Bændablaðið - 13.01.2022, Blaðsíða 52

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. janúar 202252
Í kortunum eru yfirvofandi
aðfanga hækkanir sem bændur
þurfa að mæta á komandi
fram leiðsluári. Nýr ráðherra
land búnaðar mála hefur boðað
stuðning upp á 700 milljónir til að
milda höggið vegna verðhækkana
á tilbúnum áburði. Síðan 2017,
þegar ég hóf búskap, hafa verið
greiddar 1.620 milljónir til bænda
umfram búvörusamning.
Árið 2017 fengu sauðfjárbændur
650 milljóna króna stuðning vegna
hruns á afurðaverði og árið 2021
studdi ríkið við bændur með 970
milljónum króna vegna Covid en sá
stuðningur skiptist niður á viðbótar­
greiðslu á gæðastýringu kindakjöts,
viðbótargreiðslu á ull og viðbótar­
greiðslu á ungnautakjöt 2020.
Ég vil ekki gera lítið úr þessum
viðbótargreiðslum sem bændur hafa
fengið en velti fyrir mér hverju
þær breyta? Vissulega kemur þetta
aukafjármagn sér vel í rekstri
búanna en það breytir ekki hinu
raunverulega vandamáli sem hefur
verið viðvarandi undanfarin ár og er
afurðaverð til sauðfjárbænda.
Þessar 700 milljónir sem eiga
að koma til bænda á þessu ári
munu nýtast framleiðsluárið 2022
en hvað varðar framhaldið eru
litlar líkur til þess að áburðaverð
lækki aftur í fyrra horf. Miðað
við hvernig rekstrarumhverfi
sauðfjárbænda hefur verið upp á
síðkastið tel ég nokkuð ljóst að
flestir sauðfjárbændur hafi nú þegar
hagrætt í áburðarkaupum eins og
þeir hafa tök á og því lítið svigrúm
til að minnka kaupin enn frekar.
Sauðfjárbændur halda í vonina að
afurðaverð nái fyrri hæðum en því
miður gerist það afar hægt og verðið
ekki komið í sömu krónutölu og það
var í fyrir verðfall, árið 2015.
Afurðaverð til sauðfjárbænda
Eftir að hafa skoðað heimasíðu
norsku bændasamtakanna velti
ég fyrir mér hvort eitthvað af því
sem þar er gert gæti virkað fyrir
sauðfjárbændur á Íslandi. Norsk
stjórnvöld hafa fyrir nokkru
síðan gefið út að þau munu auka
stuðning við norska bændur vegna
hækkunar áburðarverðs. Norðmenn
búa við landbúnaðarkerfi sem er
ansi frábrugðið okkar, þar er
opinber verðlagning á afurðaverði
til bænda og jafnframt kerfi sem
stýrir jafnvægi á markaði. Árlega
gera norskir bændur samning við
stjórnvöld sem byggja á nokkurs
konar rekstrargrunni og hægt að
leggja til breytingar á stuðningi út
frá rekstrarlegum forsendum. Til
dæmis er tekið mið af vöxtum á
fjármagni á hverjum tíma, verð á
fóðri, innfluttum vélum og ekki síst
almennri launaþróun í landinu.
Samkvæmt skýrslu Lbhí frá
2021, sem ber heitið Afkoma sauð­
fjárbænda á Íslandi og leiðir til að
bæta hana, kemur fram að beinn
framleiðslukostnaður (án afskrifta
og fjármagnsliða) dilkakjöts var
1.133 kr/kg árið 2019 en á sama
tíma var meðalverð afurðastöðva
fyrir dilkakjöt 444 kr/kg. Í þessari
skýrslu kemur einnig fram að
framleiðslukostnaður kindakjöts
er hærri hér á landi en í flestum
helstu sauðfjárræktarlöndum heims­
ins. Upplýsingar um vinnuþáttinn
á íslenskum sauðfjárbúum eru
takmarkaðar, sérstaklega upplýs­
ingar um samspil sauðfjárræktar­
innar við aðra tekjuöflun bænda.
Mikilvægt er að þetta samspil sé
rannsakað frekar til að við fáum
sem raunsæjasta mynd af eiginleg­
um rekstrarkostnaði. Við viljum
að kerfið okkar byggi á rökum og
raunverulegum gögnum.
Áhugavert væri að gera
vinnustundamælingar á sauð­
fjárbúum í þeim tilgangi að
meta hvað eitt ársverk er hjá
sauðfjárbónda og ætla laun sem
eru í takt við launakjör í landinu.
Árið 2021 voru meðallaun
ríkisstarfsmanna 911 þúsund á
mánuði fyrir skatt sem gerir tæpar
11 milljónir í árslaun. Algeng
ársvelta á 600 kinda búi eru um 18
milljónir, afurðatekjur og opinberar
greiðslur. Þeir sem þekkja til á
slíku búi gera sér grein fyrir því
að svo stórt sauðfjárbú þarf meira
vinnuframlag á ársgrundvelli en frá
einum einstaklingi.
Að lokum
Ég held að allir geti verið sammála
um það að sauðfjárbændur á Íslandi
fái of lágt verð fyrir sínar afurðir.
Einskiptisaðgerðir til aðstoðar
bændum koma sér vissulega vel en
taka samt ekki á hinu raunverulega
vandamáli. Viðvarandi verkefni
deildar sauðfjárbænda innan BÍ og
stjórnar BÍ hverju sinni er að bæta
kjör sauðfjárbænda og vil ég brýna
það góða fólk til að leita lausna
á hinu raunverulega vandamáli
sauðfjárbænda. Við höfum
fyrirmyndir frá öðrum löndum og
íslenskir kúabændur hafa búið við
opinbera verðlagningu í lengri tíma,
ég myndi vilja sjá rekstrarform
sauðfjárbús mátað inn í slíkt form.
Birgir Þór Haraldsson
Kornsá
Stórátak í riðuarfgerðagreiningum
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Mikil gerjun hefur átt sér
stað á síðustu misserum í
málum tengdum rannsóknum
á riðuveiki. RML, Keldur,
Karólína í Hvammshlíð og hópur
ótrúlega áhugasamra erlendra
vísindamanna hafa komið að
verkefnum sem m.a. miða að því
að leita í stofninum að verndandi
arfgerðum. Öll þessi vinna miðar
að því að hafa fleiri verkfæri í
baráttunni við riðuveiki með það
að markmiði að útrýma henni.
Nýverið hlaut RML styrk úr
Þróunarsjóði sauðfjárræktarinnar
til þess að standa fyrir stórátaki
í arfgerðagreiningum. Um
er að ræða svo kallaðar riðu­
arfgerðargreiningar þar sem
arfgerð príonpróteinsins er skoðuð
í kindum. Fagráð í sauðfjárrækt
hvetur mjög til þess að rannsóknir
tengdar riðuveiki séu efldar og
hvernig rækta megi stofna/hjarðir
með þolnari arfgerð gagnvart henni.
Styrkurinn mun að stærstum hluta
nýtast til niðurgreiðslu á kostnaði
við greiningu á sýnum, þannig að
greina megi sem flesta gripi.
Markmið verkefnisins er
tvíþætt. Annars vegar að hvetja
bændur í gang af enn meira afli
en áður, í að rækta skipulega upp
stofna/hjarðir með þolnari arfgerðir
gegn riðuveiki. Hins vegar er verið
að setja aukinn kraft í að leita að
verndandi arfgerðum og í raun
öllum arfgerðum príonpróteinsins
sem geta haft áhrif á næmi
kinda gegn riðuveiki. Verkefnið
er skipulagt í samstarfi við þá
aðila sem koma að tengdum
rannsóknarverkefnum sem eru
þegar í gangi.
Hvaða sæti á að skoða?
Í hefðbundinni arfgerðagreiningu,
t.d. þjónustugreiningum Matís eins
og þær hafa verið framkvæmdar,
þá er leitað í tveim sætum á príon­
geninu. Það eru sæti 136 og 154.
Stökkbreytingar sem geta fundist
í þessum sætum gefa til kynna
hvort við teljum gripinn vera með
hlutlausa/miðlungsnæma arfgerð,
áhættu arfgerð eða lítið næma arf­
gerð (áður kölluð verndandi hér á
landi). Í þessu verkefni verður hins
vegar leitað í 6 sætum á geninu.
Það eru sæti 136, 137, 138, 151,
154 og 171.
Í öllum þessum sætum nema
einu hefur fundist breytileiki
sem virðist hafa áhrif á mótstöðu
gegn riðuveiki. Í sæti 171 hefur
því miður ekkert fundist nema Q
hér á landi, en í erlendum kynjum
hefur þetta sæti að geyma þann
verndandi breytileika (R) sem
alþjóðlega er grunnur að útrým­
ingu riðu með mjög góðum árangri
(­> arfgerðin ARR). Í sæti 137 er
ljóst að breytileiki finnst en er
mjög sjaldgæfur; til þessa hafa
fundist þrjár ær á Sveinsstöðum
í Austur­Húnavatnssýslu og ein
ær á Straumi í Hróarstungu sem
er ferhyrnd og óskyld hinum.
Miklar vonir eru bundnar við að
sá breytileiki (T í 137) virki vernd­
andi en rannsóknir á Ítalíu hafa
gefið það til kynna.
Nánar má lesa um mismunandi
arfgerðir og hvaða breytileiki hefur
fundist í hinum mismunandi sætum
í Hrútaskránni 2020–2021 og
greinum Karólínu sem birtar hafa
verið hér í Bændablaðinu.
Um útfærslu verkefnisins
– „Átaksverkefni –
riðuarfgerðagreiningar 2022“
• Það munu allir sauðfjárbænd­
ur geta sótt um þátttöku.
• Bændur munu greiða hluta
kostnaðar við hverja grein­
ingu. Einingaverð liggur
ekki fyrir á þessari stundu en
markmið að það verði innan
við 1.000 kr/án VSK á hvert
sýni.
• Fjöldi greininga á niðursettu
verði gætu orðið í kringum
15.000.
• Ef eftirspurn verður umfram
þann fjölda sýna sem hægt er
að styrkja, verður væntanlega
hægt að bjóða mönnum að
nýta afsláttarkjörin sem fást
í gegnum átakið.
• Bændur munu sjálfir geta
annast sýnatöku en RML
mun einnig bjóða upp á þjón­
ustu við sýnatöku samkvæmt
tímagjaldi.
• RML mun sjá um alla
umsýslu á sýnum, bændum
að kostnaðarlausu.
• Bændur munu geta sótt um
þátttöku inn á heimasíðu
RML. Stefnt er að því að
opna fyrir pantanir eigi síðar
en 20. janúar.
• Sækja þarf um í síðasta lagi
1. febrúar.
• Í kjölfarið tekur við afgreiðsla
umsókna. Það ræðst síðan af
þátttöku hvað verður hægt
að úthluta hverjum og einum
margar greiningar á niður­
settu verði. Gæti það hlutfall
orðið eitthvað misjafnt milli
búa en tekið verður þá tillit
til hagsmuna rannsóknarinn­
ar og ræktunarstarfsins ef
nauðsyn krefur að forgangs­
raða. Bændur geta að sjálf­
sögðu sent fleiri sýni ef þeir
óska eftir og greiða þá fullt
verð fyrir þau sýni.
• Reiknað er með að búið
sé að taka öll sýni vegna
verkefnisins 1. maí 2022;
sýnatakan byrjar sem fyrst
eftir afgreiðslu umsókna
líkur og getur hún farið fram
í tveimur áföngum þannig að
í seinni áfanga byggi val gripa
á niðurstöðum úr fyrri áfanga.
• Upplýsingar um nánari
útfærslu á verkefninu verður
að finna á heimasíðu RML
þegar líður að því að hægt
verði að opna fyrir umsóknir,
þar verða settar fram
upplýsingar varðandi kostnað,
skilyrði varðandi þátttöku, um
framkvæmd sýnatökunnar, val
á gripum o.fl.
Spennandi upplýsingar sem
nýtast fyrir ræktunarstarfið
Hér er um að ræða gríðarlega gott
tækifæri til að fá yfirgripsmiklar
upplýsingar um tíðni mismunandi
arfgerða príonpróteinsins í
stofninum. Þetta er jafnframt
geysilega gott tækifæri fyrir þá
sem hafa hug á að rækta upp
þolnari fjárstofn að hafa hér
hugsanlega möguleika til að láta
skoða stóran hluta af hjörð sinni
á hagkvæman hátt. Eftirspurn
eftir gripum með lítið næma eða
verndandi arfgerðir mun að öllum
líkindum færast mjög í aukana á
næstu árum og því mikilvægt að
allir leggi hönd á plóg að framleiða
slíka gripi.
Vissulega höfum við enn ekki í
höndunum viðurkennda verndandi
arfgerð, en það eru sterkar líkur
á að „ítalska útgáfan“ (T137)
virki sem slík. Síðan er það ekki
útilokað að hin klassíska verndandi
arfgerð finnist hér (R171 eða
ARR). En meðan málin skýrast
með hinar verndandi arfgerðir og
hversu mikilvægir breytileikar
í öðrum sætum eru, er brýnt að
tapa ekki úr stofninum fágætum
arfgerðum. Þá er alltaf til mikils
unnið að auka tíðni lítið næmu
arfgerðarinnar (H í sæti 154) og
útrýma áhættuarfgerðinni (V í sæti
136) í hjörðum þar sem riða getur
hugsanlega skotið upp kollinum.
Nánar verður fjallað um þetta í
næsta Bændablaði og á vef RML.
Eyþór Einarsson
ráðunautur búfjárræktar-
og þjónustusviðs
ee@rml.is
Dalur 17-870 frá Ásgarði var einn af þeim hrútum sæðingastöðvanna sl. vetur sem skartaði lítið næmri arfgerð
gagnvart riðusmiti. Vonandi mun þetta átaksverkefni skila því að á sæðingastöðvunum verði gott úrval hrúta næsta
haust með lítið næma arfgerð eða jafnvel verndandi.
LESENDARÝNI
Aðgerðir til hjálpar bændum
Birgir Þór Haraldsson og sonurinn
Ágúst Ingi ásamt nýfæddu lambi.