Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 46

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202246
Í jólablaði Bændablaðsins 16.
desember skrifaði Tryggvi
Felixson, formaður Landverndar,
innlegg í stafafuruumræðuna
með titlinum „Sýnum fyrirhyggju
– metum áhrif stafafuru og
sitkagrenis“. Þar hvetur hann
m.a. til þess að áhrif stafafuru
og sitkagrenis verði metin á
vísindalegum forsendum. Undir
það tökum við heils hugar.

Aðlögun að breyttum aðstæðum
Á vegum Skógræktarinnar,
Landbúnaðarháskóla Íslands
og Náttúrufræðistofnunar hafa
reyndar verið unnin allmörg
rannsóknaverkefni sem aukið hafa
þekkingu á útbreiðslu stafafuru
með sjálfsáningu, áhrifum hennar
á líffræðilega fjölbreytni, vexti
hennar við ýmsar aðstæður,
skaðvöldum sem herja á hana og
framleiðslu timburs og jólatrjáa
svo dæmi séu nefnd. Vísindaleg
þekking okkar á stafafuru er því
töluverð. Skort á þekkingu er því
ekki hægt að nota sem ástæðu til að
draga úr notkun hennar. Það sama
á við um sitkagreni.
Meðal þess sem við vitum um
stafafuru er að ræktun hennar í
mólendi hefur mjög svipuð áhrif á
líffræðilega fjölbreytni og ræktun
innlends birkis. Fjöldi ljóskærra
háplantna dregst saman í þéttum
ungskógum (birkis, stafafuru og
annarra trjátegunda), en skugg-
þolnari plöntur nema land með tím-
anum þegar skógarnir vaxa og gisna
eða eru grisjaðir. Breyting verður
á samsetningu fugla, skordýra og
annarra dýra en tegundum fækkar
ekki. Þar sem birki breiðist hrað-
ar út en fura eða greni er vandséð
út frá áhrifum á líffræðilega fjöl-
breytni af hverju það sé æskilegt
að rækta birkiskóga en varhugavert
að rækta stafafuru eða sitkagreni.
Vistkerfisbreytingar eiga sér stað
við allar breytingar á landnotkun,
hvort sem það er skógrækt, önnur
ræktun, uppgræðsla lands, endur-
heimt votlendis eða ákvarðanir
um að hefja eða hætta beit. Nýjar
aðstæður henta sumum þeirra
tegunda sem fyrir voru illa og þær
hopa en aðrar koma í staðinn með
tímanum. Það er gangur náttúrunn-
ar, hvort sem breytingarnar eru af
mannavöldum eða ekki.
Sambærilegar breytingar eiga sér
nú stað á heimsvísu vegna hraðfara
loftslagsbreytinga. Heimkynni líf-
vera eru að breytast. Sumar lífverur
eru á skömmum tíma ekki lengur vel
aðlagaðar aðstæðum í heimkynnum
sínum og þurfa að flytja sig til ef
þær eiga að lifa af. Sumar þurfa
aðstoð til þess. Þegar það gerist að
ríkjandi lífverur, t.d. trjátegundir,
fara að láta á sjá vegna skorts á
aðlögun að breyttum aðstæðum,
getur verið nauðsynlegt að koma
nýjum tegundum á staðinn til að
taka við af þeim. Þessi „uppgötv-
un“ sem reyndar er ekki ný, virðist
ekki hafa skilað sér almennilega
inn í stefnu um náttúruvernd, sem
virðist einkennast meira en nokkru
sinni af viljanum til að ríghalda í
óbreytt ástand.
Ein ágengasta trjátegund jarðar?
Listar yfir ágengar framandi
tegundir, t.d. á vegum NOBANIS
sem Tryggvi nefnir, hafa ekki sterkan
vísindalegan grundvöll. Lestur á vís-
indagreinum um ágengni hinna og
þessara tegunda, t.d. stafafuru, leiðir
í ljós ýmsa galla í aðferðafræði inn-
rásarlíffræðinnar. Algengasti gallinn
er sá að skilgreiningu skortir á því
hvað teljist ágeng tegund. Höfundar
hafa sína hentisemi með skilgrein-
inguna og eru því að fjalla um mis-
munandi hluti. Oftast er fjallað um
útbreiðslu og útbreiðsluhraða og
það látið duga sem vísbending um
að tegund sé ekki aðeins slæðingur,
heldur ágeng. Sjaldnast liggja fyrir
niðurstöður um hvort útbreiðsla
tegundar valdi skaða og nánast aldrei
metið hvort hugsanlegur ávinningur
vegi upp þann mögulega skaða.
Listar yfir ágengar tegundir eru
að mjög miklu leyti huglægir og
pólitískir. Þeir eru oft undir áhrifum
hagsmunasamtaka sem eiga fulltrúa
í nefndum þeim sem móta listana.
Þar á meðal eru fulltrúar landbún-
aðar sem vilja fá styrki til að eiga
við skordýr eða illgresi í ræktun,
fulltrúar efnaiðnaðarins sem vilja
selja lyf til að drepa þessi sömu skor-
dýr og illgresi og fulltrúar náttúru-
verndarsamtaka þar sem vonin um
hópefli og fjárhagslegan stuðning
ræður vali á óvinum. Spyrja má af
hverju Landvernd hefur áhyggjur
af stafafuru og sitkagreni en ekki
t.d. birkikembu, birkiþélu og asp-
arglittu, sem breiðast nú hratt út og
valda bersýnilega skaða á birki og
víði. Hvaða pólitík liggur að baki því
vali á óvinum? Vísindi ráða allavega
ekki för, síður en svo.
Tryggvi fullyrðir í grein sinni, líkt
og fleiri hafa gert að undanförnu á
síðum Bændablaðsins, að „stafafuru
hefur verið lýst sem einni ágengustu
trjátegund jarðar“. Ekki vitum við
hvaðan þessi „lýsing“ kemur né á
hvaða grunni hún er byggð. Væri
stafafura alkunn fyrir slíka illgres-
ishegðun, hlyti tegundina að vera
að finna ofarlega á listum alþjóða-
samtaka yfir ágengar tegundir. Svo
er ekki. Alþjóðlegu náttúruverndar-
samtökin (e. International Union for
Conservation of Nature; IUCN) er
með slíkan lista yfir „100 verstu,
ágengu framandi tegundir í heimi“
(100 of the World's Worst Invasive
Alien Species; http://www.iucngisd.
org/gisd/100_worst.php). Á þeim
lista eru skaðvaldar, sjúkdómar, rán-
dýr, grasbítar og amaplöntur. Þar er
m.a. að finna heimilisköttinn, geitina
og urriðann svo dæmi séu nefnd. Á
listanum má finna ellefu trjátegund-
ir, að mestu bundnar við hitabelti
jarðar. Þar er hvorki að finna stafa-
furu né sitkagreni og raunar aðeins
eitt barrtré; miðjarðarhafsfuruna
(Pinus pinaster), en sú fura er talin
„ágeng“ sums staðar í Afríku. Ekki
það að sterkari vísindi séu á bak við
þann lista en aðra.
Enginn samhljómur
Á Íslandi er lögbundin skilgreining
á framandi ágengum lífverum í nátt-
úruverndarlögum, sem miðast við að
þær valdi rýrnun á líf fræðilegri fjöl-
breytni. Þá má reyndar fara að rífast
um hvað felist í hugtakinu „rýrnun“
og hvort meta eigi hana einhliða
eða samhliða ávinningi. Ljóst er að
takmörkuð útbreiðsla lífveru veldur
lítilli eða engri rýrnun líffræðilegrar
fjölbreytni, en hröð eða gríðarmikil
útbreiðsla getur mögulega valdið
slíkri rýrnun (ekki er það þó víst).
Einhvers staðar þar á milli liggja
mörkin á milli ágengra og óágengra
framandi lífvera.
Um hvar þau mörk liggja er
enginn samhljómur, hvorki meðal
vísindamanna né hjá almenningi. Því
er það að uppnefna einhverja tegund
„ágenga“ aðeins skoðun þess sem
uppnefnir, ekki vísindi, sama hvort
uppnefnarinn er einstaklingur, opin-
ber nefnd eða stjórnvöld þjóðríkis.
Svo vitnað sé í líffræðinginn
Erick Lundgren [úr nýlegu við-
tali sem lesa má hér: https://news.
asu.edu/20211203-solutions-do-
species-really-invade ] : „Allt
sem hér er, komst hingað einhvern
veginn. Orðræðan um „innlendar
tegundir“ skapar þessa tilbúnu hug-
mynd að það sé einhver fullkominn
samræmdur heimur sem hefur alltaf
verið sá sami og óumbreytanlegur,
sem hefur þróast saman í milljónir
ára. Þetta er bara algjör tilbúningur.
Sá tilbúningur stafar af trúarlegri
tilfinningu fremur en skilningi á
líffræðilegum veruleika. Ég var
upphaflega forvitinn, nálgaðist
viðfangsefnið út frá hugmyndinni
um að framandi tegundir hlytu að
vera skaðlegar. En því lengur sem
ég dvaldi í þessum herbúðum, því
meira sem ég hugsaði um inn-
rásarlíffræðina, varð niðurstaða mín
sú að á bak við hana finnist enginn
líffræðilegur veruleiki.“ (Þýðing
greinarhöfunda.)
Horfa til framtíðar
Vísindaleg þekking á vistfræði-
legri hegðun lífvera og kostum
og göllum þeirra lífvera sem við
ræktum og notum, óháð uppruna
þeirra, er nauðsynleg. Á grundvelli
slíkrar þekkingar er hægt að taka
skynsamlegar ákvarðanir um stefnu,
ræktun og viðbrögð í þágu náttúru
og samfélags manna. Í því sambandi
er þó hvorki mögulegt né æski-
legt að halda öllu óbreyttu. Meðal
breytinganna sem þurfa að eiga sér
stað er að landið þarf að verða betur
gróið og betur klætt skógi, ekki
aðeins í þágu kolefnisbindingar,
matvælaframleiðslu og annarrar líf-
rænnar framleiðslu í græna hagkerfi
framtíðarinnar heldur líka í þágu
náttúrunnar sjálfrar. Í þeim efnum
vilja sumir einungis horfa til baka
og endurheimta það sem glataðist,
t.d. birkiskóga eða mýrar, og miða
einungis við svokallaðar innlendar
tegundir.
Slíkt getur auðvitað átt rétt á sér
sums staðar en á ekki að vera eina
lausnin, ekki einu sinni ráðandi.
Við þurfum að horfa til framtíðar
sem væntanlega ber með sér hlýnun
andrúmsloftsins um 2-4 gráður á
næstu 80 árum og enn meira eftir
það, sama hvernig okkur tekst til við
að draga úr henni. Við gætum verið
að horfa fram á 10 gráðu hlýnun eftir
200 ár ef illa tekst til. Það er þrátt
fyrir allt ekki langur tími. Þá er úti
um allan þorra þess gróðurs sem
við könnumst við á láglendi Íslands.
Eitthvað annað mun koma í staðinn,
hvort sem okkur líkar betur eða verr.
Við þurfum að laga okkur að nýjum
veruleika. Aukin skógrækt á Íslandi
og í heiminum öllum, með stafafuru,
sitkagreni og öðrum tegundum, er
viðleitni til að reyna að draga úr
hraða hlýnunarinnar og gefa okkur
svigrúm til að aðlagast. ÞAÐ er að
sýna fyrirhyggju.
Þröstur Eysteinsson,
Aðalsteinn Sigurgeirsson
og Pétur Halldórsson
Höfundar eru skógræktarstjóri,
fagmálastjóri og kynningarstjóri
Skógræktarinnar.
Enginn líffræðilegur veruleiki
Í þessum stafafurulundi í Skarfanesi í Landsveit er líffræðileg fjölbreytni mjög svipuð því sem gerist í álíka gömlum
birkiskógi.
LESENDARÝNI
Breytingar á verðskrá RML 2022
Frá og með 1. janúar 2022 munu notendagjöld skýrsluhaldsforrita hækka.
Einnig munu lægsta þrep flokks í fjárvís 1-10 gripir og lægsta þrep í jörð 0-12,99 ha.
verða tekin af og tvö þrep verða því í stað þriggja í báðum forritum.
Þetta er gert til að samræma verðskrá við önnur forrit s.s. Huppu þar sem engin
þrepaskipting er. Kostnaður vegna reksturs forrita er nánast sá sami óháð fjölda
búfjár/ha. á bak við hvern notenda. Notendagjöld af forritum hafa ekki verið hækkuð
frá því að RML tók yfir rekstur forrita um áramótin 2019-2020.
Frá og með 1. janúar 2022 mun verðskrá vegna niðurgreiddar útseldrar þjónustu
til bænda hækka samkvæmt heimild frá ráðuneytinu sem dagsett er 24. apríl 2020,
úr 8000 kr/klst í 9000kr/klst án virðisauka.
Verðskrá vegna útseldrar vinnu til bænda
hefur ekki verið hækkuð frá því 1. maí 2019.
Verð á útseldri vinnu til annara en bænda mun hækka
úr 14 þúsund kr í 16 þúsund kr/klst án virðisauka.
Nýjar verðskrár má finna á vefsíðu RML, ath. linka í grein.
www.rml.is/is/starfsemi/frettir/breytingar-a-verdskra-rml-2022