Læknaneminn - 01.04.1995, Qupperneq 15

ASTMI
Beta 2 agonistar slaka á sléttum vöðvum í önd-
unarvegi með því að ræsa adenylate cyclasa. Þessi
hvati eykur cyclic adenosín mónofosfat (cAMP) og
lækkar þar með frumubundið kalk. Beta 2 agonistar
verka á hvers kyns áreiti og geta því unnið gegn
berkjuþrengingu sem stafar af t.d. áreynslu, kulda,
reyk og ofnæmisvökum.
Þó að vitað sé að 6-, agonistar geti einnig hindrað
losun boðefna frá mastfrumum (Mynd 4) og hvítum
blóðkornum, er talið að þeir hafi ekki áhrif á
bólgunryndun í öndunarvegi.
Aukaverkanir af 62 agonistum eru m.a. hypó-
kalemía, vöðvaskjálfti, kvíði og örvun á hjartavef.
Æskilegt er að nota 6? agonista sem innúðalyf, en
ekki í töflu- eða mixtúru formi, því þá þarf hærri
styrk af lyfinu til að ná sama árangri, og þeim fylgja
fleiri aukaverkanir.
Langvarandi B2 agónistar hafa nýlega litið
dagsins ljós. Hér eru á ferðinni lyf sem valda
langverkandi berkjuvíkkun (verkunartími er um 12
klukkustundir). Tvenns konar lyf hafa verið skráð,
en aðeins annað er, enn sem komið er, fáanlegt
hérlendis án undanþáguumsóknar. Salmeterol
hydroxynaphthoate (Serevent) verkar á u.þ.b. 30
mínútum, en berkjuvíkkun stendur lengur en 12
tíma. Langverkandi 69 agónistar eru kjörlyf hjá
sjúklingum með næturastma og hafa reyndar einnig
verið notuð með góðum árangri hjá sjúklingum með
áreynsluastma, sérstaklega ef sjúklingur þarf að
reyna á sig oft á dag.
Þetta á sérlega vel við hjá bömum sem eiga venju-
lega erfitt með að taka lyfin stuttu fyrir áreynslu þ.s. þau
eru á hreyfingu lungan úr deginum. Þá gefur foreldri
þeim langvarandi lyf fyrirbyggjandi, t.d. á morgnana
áður en bamið fer í skólann.
Tíðkast hefur að meðhöndla sjúklinga með
veruleg einkenni með auknum skömmtum af inn-
úðasterum. Nýlegar rannsóknir á sjúklingum með
meðalslæman og slæman astma hafa sýnt, að betri
árangur næst ef langvarandi 62 agonistum er bætt
við innúðastera, frekar en að tvöfalda skammt
innúðasteranna (1). Formoterol fumarate (Foradil)
er væntanlegt á markaðinn innan skamms. Kostur
lyfsins er hve fljótt það verkar (á nokkrum mínút-
um) auk þess sem berkjuvíkkunin stendur í um 12
klukkustundir. Þannig sameinar Foradil eiginleika
stutt- og langverkandi 62 agonista.
Metýlxantín lyf (Teófýlamín) hefur verið notað
til meðhöndlunar á astma í yfir 50 ár. Samt er enn
ekki ljóst hver verkunarmáti þess er. Talið er að
teófýlamín bæli fosfódíesterasa og valdi þannig
aukningu á cAMP og losun á frumubundnu kalki.
Auk þess örvar teófýlamín losun katekólamína (t.d.
adrenalíns og noradrenalíns), dregur úr bólgu og
hefur væga þvagræsandi eiginleika. Teófýlamín
getur einnig örvað starfsemi þindar.
Teófýlamín er sjaldan notað eitt sér við astma.
Stundum er hægt að spá fyrir hvort lyfið komi til
með að gagnast sjúklingnum ef þeir finna fyrir
berkjuvíkkun eftir fyrsta kaffibollann á morgnanna!
Teófýlamín hefur verið notað sem viðbótarlyf hjá
sjúklingum með alvarlegan astma þegar full lyfja-
meðferð (innúðasterar, stutt- og langverkandi 62
agonistar) reynist ekki nægileg til að halda ein-
kennum sjúklings í skefjum. Einnig getur Iang-
verkandi (12-24 klst verkun) teófýlamín verið
gagnleg hjá einstaka sjúklingi með næturastma (t.d.
Unixan 400-800 mg tekið klukkan 18:00). Þannig
næst hámarksverkun milli klukkan 04:00-08:00, á
þeim tíma sem astminn er hvað verstur. Styrkur
teófýlamíns f blóði er þá lægstur yfir daginn þegar
sjúklingur þarf minnst á lyfinu að halda. Með því
að tímasetja lyfjagjafirnar á þennan hátt finnur
sjúklingur lítið fyrir aukaverkunum lyfsins.
Mikilvægt er að fylgjast vel með þéttni teófýlam-
íns í blóði. Ef lyfið er gefið í of háum skammti
getur sjúklingur fengið lífshættulegar aukaverkanir.
Þetta ber sérstaklega að hafa í huga hjá eldri
sjúklingum með hægri hjartabilun (t.d. sjúklingur
með COPD) og lifrarsjúkdóm. Einnig ef sjúklingur
er á öðrum lyfjum með verkun á P450 efnaskipti í
lifur (t.d. makrólíð fúkkalyf: erythromycin, clari-
thromýcín, címetidín, cíprófloxacín og getnaðar-
varnapillan). Auk þess þarf að lækka teófýlamín
skammta hjá sjúklingum með hita þar sem útskiln-
aður lyfsins minnkar.
Andkólínerg lyf eins og ipratrópíum brómíð
(Atrovent) hemja vagal styrk (tone) og hindra
kólinerga reflex berkjuþrengingu. Þessi lyfjaflokkur
hefur reynst betur hjá sjúklingum með langvinna
teppusjúkdóma (t.d. bronkítis og lungnaþembu).
Atrovent er tiltölulega gagnslítið sem berkju-
víkkandi lyf hjá sjúklingum með hreinan astma.
Talið er að astmasjúklingar séu með gallað
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg
13