Læknaneminn - 01.04.1995, Blaðsíða 81

SJÚKRATILFELLI
sérhæfða verkun á þunglyndið. Eftir að þung-
lyndiseinkennin eru horfin er að jafnaði mælt með
að gefa lyfin í 6-12 mánuði og stundum lengur.
Markviss viðtalsmeðferð í nokkra mánuði samhliða
lyfjameðferð virðist bæta árangur meðferðar til
muna. Sumir telja einnig að viðtalsmeðferð geti
dregið úr sjálfsvígshættu og jafnvel úr líkum á
endurteknum þunglyndisköstum.
ÞRÁHYGGJA - ÁRÁTTA
Þráhyggja-árátta er langvinnur kvíðasjúkdómur
sem getur valdið verulegri fötlun. Talið er að 1 -2%
fái sjúkdóminn og er tíðnin jöfn meðal karla og
kvenna. Meðalaldur við upphaf einkenna er 19,8
±10 ár en karlmenn fá einkennin fyrr en konur.
Sjúkdómurinn finnst einnig hjá börnum allt niður í
tveggja ára aldur.
Orsakir
Orsakir eru óþekktar, en einhver erfðaþáttur er til
staðar. Truflun á serótónínboðkerfum heilans er talin
eiga þátt í meingerðinni því lyf sem auka serótónín í
millitaugabili minnka einkenni sjúkdómsins. Oeðli-
leg bygging heilans hefur líka verið nefnd sem orsök
en ekki hefur tekist að finna sameiginlegan galla hjá
öllum sjúklingum. Þráhyggja-árátta hefur komið
eftir höfuðáverka og heilaæxli. Samkvæmt kenn-
ingum sálgreiningarinnar er orsökin tengd röskun á
tengslamyndun barnsins við foreldra á fyrstu
æviárunum. Geta þar komið til bæði arfgengir þættir
og uppeldislegir. Afleiðingin verður að öll tengsl við
aðra verða tvíbent (ambivalent) þar sem sífellt takast
á ást og hatur. Hatrinu er ýtt til hliðar (með bælingu
eða öðrum varnarháttum) og verður ómeðvitað. Þó
skjótast árásargjarnar hugsanir inn í meðvitund
sjúklings í formi þráhyggju. Þessi innri togstreita
ástar og haturs er talin leiða til vanmetakenndar og
óöryggis í samskiptum við aðra og birtist oft sem
mikill kvíði, efi og óákveðni. Til að draga úr kvíð-
anum og óvissunni reynir sjúklingur að skapa sér
einhvers konar ytra öryggi með yfirdrifnum öryggis-
ráðstöfunum t.d. eftirlitsáráttu, röðunaráráttu og
ýmsum hugmyndum um fullkomnum varðandi lífið
og tilveruna. Atferlisfræðingar telja að upprunalegi
orsakavaldurinn sé kvíði, sem sé t.d. til kominn
vegna áfalls eða erfða. Fyrir tilviljun kemst sjúkl-
ingur að því að áráttan dregur úr kvíðanum og fær
hann umbun fyrir áráttuna í formi kvíðalosunar.
Umbunin styrkir síðan áráttueinkennin þannig að
sjúklingur festist í vítahring.
Einkenni
Þráhvggja eru endurteknar hugsanir eða myndir
sem sjúklingur uppiifir sem tilgangslausar og
uppáþrengjandi, t.d. kynferðislegs eðlis. Honum
finnst hann þurfa að útiloka hugsanirnar eða vega
upp á móti þeim með áráttu, t.d. að biðja bænir.
Arátta er endurtekin meðvituð hegðun eða fram-
kvæmd til að fyrirbyggja eða minnka vanlíðan og
kvíða. Hún er ýmist andsvar við þráhyggju eða
framkvæmd eftir sérstökum stöðnuðum mynstrum.
Kvíði og vanlíðan eykst venjulega við þráhyggju en
minnkar við áráttu. Algengt er að fólk forðist
aðstæður sem tengjast þráhyggjunni á einhvern hátt;
t.d. myndi sjúklingur með þráhyggju tengda óhrein-
indum, forðast almenningssalemi og handaband við
ókunnuga. Sjúklingurinn heldur samt sem áður
raunveruleikatengslum. Sjúklinga má flokka gróf-
lega eftir einkennum:
1. Röðunarárátta. Hlutimir þurfa að vera í röð og
reglu og má hvergi hnika til. Ymsum hlutum er
raðað, stundum aftur og aftur.
2. Þvottaárátta. Sbr. sjúkratilfelli.
3. Eftirlitsárátta. Viðkomandi þarf að sannprófa
mörgum sinnum hvort eitthvað tiltekið atriði sé eins
og það á að vera. Dæmi um þetta er áráttan að
athuga 20 sinnum hvort útidyrahurðin sé ekki
örugglega læst.
4. Þráhvggja ein og sér. Óþægilegar eða annar-
legar hugsanir sækja á sjúklinginn, t.d. að hann sé
með eyðni eða krabbamein þó öll rök og rannsóknir
mæli á móti því. Aleitnar hugsanir um að skaða
sjálfan sig eða ástvini sína, en sjúklingur fram-
kvæmir þær þó ekki. Einnig sjúklegur efi, t.d. um
hvort sjúklingur hafi skaðað einhvern í umferðinni
án þess að taka eftir því.
5. Þráhvggjuseinlæti. Það tekur sjúklinginn fleiri
klukkutíma að koma ákveðnu verki í framkvæmd,
svo sem að klæða sig. Sjúklingur getur t.d. setið
tímunum saman við að skipta hárinu nákvæmlega í
miðju.
6. Margar gerðir einkenna samtímis. Sitt lítið af
hverju er algengt (Tafla 1).
Stundum er hræðsla við slys eða ógæfu, þrá-
hyggjan að baki áráttunum, t.d.: „Ef ég þvæ ekki
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg
75