Póllinn - maj 2023, Side 66

Mörg þekkja hugtakið staðalímynd (e. stereotype) en fyrir þau sem þekkja það ekki eða eru
óviss þá eru staðalímyndir alhæfingar um ákveðna hópa og einstaklinga út frá ákveðnum
eiginleika. Þær verða til þegar einkenni og hugmyndirnar sem við höfum um einstakling af
ákveðnum hópi eru yfirfærð yfir á alla aðra í þeim hópi. Staðalímyndir er að finna nánast alls
staðar. Þær eru í umhverfi okkar, hjá öðrum, í bókum og bíómyndum eða einfaldlega bara
hjá okkur. Þegar talað er um staðalímyndir þá kemur oft fyrst í huga neikvæðar
staðalímyndir sem eru til um fólk af erlendum uppruna og litaða einstaklinga. Staðalímyndir
á borð við hættulega svarta fólkið, glæpahneigðu útlendinganna og fleiri. Sum hugsa kannski
um staðalímyndina um klárt asískt fólk sem virðist í fyrstu vera jákvæð en þegar hún er
skoðuð betur má sjá hvernig hún getur haft neikvæðar afleiðingar.

Fyrirmyndar minnihluti (e. model minority) er staðalímynd sem kemur frá Bandaríkjunum.
Hún á oftast við asíska-ameríska einstaklinga, sérstaklega þá sem eru frá Austur-Asíu. Í
Bandaríkjunum hefur verið mikið um hatur gagnvart fólki af asískum uppruna sem dæmi
má nefna Kínverska útilokunarfrumvarpið (e. Chinese exclusion act) sem var í gildi frá 1882-
1947. Í grunninn þá var Kínverjum óheimilt að flytja til Bandaríkjanna, athugið að þetta er
einföldun á því sem fór fram.

Árið 1941 gerði japanski herinn árás á Pearl Harbour. Árásin leiddi af sér mikinn ótta í
Bandaríkjunum og í garð Bandaríkjamanna af japönskum uppruna. Þessi ótti leiddi til þess
að margir báru mikla andúð á einstaklingum af japönskum uppruna. Bandaríska ríkið ákvað
að taka til aðgerða og árið 1942 skrifaði Roosevelt, Bandaríkjaforseti undir frumvarp sem
skikkaði alla Japana sem búsettir voru í Bandaríkjunum til að flytja frá svokölluðum
útilokunarsvæðum (e. exclusion zones). Fjölskyldur voru fluttar af svæðunum og settar í
fangabúðir í Idaho en fyrir það höfðu þau verið í tímabundnum búðum annars staðar. Í
Idaho bjuggu fjölskyldurnar í bröggum þar sem var lítil sem engin einangrun. Fólk hafði
ekkert næði. Fólkið í fangabúðunum neyddist til þess að vinna þar til þess að halda þeim á
floti, það ræktaði mat, kenndi og fleira. Því var kennd enska ásamt því að þeim var kennt
hvernig ætti að haga sér í bandarísku og hvítu samfélagi. Það voru ekki einungis Japanir frá
Bandaríkjunum í fangabúðunum en Japanir frá Suður-Ameríku höfðu einnig verið fluttir
þangað. Sumum tókst að koma sér úr búðunum með því að ganga í herinn og þar með sanna
stuðning sinn við bandaríska ríkið.
Árið 1945 lauk stríðinu og var fangabúðunum þar með lokað, fólkinu var sagt að halda sig frá
eigin menningu og verða hluti af þeirri bandarískri. Seinna meir var talið að tilvist
fangabúðanna hefðu brotið gegn stjórnarskránni og að mannréttindi þessara einstaklinga
hefðu verið fótum troðin. Það eina sem fólkið fékk eftir að það losnaði voru 25 dollarar og
lestarmiði til fylkisins sem það bjó í áður en það var sett í fangabúðirnar. Mörg áttu ekkert
þegar þau komu aftur heim, húsin þeirra höfðu verið seld og þau rekin úr starfi. Líf þeirra
höfðu verið eyðilögð.
Fyrirmyndar
minnihluti
Uppruni staðalímyndarinnar og áhrif hennar
64