Læknaneminn - 01.04.1995, Blaðsíða 64

tímabundna tengingu við eðlilegar aðstæður þegar
hvít blóðkorn velta eftir yfirborði æðaþelsins.
Einnig við tengingu hvítra blóðkorna við æðaþelið í
upphafi bólgusvars. Aftur á móti er fjölda á E-
selectíni, ICAM-1 og VCAM-1 á yfirborði frum-
anna stjórnað á umritunarstigi og eykst t.d. við
örvun frumanna með cytókínum. Hvernig þau eru
tjáð hefur sennilega áhrif á tegund bólgusvarsins.
Myndun á E-selectini sem miðlar tengingu neutro-
phila og monocyta við æðaþelið nær hámarki innan
klukkutíma frá örvun frumnanna. En myndun á
VCAM-1 sem miðlar tengingu lymphocyta við
æðaþelið nær hámarki 18-24 tímum eftir örvun
frumanna.
Æðaþelsfrumurnar geta haft áhrif á hvítu
blóðkornin á íleiri vegu. Talið er að prostacyclin og
NO hamli tengingu hvítu blóðkornanna við æða-
þelið (19). NO sem eins og að framan sagði hvarf-
ast gjaman við stakeindir er einnig talið vemda gegn
skaðlegum áhrifum stakeinda sem neutrophilar og
fleiri frumur mynda.
Áhrif á vöxt sléttra vöðvafruma.
Fjölgun sléttra vöðvafruma og myndun þeirra á
bandvefsþáttum eins og collageni er hluti af
meinþróun ýmissa æðasjúkdóma, sbr. æðakölkun.
Með losun efna eins og transforming growth factor-
b (TGF-b), interferon-T, heparin/heparan sulfati,
prostacyclini og NO letur æðaþelið vöxt vöðva-
frumanna. Að auki hamlar NO prótein og collagen
myndun sléttu vöðvafrumanna (13). Á hinn bóginn
hefur æðaþelið við vissar aðstæður gagnstæð áhrif,
þ.e. hvetur fjölgun sléttra vöðvafruma með því að
framleiða vaxtarþátt blóðflagna (platelet derived
growth factor-A og B, PDGF-A og B) og endo-
thelín-1.
Æðaþelsbilun.
Ef æðaþelsfrumumar verða fyrir ákveðnu áreiti
eða áverka getur eðlileg starfsemi þeirra truflast,
nefnist þetta ástand æðaþelsbilun (Mynd 6). Kemur
það t.d. fram í ójafnvægi milli æðavíkkandi og
þrengjandi efna, milli þátta sem hvetja og hamla
storknun blóðsins eða milli vaxtarhvetjandi og
hamlandi þátta. Einn eða fleiri þessara þátta geta
truflast. Dæmi um áreiti sem truflar eðlilega
starfsemi frumanna er örvun þeirra með cytókínum
og lípópólýsakkaríðum í septísku losti. Þessi efni
hvetja myndun á NO synthasa sem er óháður Ca2+
og framleiðir NO í miklu magni. Veldur það m.a.
illvígri æðavíkkun með tilheyrandi blóðþrýst-
ingsfalli og lost einkennum en auk þess geta
æðaþelsfrumurnar sennilega hlotið skaða af (20).
Æðaþelsbilun er þekkt í ýmsum sjúkdómum og
má þar helst nefna háþrýsting, hækkaða blóðfitu,
æðakölkun, hjartabilun, sykursýki, homócystínúríu,
eftir kransæðavíkkun, æðaflutning ofl. (Mynd 7).
Háþrýstingur.
Viðbrögð æðaþelsins eru óeðlileg bæði í
sjúklingum og tilraunadýrum með háþrýsting. Ekki
er ljóst hvort æðaþelsbilun sé orsök eða afleiðing
háþrýstingsins. I tilraunadýrum virðist hún vera
mismunandi eftir því hvemig háþrýstingurinn er til
kominn eins og eftirfarandi dæmi sýna. I rottum
með arfbundinn háþrýsting var losun æðaþelsfruma
á NO eðlileg eftir örvun með ACh en samtímis varð
losun á samdráttarþáttum frá æðaþelinu (21). Getur
það komið heim og saman við niðurstöður um aukið
magn endothelíns í plasma sjúklinga með háþrýst-
ing. I rottum sem fá háþrýsting við saltgjöf getur
minnkuð svörun æðanna eftir örvun með ACh annað
hvort stafað af minnkaðri losun á NO eða minnkaðra
áhrifa á sléttu vöðvafrumurnar nema hvorutveggja
sé (22). Þetta er í samræmi við niðurstöður rann-
sókna á sjúklingum með háþrýsting af óþekktri
orsök. I slíkum sjúklingum myndar æðaþelið óeðli-
lega lítið NO og svarar dauflega örvun en slagæðar
þeirra svara NO gjafanum natrium nitroprusside á
eðlilegan hátt (23). Mælir það gegn því að orsakar
háþrýstings sé að leita í sléttum vöðvafrumum
æðanna. Sjúkdómurinn gæti verið afleiðing minnk-
aðrar myndunar NO, truflunar á losun þess frá
æðaþelsfrumunum eða að það nái ekki til vöðva-
frumanna t.d. vegna aukinnar vegalengdar sem það
þarf að fara vegna þykknunar í intima og media
lögum æðarinnar.
Hátt kólesteról og æðakölkun.
I einstaklingum með of háa blóðfitu er
æðavíkkun eftir gjöf ACh minnkuð. Gerist þetta
jafnvel áður en merki um æðakölkun eru greinanleg.
60
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg.