Andvari - 01.01.2012, Blaðsíða 116

114
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
raunar aðeins um tilvistarkreppu og heimshryggð (Weltschmerz) rómantískra
skálda en víkur ekki að þunglyndinu í Dægradvöl. Þó gæti það hugtak verið
nauðsynleg útleið úr þeirri túlkun að Gröndal hafi fyrst og fremst verið ein-
kennilegur og furðulegur maður.29
Ronald Grimsley hefur fjallað rækilega um áhrif rómantískra skálda
á heimspekinginn Spren Kierkegaard sem hann telur einnig hafa þjáðst af
þunglyndi í sálfræðilegum og læknisfræðilegum skilningi. Hann bendir á að
bæði Chateaubriand og Kierkegaard hafi átt í tvíbentu sambandi við þung-
lyndið, litið annars vegar á það sem bölvun en hins vegar sérkenni gáfaðra og
einstakra manna sem séu í senn næmari og meiri tilfinningaverur en annað
fólk. Þannig sé þunglyndið eins konar veruháttur, óhamingjusamasti maður-
inn sé á einhvern hátt jafnframt sá hamingjusamasti.30 Ekki virðist ósennilegt
að hugmyndir þeirra hefðu fallið Benedikt Gröndal vel í geð en þó veldur það
nokkrum efa um að þessi túlkunarleið sé endilega betri en sú læknisfræðilega
eða sálfræðilega að jafnvel þótt Benedikt Gröndal hafi verið greindur maður
og geri sér grein fyrir eigin skapferli stundar hann litla sjálfsskoðun í anda
Kierkegaard í Dægradvöl sinni heldur fær hann fyrst og fremst útrás fyrir
gremju í garð annarra.
Hin leiðin sem unnt er að nota til að skilja andlegt ástand Benedikts Gröndal
er sú sem farin var hér að framan og er líklega nærtækari fyrir nútímamann-
inn. Sú leið hefur þó aldrei verið farin í íslenskri bókmenntarannsókn enda er
sálfræðileg bókmenntagreining ennþá tiltölulega ný hér á landi. Á síðari árum
hefur Dagný Kristjánsdóttir fjallað talsvert um þunglyndi og bókmenntir og
flókið samband þessa tveggja í doktorsritgerð sinni Kona verður til (1996) og
einnig í sérstakri grein í greinasafninu Undirstraumum (1999) þar sem lýst
var einkennum þunglyndis, meðal annars út frá kenningum Freuds. Eins og
Dagný bendir þar á hefur umræða um þunglyndi frá öndverðu greinst í tvo
farvegi: læknisfræðilega orðræðu og heimspeki- eða hugmyndasögulega orð-
ræðu og er það einkum sú síðarnefnda sem hefur komið við sögu bókmennta-
rannsókna.31 Ætlunin hér að framan var ekki að sálgreina eða sjúkdóms-
greina Gröndal með því að smella á hann orðinu „þunglyndi“ en þegar texti
Dægradvalar er grandskoðaður fer þó ekki hjá því að skilja má ýmsar þver-
sagnir hans í ljósi þunglyndisins eins og fram kom hér að framan. Vitaskuld
er ekki hægt að sálgreina látinn einstakling af nákvæmni út frá texta sem er
ritaður á löngum tíma og þaðan af síður lækna hann. Hætt er við að Freud og
skjólstæðingum hans hefði ekki þótt Dægradvöl nægjanlegt hjálpargagn til
að komast að rótum þunglyndis Gröndals ef ætlunin væri að vinna bug á því.
Sem vísbending um að þunglyndið hrjái Gröndal er verkið hins vegar ekki
ónýtt, eins og lýst var hér að framan.
f ritgerð sinni „Trauer und Melancholie“ sem kom reyndar út sex árum á
undan Dægradvöl (1917) ræddi Sigmund Freud um sorg og hvernig sorg getur