþjóðleg
samtök íslenska hestsins) og
handhafi heiðursmerkis Búnað-
arfélags Íslands (nú Bændasam-
tök Íslands) og hinnar íslensku
Fálkaorðu. Isenbügel er prófessor
emeritus við dýralæknadeild há-
skólans í Zürich og var yfirdýralæknir við dýragarðinn Zoo Zürich í 40 ár.
Próf. Dr. med. vet.
Ewald Isenbügel
Höfundar eru óháðir dýralæknar og ekki talsmenn AWF/TSB samtakanna