Andvari - 01.01.2012, Blaðsíða 110

108
ARMANN JAKOBSSON
ANDVARI
umheimsins og þau sárindi sem fylgja þegar aðrir bregðast ekki við eins og
hann hefði helst óskað.
Eins og ritdómarar bentu á strax árið 1923 er það einkum þegar kemur að
lokum Dægradvalar og frásagnar hans frá efri árum ævinnar (eftir 1874) að
vænisýkin (gr. paranoia) fer að ná algjörum tökum á Gröndal sem er ekki óal-
gengt með þá sem þjást af alvarlegu þunglyndi. Þannig fer sagan að snúast æ
meir um þá harma sem hann á að hefna, þá smán sem honum hefur verið sýnd
og þá illgirni sem hann hefur mætt. Hann hefur verið hunsaður og rægður og
er þá margt tínt til, bæði stórt og smátt. Og stöðugt ber hann sig saman við
aðra sér ómerkilegri sem hefur verið hampað á hans kostnað.
Vegna gáska og kátínu textans hefur Dægradvöl lítt verið látin gjalda þess-
ara kafla, öfu^t við til dæmis sambærilega sjálfsævisögu Kristmanns Guð-
mundssonar (Isold hin svarta 1959, Dægrin blá 1960, Loginn hvíti 1961, ísold
hinn gullna 1962).16 Margar fullyrðingar Gröndals um íslendinga yfirleitt
gætu sem best verið úr ævisögu Kristmanns: „Þetta viðmót íslendinga við
mig kom ekki til af því, að þeir ættu neins að hefna, því að ég hafði engum
gert neitt illt eða óþægilegt, heldur af þeirri öfund og illgirni, sem lengst af
hefur verið rótgróin í þjóðinni, og má sjá hana í fornsögunum og allt niður úr
þeim“ (Dægradvöl, 221).
Vænisýki getur sprottið af þunglyndi og það virðist liggja beint við að
álykta að ofsóknarkennd Gröndals sé sprottin af depurðinni sem hrjáir hann
á þeim tíma sem hann ritar Dægradvöl. Vegna þess að Benedikt Gröndal
er fullur af sjálfsgagnrýni, sannfærður um ógæfu sína og upptekinn af því
hvernig fólk hefur hafnað honum á hann von á höfnun alstaðar og hneigist til
að ýkja allt mótlæti sem hann verður fyrir og taka því persónulega þannig að
hann sér ekki mun á sérstakri illgirni og þeirri höfnun sem er hluti af eðli-
legum samskiptum fólks: það hlustar ekki á hvort annað, svarar ekki bréfum,
hefur stundum takmarkaðan áhuga á náunganum, sækist eftir því sem aðrir
hafa og koll af kolli.
Þannig verður Benedikt Gröndal starsýnt á óvirðinguna sem föður hans
hafi verið sýnd og telur það til árása á sig: „Hin yngri rithöfundakynslóð hér
hefur jafnaðarlega reynt til að rýra föður minn hvenær sem færi hefur gefist
á í ritum, og mun það að nokkru leyti vera gert til þess að óvirða mig óbein-
línis, sýna að ég sé ekki svo merkilegur, að ekki megi segja hvað sem vera
skal“ (Dægradvöl, 80-81). Eins segir hann í löngu máli frá því þegar hann
fær ekki „haud“ á meistaraprófi og ekki er sagt frá prófinu í blöðum eins og
tíðkaðist en hann er síðan rukkaður um 20 krónur fyrir titilinn (Dægradvöl,
211-15).17 Hann segist ekki hafa kært sig um „þetta helvítis humbug“ og hafa
verið „guðsfeginn“ þegar ekkert varð úr en samt þykir honum ástæða til að
rifja upp þessa smán mörgum árum síðar.
Eins er með trúlofun hans og giftingu sem vekur óánægju hjá íslendingum í