Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202250
Til þess að hámarka afkastagetu
kúa þarf eðlilega að fullnýta
meltingarfæri þeirra og þó svo að
þau séu bæði flókin og viðkvæm
þá tekst mörgum að nýta þau
einstaklega vel.
Bændur um allan heim sem það
gera eru oftast einkar slungnir í
því að greina skít, enda gefur hann
einstakar vísbendingar um flæði-
hraða fóðurs í gegnum meltingar-
veginn og samsetningu þess og þá
hvernig til tekst almennt með fóðr-
un. Með öðrum orðum má nota skít-
inn, þ.e. áferð hans og samsetningu,
til þess að meta bústjórn búsins!
Einfalt í framkvæmd
Að meta skít frá kúm er tiltölulega
einfalt í framkvæmd, alls ekki tíma-
frekt og því ætti þetta að vera hluti
af reglulegum verkum í fjósi allra
bænda. Skíturinn er þá metinn bæði
út frá lögun dellunnar, þykkt/seigju
og svo þarf að skoða innihaldið. Ég
mæli alltaf með því að þetta sé gert
mánaðarlega í hið minnsta en dag-
lega þarf að fylgjast með útliti og
áferð skíts, enda ein besta aðferðin
sem til er til að fá upplýsingar um
fóðrun og hirðingu.
Áferð og lögun
Til þess að meta skít rétt þarf að
nota staðlaðan kvarða og algeng-
ast er að nota kvarðann sem er frá
1-5. Lýsingar á hverju stigi eru eftir
Berglindi Ósk Óðinsdóttur, fóður-
ráðgjafa hjá Bústólpa:
Skítastig 1: Mjög vökvakenndur
skítur, eins og baunasúpa, sýnir enga
hringi eða misfellur, stundum eru í
honum loftbólur. Þessar loftbólur
eru vísbending um súra vömb og of
mikla gerjun í víðgirni. Þetta getur
verið vegna þess að það sé of mikið
prótein í fóðrinu og/eða sterkja.
Hugsanlega of mikið af ákveðnum
steinefnum eða einfaldlega of lítið
af tréni (NDF). Þessi áferð gefur
vísbendingu um að fóðurnýting sé
ekki góð, fóðrið fer óþarflega hratt í
gegnum meltingarfærin og upptaka
næringarefna því ekki eins góð og
hún annars gæti verið. Þetta hefur
einnig áhrif á heilsufar gripanna
og efnainnihald mjólkurinnar, því
í þessu ástandi líður kúnum ekki vel
og vömbin virkar ekki eins og hún
á að gera. Kýr í þessu ástandi virka
„latar“ og þær koma síður sjálfar
til mjalta.
Skítastig 2: Skíturinn staflast ekki
þegar hann lendir heldur slettist
vel út og er slepjulegur, minna en
2,5 cm á þykkt en það sést móta
fyrir hringjum. Þetta gefur líka til
kynna of mikið af próteini og/eða
sterkju, steinefnamagni og lítið af
tréni (NDF). Þetta er í raun sama
vandamál og við stig 1, bara ekki
eins alvarlegt og á þessu stigi halda
kýrnar miklu frekar heilsu. Það
breytir því þó ekki að fóðurnýtingin
er ekki eins góð og hún gæti best
verið svo það fæst ávinningur af því
að breyta fóðruninni aðeins ef það
er mögulegt. Það er algengt að sjá
svona skít hjá kúm á beit.
Skítastig 3: Skíturinn hefur smá
þéttleika, nær um 3,5 cm þykkt og
það er hægt að greina 4-6 hringi.
Þegar ýtt er við skítnum með stíg-
vélinu virkar hann frekar þunnur,
klístrast við stígvélið og það kemur
yfirleitt á óvart hversu þunnur hann
í raun er. Þetta sýnir vel samsetta
fóðrun og gott flæði. Fóðrið fær
nægan tíma í meltingarfærunum
til þess að góð nýting náist á nær-
ingarefnum, en stoppar þó ekki svo
lengi að það hafi hamlandi áhrif á
át eða framleiðslu gripanna. Kýrnar
halda góðri heilsu og koma reglu-
lega til mjalta.
Skítastig 4: Skíturinn er frekar
þykkur, festist ekki við skó og sýnir
ekki hringi þegar hann lendir heldur
staflast meira í klessu. Þetta gæti
skýrst af próteinskorti, of miklu af
trefjum (NDF) og/eða of litlu magni
af sterkju. Fóðrið tekur of langan
tíma í meltingarfærunum, sem hefur
áhrif á upptöku næringarefna og
átgetu. Eigi kýrnar að vera í mikilli
framleiðslu og skíturinn er með
þessa áferð er fóðurskammturinn að
halda aftur af framleiðslugetunni.
Það þarf að stilla fóðurskammtinn
betur af til að fá betri afköst.
Skítastig 5: Skíturinn er á formi
stífra hnullunga og staflast um
a.m.k. 5 cm. Þarna vantar vökva,
svo vantar líklega prótein auk þess
sem það er of mikið af tréni og
of lítið af sterkju. Slíkur skítur á
ekki að sjást nema hjá geldum kúm
og jafnvel þá má skoða aðgengi
að vatni.
Aðferðin
Þegar sá sem metur skítastigið er
með flokkunina á tæru er einfalt
mál að rölta um fjósið og gefa
einkunn. Ekki er ástæða til þess að
gera þetta með allar dellur heldur
svona 10-15 í hverri lotu og fyrir
hvern fóðrunarhóp. Það ætti að gefa
góða mynd af stöðunni.
Mat niðurstaðna
Samkvæmt ráðleggingum fóður-
fræðinga ætti 80-90% af skítnum
í hjörðinni að fá „Skítastig 3“ en
eðlilegt er að kýr sem eru komnar
mjög langt inn í mjaltaskeiðið eða
geldar kýr fái „Skítastig 4“ eða
„Skítastig 5“ og nýbærur heldur
lægri einkunn en 3. Séu frávikin
vel frá þessu á búinu myndi ég ráð-
Á FAGLEGUM NÓTUM
Í skammdeginu þarf að
huga séstaklega að vellíðan
pottablómanna okkar, því það
getur reynst þeim erfitt að
komast í gegnum dimmustu
vetrarmánuðina án sérstakrar
umönnunar.
Vökvun. Almenna reglan er
að draga verulega úr vökvun frá
hausti fram í byrjun mars. Alltaf
er vökvað með volgu vatni, lítið
eða ekkert á veturna. Grænar
plöntur með þykk lauf þola að
standa án vatns yfir dimmustu
vetrarmánuðina. Hætt er við
mygluvanda bæði á rótum og
yfirvexti við ofvökvun og það
gildir bæði sumar og vetur.
Dökkir blettir á laufi myndast
oft þegar vökvað er of mikið og
sérstaklega ef vatnið er of kalt. Of
mikil næring getur líka orsakað
dauða blaðbletti. Súrefnisleysi
við ræturnar vegna ofvökvunar
að vetri er algengur dauðdagi
pottaplantna.
Hitastig. Margar tegundir
þrífast ágætlega við venjulegan
stofuhita á sumrin. Þegar birta
minnkar með haustinu mætti færa
plöntur á svalari stað. Veturinn
er eðlilegur dvalartími ýmissa
tegunda og þá fer betur um þær
við lægra hitastig en við sjálf
kjósum og þarf að fara bil beggja.
Aldrei ætti þó að hafa plönturnar
þar sem kalt loft leikur um þær.
Ýmsar tegundir pottaplantna
kjósa hreinlega að vera í köldum
og þurrum dvala yfir veturinn.
Svalt herbergi eða bílskúr þar sem
hitastig helst rétt yfir 10 °C getur
hentað ágætlega til yfirvetrunar
á þeim. Svalur sólskáli hentar
mörgum tegundum vel. Þá eru
ótaldar plöntur sem mynda hnýði
sem mega nánast þorna alveg við
lágt hitastig og sölna alveg niður
á veturna eins og fílseyra og
lukkusmæra.
Birta. Á veturna er yfirleitt of
heitt fyrir plöntur sem fá litla birtu
í híbýlum okkar og getur verið
áskorun að halda hinu fullkomna
jafnvægi. Komið plöntum fyrir
á björtum en svölum stað að
vetrinum ef mögulegt er. Athugið
samt að í gluggakistum getur
myndast kuldatrekkur þar sem
gluggar eru opnir öðru hvoru.
Plöntur sem þrífast í skugga frá
vori til hausts gæti þurft að færa
úr sínu dimma skoti á veturna.
Athugið þó að beint sólarljós er
yfirleitt ekki æskilegt, nema þá yfir
háveturinn. Náttúruleg inngeislun
að vetri er með allra minnsta móti
og margar pottaplöntur láta aðeins
á sjá vegna þess.
Rétt hlutfall birtu og hitastigs.
Hátt hitastig samfara lítilli birtu
veldur óeðlilegum lengdarvexti.
Langar og teygðar, ljósar greinar
og lauf geta myndast þegar fer að
dimma á haustin og fram eftir vetri.
Þessar greinar eru viðkvæmar og
líklegar til að veslast upp. Ástæðan
er að þær eru að reyna að teygja
sig í átt að þeirri takmörkuðu
birtu sem í boði er og þær ná
ekki að þroskast eðlilega. Færið
þá plöntuna nær ljósgjafanum og
lækkið hitastigið um leið. Klippið
þunnan og væskilslegan vöxt burt
ef hann hefur náð að myndast.
Sumar tegundir eins og kólusa og
ástareld getur þurft að klippa vel
síðla vetrar til að þær nái þéttum
og fallegum vexti á ný þegar vorar.
Amaryllis-laukar eru látnir vaxa
áfram að lokinni blómgun þar til
laufin eru farin að sölna. Þá má
geyma þá á þurrum og köldum
stað. Fíkusar eru dyntóttir og
eiga til að missa dálítið af laufi
að vetrinum en bæta við laufi og
greinum þegar vorar. Öll óregla í
umhverfi fíkusa getur líka valdið
tímabundnu blaðfalli.
Áburðargjöf. Á veturna þegar
lífsstarfsemi plantnanna er í
lágmarki gefum við plöntunum ekki
áburð. Frekar ætti að leggja áherslu
á að byggja upp næringarríkar, vel
haldnar plöntur að sumri sem eiga
meiri líkur á að lifa af hina hörðu,
dimmu vetrarmánuði. Ef vökvað
er með áburðarvatni er hætt við
að næringarsölt safnist upp í
jarðveginum og valdi rótarsviðnun.
Grænar plöntur eru hafðar á
svalari stað að vetri en sumri og
þurfa nær enga vökvun en sem
mesta birtu. Ástæðulaust er að
fárast yfir nokkrum sölnuðum
laufblöðum, þau má einfaldlega
fjarlægja. Ef blaðendar sviðna má
fjarlægja dauða vefinn en ekki
klippa þannig að sár myndist.
Þegar líður fram á útmánuði og
vöxtur fer að taka við sér á ný
er gott að setja plönturnar í gott
steypibað eða strjúka af þeim með
rökum bómullarklút. Umpottun er
látin bíða þangað til í mars.
Blómstrandi plöntur .
Blómstrandi pottablóm eru ekki
mikið notuð yfir háveturinn en
þau lífga upp á heimilið á vorin og
sumrin. Á haustin geta þau verið
til prýði en yfir háveturinn fækkar
þeim tegundum sem blómstra
ríkulega.
Ingólfur Guðnason,
brautarstjóri garðyrkju-
framleiðslu Garðyrkjuskóla
LbhÍ Reykjum, Ölfusi.
GARÐYRKJUSKÓLINN Á REYKJUM
Vetrarumhirða pottaplantnanna
Grænar plöntur með þykk lauf þola að standa án vatns yfir dimmustu
vetrarmánuðina. Mynd / Guðríður Helgadóttir.
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Skítur gefur einstakar vísbendingar um flæðihraða fóðurs í gegnum meltingarveginn og samsetningu þess og þá
hvernig til tekst almennt með fóðrun. Mynd / HKr.
Skítur er ekki bara skítur!