Læknaneminn - 01.04.1995, Blaðsíða 114

SNAKURINN
Sigurður Bogi Stefánsson
Þegar læknanemar og unglæknar fara að blaða í
fagtímaritum læknisfræðinnar, eða skrifa tii lækna-
félaga víðsvegar um heim, verður þeim fljótlega
ljóst, að snákurinn kemur oft við sögu í merkjum
þessara félaga og tímarita.
Merkin eru yfirleitt ekki
samræmd þar eð oft er unt að
ræða mjög gömul, og jafnvel,
forn skjaldarmerki fagfélaga.
Snákarnir eru t.d. ýmist einn
eða tveir. Einnig er snákinn að
finna í merkjum annarra
heilbrigðisstétta, en þá gjarnan
með öðrum áherslum. Eftir-
farandi grein er ætlað að varpa
nokkru ljósi á það hvernig
snákurinn tengist sögu læknis-
fræðinnar til vorra daga. En
áður en reynt er að skýra
táknfræði snáksins er rétt að
hafa í huga að slíkar skýringar
eru aldrei altækar, þar eð
skýringin í eðli sínu nær
einungis til ákveðinna þátta
táknsins. ] þessu sambandi
mætti vitna til kynningarrits
lyfjafyrirtækisins Roche frá
1966:
„Eðli raunverulegra tákna
er að rætur þeirra eru margþættar og merkingin
verkar á mörgum sviðum. Hluturinn eða atburðurinn
sem það táknar verður ekki að fullu skilinn með
rökhugsun, einungis er hægt að upplifa það, en ekki
skýra það til hlítar. Tákn, þar sem merkingin verður
að fullu tjáð í hugtökum talaðs máls, hefur glatað
mikilvægi sínu - og þar með lífsmætti sínum. Það
verður einungis að táknsögu“.
Höfundur er geðlœknir og starfar sem sérfrœðingur á
Geðdeild Borgarspítalans
Merking táknsins
Snákurinn hefur frá upphafi haft ntjög margþætta
merkingu. Hann hefur verið notaður víða um lönd
sem viskutákn og sem dæmi
um það má nefna að á
mósaíkgólfi Dómkirkjunnar í
Sienna, sem var byggð á 13.-
14. öld eru fornir vitringar
umvafnir snákum. Einnig
hafa snákar táknað eilíft líf,
ekki hvað síst vegna hæfileika
sinna til að skipta árlega um
ham. Þeir hafa táknað frjó-
semi, en einnig slægð og
illsku, eins og fram kemur í
fyrstu Mósebók. I kenningum
sálgreiningarinnar hefur snák-
urinn oft tengst dulvitund
mannsins og birtist oft þannig
í draumum og sýnum. I ævin-
týrum hefur hann einnig verið
notaður til varnar, ekki síst til
að gæta hulins fjársjóðar. 1
táknfræði hefur hann yfirleitt
verið Iagður að jöfnu við
dreka.
Mesópótamía
Frá því unt 3500 fyrir Krist er í Babýlon að finna
listaverk sem sína tvo snáka sem hlykkjast upp eftir
staf og táknar merkið guðinn Ningishzida, en nafn
hans merkir ,, guðinn með veldissprota í hægri
hendi“. Sá guð er talinn vera lágt settur guð og
milligöngumaður jarðneskra þjóðhöfðingja og
móðurgyjunnar Ishtar, sem var persónugervingur
frjósemi og helguð fyrsta sumarmánuðinum, eða
hins æðsta guðs Ningirsu. Ningishzida var kallaður
„sendiboði jarðarinnar“. 1 árdaga mun merkið sjálft
fyrir á Verslunarskóla Islands en Hermes var
m.a. guð kaupmanna.
108
LÆKNANEMINN 1. Tbl. 1995 48. Árg.