Læknaneminn - 01.04.1995, Page 24

BREYTINGASKEIÐ
OG HORMÓNAMEÐFERÐ
FYRRI GREIN
Jens A. Guðmundsson
Áhugi lækna á tíðahvörfum kvenna og afleiðing-
um þeirra hefur ekki verið mikill gegnum aldirnar.
Hippocrates lýsti því að vísu að þvagsýrugigt þekkt-
ist ekki hjá konum eftir tíðahvörf, en rómverski
læknirinn Soranus (um 100 A.D.) sagði: „sú stað-
reynd að þær hafa ekki lengur tíðablæðingar hefur
ekki áhrif á heilsufar kvenna sem komnar eru af
blómaskeiði". Lítið er minnst á tíðahvörfin fyrr en
rúmum 1500 árum seinna og fyrsta lýsing á hitakófi
er talin koma frá Lawrence Heister, sem lýsti ein-
kennum þýskrar hefðarfrúar, en hún talaði um „ólgu
í blóðinu", sem byrjaði í maganum og því fylgdi
mikill hiti og roði í andliti og einnig sviti. Síðar bjó
franski læknirinn Chauffe til heitið „bouffée de
chaleur" (hitagustur) sem enn er notað þar syðra (1).
Undanfarna 2-3 áratugi hefur áhugi læknavísind-
anna beinst í æ ríkara mæli að tíðahvörfum og
breytingaskeiði kvenna og ýmsum heilsufarslegum
breytingum sem minnkandi hormónaframleiðsla
hefur í för með sér. Notkun kynhormóna, til að
draga úr afleiðingum estrógenskorts, hefur stóraukist
í kjölfar rannsókna, sem flestar virðast benda til
jákvæðra áhrifa af hormónatöku kvenna. Bæði til
að bæta líðan þeirra og draga úr sjúkdómum sem oft
koma fram um og eftir tíðahvörfin ( 2,3). Aukinn
fjöldi kvenna er upplýstur um þessar rannsóknir og
þá möguleika sem fyrir hendi eru og leitar til lækna
um ráðgjöf og meðferð.
Tíðahvörf og breytingaskeið
Tíðahvörf (menopausis) eru sá tímapunktur þegar
allra síðastu tíðablæðingar verða í kjölfar minnk-
Höfundur er starfandi fœðinga og kvensjúkdómalœknir við
Kvennadeild Landspítala og sérfræðingur í innkirtlakven-
sjúkdómum.
aðrar starfsemi egjastokkanna. Oft er talað um
„perimenopause“ sem tímabilið strax fyrir og eftir
tíðahvörfin. Breytingaskeiðið (climacterium) tekur
til lengri tíma, fyrir og eftir tíðahvörf og stendur yfir
í óákveðinn tíma, allt frá nokkrum mánuðum til
margra ára (2). Tíðahvörf sem verða af sjálfu sér
fyrir 35 ára aldur, er nefnt snemmbær tíðahvörf
(menopausis praecox), en orsök þess er oftast
ókunn. Sé leg fjarlægt fyrir tíðahvörfin eru þau þar
með komin, en erfiðara getur reynst að segja fyrir
um hvort breytingaskeið sé í raun hafið hjá þeim
konum sem þannig er ástatt um, nema með
hormónamælingum. Einfaldast er þá að gera mæl-
ingu á þéttni follíkúlótrópíns (FSH) í blóði, sem
eykst 10-20 falt eftir tíðahvörf (Myndl).
Erfitt er að segja fyrir um hvenær konur megi
búast við tíðahvörfum, en vitað er um ýmsa þætti
sem hafa áhrif, þótt talsvert skorti á rannsóknir á
þessu sviði. Þannig er t.d. talið er að erfðir hafi áhrif
á aldur við tíðahvörf, en það er ósannað. Það er
ekkert samband milli kynþáttar, kynþroskaaldurs,
Mynd 1. Blóðþéttni estrógens og gónadótrópína (FSH og
LH) á breytingaskeiði. Mikil hœkkun á blóðþéttni follíkúló-
trópíns (FSH)fylgir tíðahvöifum.
22
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg.