Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Síða 89

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 87
Það er fjölmargt sem getur haft áhrif á notkun smokka (Chernick o.fl., 2019). Það er í raun allt
sem viðkemur aðdraganda notkunar og svo aðstæðunum þegar kemur að notkuninni sjálfri og
er háð vitsmunalegum og sálfélagslegum þroska einstaklingsins. Áhrifaþættir á undirbúning
og notkun geta falist í þekkingu einstaklingsins á smokkum, hversu vel er talað um hann og
notkun hans og hvaða fyrirmyndir einstaklingurinn hefur um þá notkun. Fram kom í íslenskri
rýnihóparannsókn meðal ungra karlmanna að langflestir þeirra könnuðust ekki við að hafa
séð hvernig ætti að nota smokkinn frá upphafi til enda og voru þá að vísa til kynfræðslu
sem þeir hefðu fengið. Þá skorti jafnframt sýnikennslu um hvernig skuli setja smokkinn á
getnaðarliminn, til staðar var óvissa með hvernig hann ætti að snúa og hvaða tegundir væru á
markaðinum (Sóley S. Bender o.fl., í prentun). Í stærra samhengi við kynlífið almennt þá kom
fram í annarri íslenskri eigindlegri rannsókn að ungir menn lýstu óöryggi gagnvart kynlífi því
þeir hefðu ekki fengið næga fræðslu um það (Lóa Guðrún Gísladóttir o.fl., 2020). Það virðist
nokkuð lífseigt sjónarmið að það sé óþægilegt að nota smokkinn en jafnframt að hann dragi
úr rómantík augnabliksins og ánægju kynlífsins (Millhausen o.fl., 2018; Sóley S. Bender og
Álfheiður F. Friðbjarnardóttir, 2015). Þátttakendur í rannsókn Millhausen og félaga (2018) lýstu
frekar kynmökum sem ánægjulegum ef smokkur var ekki notaður og öfugt ef hann var notaður.
Slík neikvæð afstaða er ólíkleg til að virka hvetjandi á smokkanotkun. Jafnframt hefur komið
fram í frásögnum unglingsstúlkna að kynlífsfélagi þeirra hafi reynt með vissum þvingunum
að sannfæra þær um að það væri óþægilegt að nota smokka (Teitelman, o.fl., 2011). Þarna
virðist vera til staðar einhver tilhneiging í þá átt að forðast notkun því hún gæti reynst óþægileg
fyrir viðkomandi. Auk þess skiptir máli hversu góðar fyrirmyndir ungir karlmenn hafa um
smokkanotkun. Ef vinir þeirra segjast allir nota smokkinn þá má telja líklegra að það hvetji þá
til dáða. Gagnstæð skilaboð má ætla að virki í öfuga átt. Í langtímarannsókn Henry o.fl. (2007)
kom fram að ef viðkomandi átti vini, í fyrri hluta rannsóknarinnar, sem höfðu oft kynmök án
þess að nota smokka voru þeir síður líklegir til að nota smokka í seinni hluta rannsóknarinnar.
Varðandi aðrar fyrirmyndir þá er líklegt að ungir karlmenn sem hafa horft mikið á klám hafi
fengið fáar fyrirmyndir um smokkanotkun. Safngreining Tokunaga o.fl. (2020) frá 18 löndum
leiddi í ljós að meira klámáhorf var tengt við smokkalaust kynlíf en langtímarannsókn Koletić,
o.fl. (2019) studdi ekki þá niðurstöðu. Rannsóknir eru því ekki á einu máli um þetta en íslenskir
ungir karlmenn hafa lýst því að klámáhorf hafi mikil áhrif á kynlíf og kynjamyndir þeirra
(Kolbrún Sigurgeirsdóttir o.fl., 2019; Lóa Guðrún Gísladóttir o.fl., 2020).
Til þess að geta stundað öruggt kynlíf er mikilvægt að geta rætt við kynlífsfélaga um notkun
getnaðarvarna eins og smokkinn. Í rannsókn French og Holland (2013) kom fram að tjáskipti
um smokkanotkun spáði mest fyrir um þá notkun. Það er því til mikils að vinna að kunna góð
samskipti. Það virðist þó ekki vera sama hvaða leiðir eru farnar í þessum tjáskiptum því ef
viðkomandi taldi kynlífsfélaga ekki vilja nota smokk þá var áhrifaríkast að ræða um ýmiss konar
áhættu sem felst í óvörðu kynlífi, nota bein tjáskipti með eða án orða og að fylgja því fast eftir
að vilja nota smokk (Tschann o.fl., 2010).
Á seinni árum hefur í auknum mæli verið vakin athygli á því að kynlífsvandi getur tengst
smokkanotkun. Hafa ungir karlmenn greint frá því að upplifa smokkatengdan risvanda
(Graham o.fl., 2016; Hill, o.fl., 2015). Þessar rannsóknir á kynlífsvanda byggjast á megindlegum
rannsóknaraðferðum og því mikilvægt að skoða slíkar upplifanir með eigindlegum aðferðum.
Ýmsar eigindlegar rannsóknir hafa verið gerðar á smokkanotkun karla (Breny og Lombardi,
2017; Chernick, o.fl., 2019). Fáar eigindlegar rannsóknir virðast hafa verið gerðar sem
INNGANGUR
SÓLEY S. BENDER
PhD, prófessor
KATRÍN HILMARSDÓTTIR
hjúkrunarfræðingur MS
ÞÓRA JENNÝ GUNNARSDÓTTIR
PhD, dósent
Smokkanotkun ungra
karlmanna: Viðhalda
reisn.
Eigindleg rannsókn
Höfundar
Ritrýnd grein | Peer review