Læknaneminn - 01.10.1996, Blaðsíða 28

Meðferð gigtsjúkdóma: Fyrri hluti
kerfiseiningunni. Slík „bilun” getur þróast út frá því að
of mikið álag er lagt á „stoðkerfiseininguna” miðað við
hvað hún þolir, jafnvægið milli álags og styrkleika
raskast. Þetta getur ýmist orsakast af „eðlilegu” álagi á
lélega stoðkerfiseiningu eða of miltlu álagi á eðlilega
stoðkerfiseiningu.
Við mat á mjúkvefjagigt er hentugt að flokka vanda-
málin í þrennt:
1. Nvtilkomna. svæðisbundna mjúkvefjagigt er oft
hægt að rekja til ákveðins álags dagana áður en ein-
kenni hófust. Einkenni batna yfirleitt af sjálfu sér óháð
meðferð. I meðferð er lögð áhersla á hæfilega hvíld
(forðast áreitið), meðhöndla verki ef þarf og reyna að
fyrirbyggja frekari köst.
2. I langvarandi. svæðisbundinni mjúkvefjagigt er
ekki eins ljóst orsakasamband milli einkenna og „áver-
ka”. Til að bati náist er nauðsynlegt að greina þá þætti
sem viðhalda ástandinu og leiðrétta. Sérfræðiþekldng
sjúkraþjálfara eða iðjuþjálfara getur verið ómetanieg.
3. I langvarandi. dreifðri mjúkvefjagigt er um að
ræða flókið samspil líkamlegra, sálrænna og félagslegra
þátta. Meðferð er erfið og lítill árangur næst ef öllum
þáttunum er ekki sinnt.
Hér verður fyrst fjallað um meðferðaráherslur í svæð-
isbundinni mjúkvefjagigt án þess að einstökum líkams-
svæðum verði gerð nákvæm skil. Síðan verður rætt um
vefjagigt sem er algengasta tegund dreifðrar mjúkvefja-
gigtar. Ef lesandinn vill kynna sér nánar meðferð á ein-
stökum líkamssvæðum er ein framúrskarandi bók í
heimildalistanum (32). Ymsum mjúkvefjavandamál-
um, s.s. þrýstingi á æða-/tauga-knippi, reflex
sympathetic dystrophy og góðkynja vöðvaverkjum
verður ekki gerð frekari skil hér.
2.1. Svœðisbundin mjúkvejjagigt
Algengustu svæðisbundnu mjúkvefjagigtarvanda-
málin eru svokölluð FESTUMEIN (tendinitis) og
MYOFASCIAL PUNKTAR (trigger punktar og eym-
sla punktar). Sumir sjúklingar hafa eingöngu annað
vandamálið en hjá öðrum finnast merki um hvort tveg-
gja. Meðferð á festumeinum og myofascial punktum
er í grundvallaratriðum eins.
Svaeðisbundin mjúkvefjagigt: Meðferðaráherslur.
1. GREINA OG LAGFÆRA ÞÆTTI SEM
STUÐLA AÐ MJÚKVEFJAGIGTINNI. Léleg lík-
amsstaða, síendurteknar hreyfmgar og sálræn vandamál
geta skipt máli. Stundum er þörf á að fara nákvæmlega
yfir daglegar athafnir í vinnu og heima til að greina
þætti sem ýta undir gigtina. Mekanísk vandamál s.s.
skaklct tannbit, hryggskekkja, slitgigt í hálsi eða mjó-
baki, stór brjóst, mislangir fætur, ilsig og oflausir liðir
geta skipt máli.
2. FRÆÐSLA. Skýra út fyrir sjúklingnum líklega
orsök fyrir mjúkvefjagigtinni og leita leiða til úrlausn-
ar. Muna að árangur meðferðar byggir mikið á við-
brögðum sjúklingsins og hvernig hann tekur á vandan-
um. Meðferðarheldni er lakari ef hann skilur ekki út á
hvað vandamálið gengur. I langvinnari vandamálum er
vert að gera sjúklingnum grein fyrir því að lækning
kemur ekld á noldcrum sólarhringum heldur getur tek-
ið vikur eða mánuði.
3. ÆFINGAR. I bráðum mjúkvefjagigtarvandamál-
um er nauðsynlegt að forðast álag sem gæti orsakað
frekarí skaða. Áhersla er lögð á liðkandi æfingar og
verkjameðferð, síðan í vaxandi mæli styrkjandi æfingar
eftir því sem verkir lagast. Forðast ber álagið sem fram-
kallaði gigtina þar til sjúklingurinn getur framkvæmt
æfingar af sambærilegum styrldeika án þess að hann fái
verki.
Ef vandamálið er þrálátt og erfitt viðureignar er æski-
legt að ieita aðstoðar og álits sjúkraþjálfara eða iðju-
þjálfara.
4. VERKJAMEÐFERÐ fer fram eftir hefðbundnum
leiðum. Paracetamól og bólgueyðandi gigtarlyf hjálpa
stundum en ekki alltaf. Sterk verkjalyf ber að nota
sparlega og helst einungis í bráðafasa. Ymis meðferðar-
form sem sjúkraþjálfarar beita reynast vel í verkjastill-
ingu (sjá töflu IV). Kuldameðferð er gjarnan notuð í
bráðum verkjum en hiti í krónískari vandamálum.
5. VÖÐVASPASMAR eru algengir í mjúkvefjagigt
og orsaka þráláta verki sem láta illa undan verkjameð-
ferð. Sjúkraþjálfun þar sem beitt er hitameðferð, nuddi
og liðkandi æfingum ér hjálpleg. Tímabundin notkun
vöðvaslakandi lyfja getur flýtt fýrir bata en ætti ekki að
nota í langtímameðferð.
6. STAÐBUNDIN SPRAUTUMEÐFERÐ f
MJÚKVEFI er örugg og oft árangursrík meðferð.
Sprautað er í aumar sinafestur eða vöðvapunkta, svo
kallaða myofascial trigger punkta eða eymsla punkta
(tender points). Eymsla punktar eru skilgreindir út frá
LÆKNANEMINN
24
2. tbl. 1996, 49. árg.