Andvari - 01.01.2012, Blaðsíða 86

84
SIGRÚN MAGNÚSDÓTTIR
ANDVARl
af þeim í gömlum svenskum orðbókum og sýnishorni Ströms af mállýzku bænda á
Suðurmæri.
2) Hefi ég gjört orðregistur með ýmsum sögum, sem vöntuðu indices, yfir orð og
talshætti, sem Síra Björn Halldórsson vantar, og líka bætt við dæmum upp á
merkingar hjá honum, sem sjaldan fyrir koma eða sem annaðhvort eru vafasamar
eða rangar, og er nú þetta orðasafn vaxið til 30 arka. Ur hvörri sögu fyrir sig hefi
ég gjört registur í réttri stafrófsröð með útskýring á latínu og dönsku nema yfir þau
orð, sem ég ekki skil til fullnustu. En ennþá hefi ég ekki gjört generalregistur yfir
öll þessi orð, því það er mín fyrirætlan, ef mér endist líf og kraftur, með sama móti
að gegnumganga allar sögur, laga- og máldagabækur, samt það bezta, sem skrifað er
á nýjari íslenzku, og það hið fyrsta að gjöra generalregistur yfir allt saman, því án
þessa getur ein íslenzk orðbók aldrei komizt til neinnar ákjósanlegrar fullkomnunar,
og er þó samt eftir philosophice að niðurraða merkingum orðanna og leiða þær rétt út
af dæmunum á hvörjum stað, sem er meira en eins manns verk, ef allt skal vera vel.
Aungvum algjörlegum skáldaorðum hefi ég gefið rúm í mínu samsafni, því menn
ættu að hafa sérskilda orðbók yfir þau.52
Hallgrímur nýtti sér bæði þekkingu sína á málum sem og heimspeki við orða-
bókastörfin, en vildi vanda mjög til verka. Dapurlegur tónn birtist í bréfi til
Konráðs Gíslasonar árið 1848. Hallgrímur fjallaði í bréfinu opinskátt um
orðasöfnun sína og var þrjátíu ára starf við orðasöfnun ekki hátt skrifað hjá
bréfritara. Það er átakanlegt að lesa að ennþá fannst honum orðasafnið ekki
nógu vandað til útgáfu. Þá var Hallgrímur sár út í lærisvein sinn að koma ekki
heim og taka við af sér.53 Þegar Konráð sótti um kennaraembætti við Lærða
skólann í Reykjavík greindi hann frá samstarfi sínu og Hallgríms Schevings
við orðabókastörf. Helsti ávinningurinn af allri iðni Hallgríms við orðabóka-
söfnun var sá að hún kom Konráði að gagni, hann lærði og tileinkaði sér
vinnubrögð læriföðurins. Líklega lét Hallgrímur eitthvað af safninu af hendi
rakna til Konráðs. Jafnframt kom fram í bréfinu að Hallgrímur var búinn að
safna til orðabókar í nýja málinu, en hafði það allt á sneplum.54 Löngu síðar
vann Páll stúdent Pálsson það mikla afrek að hreinskrifa allt safnið af þess-
um sneplum og raða í stafrófsröð.55 Jakob Benediktsson lýsir orðabókarstarfi
Hallgríms á miklu jákvæðari hátt í greininni í Andvara, en hann gerði sjálfur
í bréfinu til Konráðs:
Hallgrímur Scheving gerði aldrei neina tilraun til að skipa safni sínu í orðabókarform.
Og það sem lakara var: frá því var þannig gengið, á örsmáum miðum, gríðarlega illa
skrifuðum, að næsta erfitt var fyrir aðra menn að hafa þess nokkur not. Sem betur
fór skrifaði sá mikli hirðu- og nytjamaður, Páll Pálsson stúdent, allt safnið upp í
stafrófsröð, og hefur sú uppskrift verið heimild þeirra sem síðar hafa notað safnið. En
enginn hefur lagt út í að bera uppskrift Páls saman við miða Schevings ... þetta safn er
þó stórmerkileg heimild um íslenzkt mál á síðari helmingi 18. aldar og fyrri helmingi
hinnar 19. Þar er mikið tekið úr prentuðum bókum allt fram undir andlát Schevings
1861, nokkuð úr handritum og allmikið úr mæltu máli. Þar er eins og í Lbs. 220, 8vo