Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Qupperneq 84

82 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 3. tbl. 97. árg. 2021
þegar unnið er með háskólanema og það streituvaldandi
umhverfi sem þeir búa við.
Stærsta hlutfall þátttakenda (98%) mældist með
námstengda kulnun og þar af 33% með mikla námstengda
kulnun samanborið við 11% með mikla kulnun tengda
samnemendum og 7% með persónutengda kulnun. Kostur
þess að nota CBI-kvarðann er einmitt að hann metur
mismunandi þætti kulnunar og var hann þess vegna valinn
til notkunar í þessari rannsókn. Aðrar rannsóknir hafa sýnt
að hjúkrunarfræðinemar upplifa kulnun í námi. Í sænskri
rannsókn á hjúkrunarfræðinemum mældist kulnun allt að
41% með notkun mælitækisins Oldenburg Burnout Inventory
(Rudman og Gustavsson, 2012) og í brasilískri rannsókn
sem notaði Maslach Burnout Inventory-mælitækið, mældist
kulnun hjá 24,7% hjúkrunarfræðinema (da Silva o.fl., 2014).
Dönsk rannsókn (Kristensen o.fl., 2005), sem m.a. tók til
hjúkrunarfræðinga sýndi, að þeir upplifðu mun minni
starfstengda kulnun (sambærilegt við námstengda kulnun) á
CBI en þátttakendur okkar rannsóknar.
Streita tengd ástundun háskólanáms og tengd samskiptum
við kennara spáði fyrir um námstengda kulnun og skýrði
34,8% breytileika þess líkans. Þá skýrði streita mæld með PSS
fyrir um persónutengda kulnun og skýrði 30,6% breytileika
þess líkans. Það kom ekki á óvart að streita spái fyrir um
kulnun en rannsóknir hafa sýnt að kulnun getur komið í
kjölfar mikillrar streitu (da Silva o.fl., 2014; Sharififard o.fl.,
2020). Nám og streita eru samofin hugtök. Háskólanám veldur
streitu og þeir sem finna fyrir meiri streitu eru viðkvæmari
fyrir kulnun þ.e. því að finna líkamlega og andlega þreytu og
örmögnun (da Silva o.fl., 2014:Sharififard o.fl., 2020). Streita
tengd samskiptum við kennara hefur mælst ein meginorsök
streitu meðal grunnnemenda í hjúkrunarfræði (Al-Zayyat og
Al-Gamal, 2014).
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess að
hjúkrunarfræðinemar á lokaári finni fyrir einkennum streitu
og kulnunar. Meðaltalsstreitustig (17,8) kom höfundum ekki á
óvart þar sem rannsóknir hafa sýnt að hjúkrunarfræðinemar
upplifi streitu í námi (Al Zamil, 2017). Streitustig þátttakenda
voru fleiri en mældist í almennu þýði í rannsókn Cohen og
Janicki-Deverts (2012), en þar var meðaltalsstreitustig 15,8.
Hins vegar voru þau í samræmi við niðurstöður rannsóknar á
hjúkrunarfræðinemum á fyrsta og öðru ári í HA en þar mældist
meðaltalsstreitustig 17,2 á PSS-streitukvarðanum (Eva Mjöll
Júlíusdóttir og Helga Berglind Hreinsdóttir, 2010) jafnframt
voru þau talsvert færri en meðalstreitustig háskólanema
við HÍ sem var 20,6 (Sigríður Lilja Magnúsdóttir og Valdís
Ingunn Óskarsdóttir, 2016). Skortur á námsleiðbeiningum
og minni stuðningur við nám spáðu fyrir um streitu hjá
nemendum og skýrðu 17,2% af breytileika í streitulíkaninu.
Auðvelt ætti að vera fyrir klíníska leiðbeinendur, kennara
og skipuleggjendur námskeiða að bæta þar úr og stuðla
að meiri stuðningi í námi. Jafnframt að hvetja til notkunar
jákvæðra viðbragða við streitu. Í skýrslu heilbrigðisráðherra
um fjölgun hjúkrunarfræðinga voru lagðar til eftirfarandi
aðgerðir til að draga úr streitu og kulnun: Auka námsstuðning
við nemendur sem þess þurfa; greina nemendur sem sýna
mikil streitueinkenni og veita þeim viðeigandi stuðning og
handleiðslu og bjóða upp á almenn námskeið í streitustjórnun
(Heilbrigðisráðuneytið, 2020). Nemendur 24 ára og yngri voru
með marktækt meiri streitu en 30 ára og eldri. Aldurinn kom
þó ekki inn sem marktæk spábreyta í aðhvarfslíkaninu. Þessi
niðurstaða er ekki í samræmi við niðurstöður rannsóknar-
innar meðal hjúkrunarfræðinema á fyrsta og öðru ári við
HA árið 2010 en þar fundust ekki tengsl milli aldurs og
meðaltalsstreitustiga (Eva Mjöll Júlíusdóttir og Helga Berglind
Hreinsdóttir, 2010). Hins vegar benda rannsóknir almennt til
þess að yngra fólk upplifi meiri streitu en þeir sem eldri eru
(Rudman o.fl., 2014) og það er mikilvægt að hafa það í huga
UMRÆÐA
Streita og kulnun hjúkrunarfræðinema
Tafla 4. Breytur sem spá fyrir um streitu mælda með PSS† og um kulnun tengda samnemendum, námstengda kulnun og persónutengda kulnun
B Std. error ẞ t Sig. R R
Líkan 1. ‡ Streita mæld með PSS
(fasti) 10,330 1,920 5,381 0,000
Stuðningur við nám 5,123 1,539 0,348 3,328 ,001
Skortur á námsleiðbeiningum 2,615 1,151 0,238 2,272 0,026 0,204 0,172
Líkan 2: Kulnun tengd samnemendum
(fasti) 27,257 2,611 10,440 0,000
Aldur 13,648 4,869 0,304 2,803 0,006 0,093 0,081
Líkan 3: Námstengd kulnun
(fasti) 57,616 1,947 29,591 0,000
Streita tengd ástundun háskólanáms -24,809 4,547 -0,505 -5,456 0,000
Streita tengd samskiptum við kennara 9,984 3,540 0,261 2,820 0,006 0,364 0,348
Líkan 4: Persónutengd kulnun
(fast) 11,824 5,466 2,163 0,034
Perceived Stress Scale 1,744 ,293 0,561 5,947 0,000 0,315 0,306
Óstöðluð hallatala Stöðluð hallatala
†PSS= Perceived Stress Scale
‡Breytur sem voru settar í greiningu fyrir líkan 1: „aldur“, „stuðningur við nám“ og „skortur á námsleiðbeiningum“; fyrir líkan 2-4:
„aldur“, „skortur á námsleiðbeiningum“, „stuðningur við nám“; „PSS“, „upplifun streitu tengd háskólanámi“, „upplifun streitu tengd
samkeppni við samnemendur“ og „upplifun streitu tengd samskiptum við kennara“.