Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 91

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 89
Þrettán ungir íslenskir karlmenn á aldrinum 18-25 ára tóku
þátt í rannsókninni. Níu skilgreindu sig sem gagnkynhneigða
og fjórir sem samkynhneigða. Þeir voru búsettir í Reykjavík og
nágrenni. Allir nema einn bjó í foreldrahúsum. Þegar viðtölin
fóru fram voru tíu í skóla eða að ljúka skóla en þrír voru ekki
í skóla. Flestir töluðu um að þeir hefðu viljað fá meiri fræðslu
um smokkanotkun. Í einhverjum tilfellum höfðu foreldrar
rætt við ungu karlmennina um kynheilbrigðismál og þá
oftast móðirin. Allir nema einn höfðu reynslu af því að nota
smokk við kynmök og flestir gerðu sér grein fyrir mikilvægi
smokkanotkunar. Þrátt fyrir það reyndust aðstæður þó vera
mishvetjandi og greindu margir frá því að þeir kusu frekar að
sleppa við smokkanotkun ef hjá því var komist.
Fram komu þrjú þemu við greiningu viðtalanna. Þemað
Óöryggi og öryggi á við um áhrifaþætti á þá ákvörðun að
nota smokk. Þemað Athöfnin sterkari en orðin á við um að
framkvæmdin sjálf (kynmökin) varð oft yfirsterkari því að
ræða saman um smokkanotkun. Þemað Óttast að allt fari til
fjandans á við um reynslu af því sem getur farið úrskeiðis við
smokkanotkun.
Óöryggi og öryggi
Í þessu þema er lýst reynslu af því að vera óöruggur, öruggur
eða á báðum áttum um smokkanotkun. Þeir ungu karlmenn
sem lýstu reynslu af því að nota ekki smokk höfðu efasemdir
um að þeir gætu tekist á við áskoranir smokkanotkunar. Gefur
það til kynna óöryggi og vanmáttarkennd af þeirra hálfu. Þeir
höfðu neikvæða sýn á smokkanotkun, lýstu þekkingarleysi
og áttu jafnframt erfiðar með að nálgast smokkinn. Þessir
þættir virtust skipta máli varðandi óöryggi við smokkanotkun.
Erfið reynsla af smokkanotkun gat haft þau áhrif að forðast
notkunina. Þeir lýstu smokkum sem óþægilegum, pirrandi,
kæfandi og að hann minnkaði kynferðislega tilfinningu og
höfðu sumir ekki fundið smokk sem hentaði þeim. Fram kom
afstaða eins og þessi: „... nenna ekki að nota smokk af því
að væri óþægilegt eða pirrandi“. Jafnframt sýndu þeir minni
skilning á margsvíslegri áhættu tengdri óvörðum kynmökum:
„... strákar eru aldrei í raunverulegri áhættu ... þeir muni
aldrei ... bera barn ... miklu fúsari til að sleppa honum“.
Kynsjúkdóma töluðu þeir oftar um af léttúð og óráðgerð
þungun var það sem fyrst og fremst þurfti að varast. Ef upp
kom kynsjúkdómasmit þá mátti yfirleitt laga það með einni
töflu: „Maður hefur heyrt að það er ekkert mál að fá klamydíu.
Þú tekur bara einhverjar töflur og búinn að leysa málið.“
Segir það nokkuð til um kæruleysi þeirra gagnvart kynlífi.
Samkynhneigðir ungir karlmenn greindu sumir frá kæruleysi
við smokkanotkun þar sem engin hætta var á þungun.
Þeir óttuðust þó afleiðingar langvarandi kynsjúkdóma en
vonuðust til að þeir myndu sleppa. Smokkanotkun þótti
brýnni við skyndikynni en oftar en ekki voru frásagnir af því að
smokknum hefði verið sleppt.
Ungu karlmennirnir sem lýstu jákvæðri reynslu af smokka-
notkun og öryggi við notkun hans voru líklegri til að
meta hann sem mikilvæga og trausta kynsjúkdóma- og
getnaðarvörn. Þeir vildu síður taka áhættuna: „... pínu svona
better safe than sorry... en mögulega gera stelpu ólétta eða
ganga um með Herpes það sem eftir er“. Þeir sýndu ábyrgð
NIÐURSTÖÐUR
gagnvart sjálfum sér og hinum aðilanum með því að vega
áhættuna meiri en að fá kannski ekki alveg það sama út úr
kynmökunum. Þá litu þeir á ábyrgðina sem beggja aðila. Að
kaupa smokk gat hafa verið vandræðalegt í byrjun en var
það sjaldnast lengur, enda um nauðsynjavöru að ræða. Fram
kom sú afstaða að ef einstaklingurinn væri ekki tilbúinn til að
kaupa smokk þá var hann ekki tilbúinn til að hafa kynmök.
Þeir gengu jafnvel um með smokk á sér til vonar og vara en
annars var lítið mál að verða sér út um smokk ef tilefni væri
til. Þeir litu svo á að smokkar væru víða í boði án endurgjalds
sem grípa mátti með sér, þeir gerðir aðgengilegir af foreldrum
og svo þótti tilvalið að sá sem bauð þeim heim ætti smokk.
Þeir upplifðu sig örugga með smokkanotkunina og fannst hún
einföld:
... partur af rútínunni, þú ert að klæða þig úr buxunum
og þú ert líka að setja á þig smokkinn. Þú sefur ekki hjá
meðan þú ert í buxunum og þú sefur ekki hjá ef þú ert ekki
kominn með smokkinn á þig.
Það sló þá ekki út af laginu ef að hinn aðilinn horfði á eða
hjálpaði til við að setja smokk á. Kynferðisleg tilfinning
samhliða smokkanotkun þurfti alls ekki að vera skert, sér í
lagi ef að hann hafði fundið smokk sem honum leið vel með.
Við skyndikynni þótti smokkanotkun sjálfsögð enda þekktust
aðilarnir lítið og betra að vera öruggur en sjá eftir því. Átti það
einnig við undir áhrifum áfengis að það truflaði ekki þeirra
dómgreind. Að fara reglulega í kynsjúkdómaeftirlit þótti ungu
karlmönnunum hluti af ábyrgum og heilbrigðum lífsstíl: „Mér
finnst mjög eðlilegt að fara í tékk, það er eins og að skoða
bílinn sinn, maður þarf að láta tékka hjá sér.“ Sumir þeirra
höfðu fengið kynsjúkdóm á yngri árum og lært af reynslunni.
Þeim hafði þótt ógnvekjandi að gangast undir greiningu, bíða
eftir niðurstöðunum og að greinast svo með kynsjúkdóm.
Það hafði skömm í för með sér. Reyndist það þeim hvatning
til að fyrirbyggja að það endurtæki sig. Ábyrg afstaða ungu
karlmannanna birtist í skilningi þeirra á vandamálum sem
upp gátu komið samhliða smokkanotkun og færni í að takast
á við þau. Þeir gerðu sér grein fyrir að kynlíf í kvikmyndum
og klámi sýndi sjaldnast raunsanna mynd af kynlífi, hvað þá
smokkanotkun. Þeir litu á kynlíf sem alls konar og að margt
gæti klúðrast:
Kannski klúðrast þetta og þá er það bara fyndið. Ef þú
ert með rétta einstaklingnum þá er allt bara fyndið. Það
er hellingur af vandræðalegum hlutum í kynlífi ... þetta
er ekki eins og maður sér kannski í bíómyndunum, að
maður svitnar ekki og engin skrýtin hljóð hér og þar og
smokkurinn kominn á, á einni og hálfri sekúndu og allt er
æðislegt og paradís.
Það sem einkenndi reynsluheim þeirra sem notuðu smokk
var að þetta væri lítið mál, þeir litu á þessa athöfn jákvæðum
augum og voru ekki að óttast að þeim mistækist notkunin. Hjá
þeim ríkti öryggistilfinning.
Nokkuð bar á andstæðum í frásögnum ungu karlmannanna
um afstöðu þeirra til smokkanotkunar. Þannig gat einn
og sami karlmaðurinn sagt smokkinn vera mikilvæga
kynsjúkdómavörn en þegar í aðstæðurnar væri komið þá
notaði hann ekki alltaf smokkinn:
Ritrýnd grein | Peer review