Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 38
Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202238
Litla hafmeyjan, eitt af þjóðar
táknum Danaveldis og sögu
persóna hins kunna ævintýris
þjóðskáldsins H.C. Andersen,
var mótuð í brons árið 1837 af
listamanninum Edvard Eriksen.
Var henni svo komið fyrir við
sjávarmálið skammt frá Löngulínu
árið 1913. Sagan hermir að Carl
Jacobsen nokkur, sonur stofnanda
Carlsberg-bruggverksmiðjunnar,
hafi kvöld eitt setið í konunglega
danska leikhúsinu og orðið fyrir
miklum hughrifum er hann fylgdist
með ballettsýningu um ævintýrið.
Aðaldansmeyjan, Ellen Price, var
á þeim tíma þekkt fyrir mikinn þokka
og útgeislun auk danshæfileika sinna
og innti Carl hana þess að vera
fyrirmynd styttunnar er hún yrði
steypt. Ellen var sátt við að andlit
hennar og höfuð hafmeyjunnar yrði
mótað eftir hennar eigin en þar sem
hún vildi ekki sitja fyrir nakin varð
úr að eiginkona myndhöggvarans,
Eline Eriksen, yrði fyrirmyndin að
líkama Litlu hafmeyjunnar.
Af ísfirskum ættum
Gaman er að segja frá því að
myndhöggvari og listamaður
styttunnar, Edvard Eriksen, var af
íslenskum ættum. Móðir hans var
frú Svanfríður Magnúsdóttir frá
Langadal í Ísafjarðardjúpi, sem giftist
dönskum skósmið, Martin August
Eriksen. Edvard var listfengur og
vel metinn myndhöggvari, krýndur
aðalstign danska ríkisins árið 1932
fyrir verk sín.
Listáhugi Carls Jacobsen var
annars vel þekktur. Hann var
mikill listunnandi og varði mestum
hluta tekna sinna til kaupa á
listaverkum, enda safn hans talið
á heimsmælikvarða. Eftir að hafa
tekið við bruggverskmiðju föður
síns réði hann til verka fremstu
dönsku arkitekta þess tíma,
þar á meðal Vilhelm Dahlerup
sem hannaði byggingarnar af
mikilli vandvirkni, með áherslu á
smáatriði. Jafnfram var Carl örlátur
á að láta smíða og gefa verk þau
er skreyttu Kaupmannahöfn, en
auk Litlu hafmeyjunnar má nefna
Gefjunargosbrunninn sem er
fagurlega á lítandi gosbrunnur þar
sem gyðjan Gefjun og naut hennar
eru í aðalhlutverki.
Áhrif Undínu
Hvað varðar ævintýrið hans H.C.
Andersen herma sögur að hann
hafi orðið fyrir sterkum áhrifum
sögunnar um hana Undínu, sem
er ævintýri eftir þýskan rithöfund,
Friedrich de la Motte Fouqué.
Sagan sú var skrifuð í
rómantískum stíl árið 1811, en
aðalsögupersónan, Undína, er
vatnagyðja sem giftist riddaranum
Huldebrand í skiptum fyrir að öðlast
sál. Ástir þeirra eru í takt við þá sem
aldrei mega unnast, en ólíkt Litlu
hafmeyjunni, verður Undína völd
að andláti manns síns.
Nokkuð er svo um að fleiri
hafmeyjur hafi litið dagsins ljós.
Helst er að nefna eftirmynd Litlu
hafmeyjunnar sem sett var upp
í bandaríska bænum Greenville,
Michigan árið 1994 til þess að fagna
danskri arfleifð bæjarins. Ekki fór
betur en svo að árið 2009 var bærinn
krafinn um leyfisgjald og því haldið
fram að verið væri að brjóta gegn
höfundarrétti Edvards Eriksen.
Þó er bandaríska hafmeyjan
helmingi stærri en sú upprunalega
auk þess að hafa annað andlit
og státa af mun stærri brjóstum.
Eitthvað voru málaferlin að velkjast
í kerfinu og krafan að lokum felld
niður.
Nágrannar þeirra, Kanadamenn,
höfðu áður, árið 1972, viljað skreyta
bæ sinn, Bresku Kólumbíu, í
Vancouver, hafmeyjunni víðfrægu en
fengu ekki leyfi frá Kaupmannahöfn
til þess að endurskapa styttuna. Þeir
tóku þá til þess ráðs að móta styttu
af kvenkyns kafara (Girl in a Wetsuit
eftir listamanninn Elek Imredy) og
eru afar ánægðir með þá fögru sýn.
Ódauðleg ást og virðing
Nú, tilbrigði við styttuna af Litlu
hafmeyjunni má einnig finna í
furstadæminu Mónakó þar sem
hún horfir yfir Larvotto ströndina.
Hún var gerð úr nokkrum lögum af
málmi árið 2000, til virðingar þeim
Dönum sem búa í Mónakó og til
minningar um 50 ára stjórnartíð
prinsins Rainier III sem nú er látinn.
Á Ítalíu má svo finna fleiri
en eina styttu er svipa til Litlu
hafmeyjunnar. Sú sem þekktust er,
Penelope að nafni, stendur nú sem
minnisvarði ódauðlegrar ástar og
hafa ófá brúðkaupin verið haldin
við stall hennar. Fullt nafn hennar
er Penelope of Senigallia, og er hún
almennt kölluð „Litla hafmeyjan
í Senigallia“. Rétt eins og Litla
hafmeyjan er tákn Danmerkur og
Kaupmannahafnar er Penelope orðin
tákn Senigallíu. Styttan var búin til
af listamanninum Gianni Guerro og
vígð sem gjöf hans til borgarinnar í
júlí 2004. Hún er fulltrúi Penelope
(eiginkonu Ódysseifs Hómers),
sem þráir og bíður eftir endurkomu
eiginmanns síns í 20 ár. Mætti
segja að í raun táknar styttan alla
þá elskendur sem eru aðskildir og
bíða eftir endurkomu hins.
Svo við förum nú aðeins
hinuum megin á hnötttinn á Litla
hafmeyjan víst skyldmenni þar
líka. Styttan Pania of the Reef á
nýsjálensku ströndinni Napier var
afhjúpuð almenningi árið 1954 og
segir sagan að Pania þessi hafi,
líkt og Litla hafmeyjan, átt í nánu
sambandi við mennskan mann. Þau
eignuðust dreng sem hlaut nafnið
Moremore og gegnir nú hlutverki
verndara sjávarins við ströndina.
Birtist hún eyjaskeggjum vanalega
í líki hákarls, kolkrabba eða skötu.
Móðir hans, Pania, líkt og Litla
hafmeyjan, kýs að lokum að snúa
aftur til lífsins í hafinu með trega í
brjósti. En þetta eru nokkur dæmi
hafmeyja á heimsvísu.
Sú litla leggur land undir fót
Litla hafmeyjan hins vegar, þó rót-
föst sé á steininum sínum, ferðaðist
alla leið til Sjanghæ árið 2010 þegar
Heimssýningin átti sér þar stað.
Var verkið flutt austur á bóginn í
maí 2010 og var í Kína þar til 20.
nóvember sama ár. Meðan á ferða-
lagi hennar stóð var settur upp stór
skjár í fjöruborðinu þar sem hægt
var að fylgjast með henni í beinni
útsendingu erlendis frá.
Mátti sjá Litlu hafmeyjuna sitja
þar á klettinum sínum í saltvatns-
tjörn, miðpunktur danska skála sýn-
ingarinnar. Rétt er að geta þess að
téð saltvatn kom að sjálfsögðu beint
úr dönskum sjó. /SP
Áhrif hinnar þýskættuðu Undínu:
Yfirlit ætternis Litlu hafmeyjunnar
Hér að ofan má sjá kanadísku styttuna Girl in a Wetsuit eftir listamanninn Elek Imredy, tilbrigði við Litlu Hafmeyjuna. Myndir / Wikipedia
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
LÍF&STARF
Pania of the Reef, nýsjálensk hafmeyja er á sér sitt
eigið ævintýri.
Hafmeyjan Penelope frá ítölsku borginni Senigallia er táknmynd ódauðlegrar ástar og hafa ófáar
ástarjátningarnar farið fram við stall hennar. Hún er þó ekki hafmeyja að uppruna, en þekkt sem slík.