Bændablaðið - 02.11.2023, Qupperneq 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 2. nóvember 2023
Allir gjörsamlega búnir að fá nóg

Díana Rós Þrastardóttir býr á Þórustöðum VII og hefur tekið drjúgan
þátt í kartöflubúskapnum. Hún er ættuð úr Saurbæjarhreppi í
Dalasýslu en foreldrar hennar eru sauðfjárbændur á Neðri-Brunná.
Hún flutti að Þórustöðum vorið 2018.
„Eftir að ég kom hingað í kartöflubúskapinn er ég búin að vinna
við hann,“ segir Díana Rós. „Bæði við vinnsluna á kartöflunum og við
bókhaldið, en ég er viðurkenndur
bókari. Síðan vinn ég í Kaffitári
á Akureyri sem sölumaður.“
Hún segir lausan tíma fara í að
sinna börnum þeirra Jóns Helga
Helgasonar, manns hennar, og
búskapnum, Hún grípi einnig
í að baka, mála og auðvitað í
sauðburð og smalamennsku eftir
atvikum.
Vinnuálagið tekur allt
frá manni
Aðspurð hvernig sé að vera ung
kona í búskap segir hún það oft
og tíðum bæði gaman og gefandi.
„Það er gaman að geta verið með
krakkana með í brasinu, en allt
hefur þó mörk. Ég er fædd og
uppalin í sveit og hef alltaf elskað
þetta sjálf. En þó að manni finnist
þetta skemmtilegt þá minnkar
þessi tilfinning að njóta þegar
vinnuálagið er að taka allt frá
manni. Maður hefur unnið í
kartöflunum fram að kvöldmat,
svo setið í bókhaldinu fram eftir
kvöldi og flestar helgar fara í
vinnu,“ segir hún.
Díana Rós segir samstöðu
milli bænda og vináttu. „Það
er voðalega gott að búa í
Eyjafjarðarsveit,“ bætir hún við.
En henni líst ekki vel á stöðu
íslensks landbúnaðar um þessar
mundir. „Ég verð að segja að
staðan er komin úr því að vera
ekki góð í það að vera hreint út
sagt hræðileg,“ segir hún og heldur áfram: „Maður er svo sem búinn
að sjá það gerast alla ævi að það er ótrúlegt hvað hægt er að traðka á
bændastéttinni. En núna eru allir gjörsamlega búnir að fá nóg, enda
ekkert eftir til að gefa. Almenningur og stjórnvöld þurfa að fara að sýna
þessu einhvern áhuga – maturinn birtist ekki bara úti í búð – það er fólk
sem vinnur baki brotnu til að koma þessu þangað og á nánast engum
launum. Íslenskur landbúnaður er að mínu mati að framleiða hreinustu
og vistvænustu vöru sem þú getur náð þér í! Ætli það þurfi ekki að koma
einhver erlendur, frægur leikari og segja að það þurfi að bjarga íslenskum
landbúnaði til að eitthvað sé gert og fólk vakni,“ segir Díana Rós.
Verður að vera hægt að borga mannsæmandi laun
Hún segir að það verði að vera hægt að borga mannsæmandi laun.
„Endurskoða þarf tollverndina og láta hana fylgja verðlagi – hún hefur
ekkert breyst síðan 2004. Tryggingar þurfa að vera til staðar vegna
uppskerubrests og tjóns. Bændur þurfa að fá betri kjör á vexti þannig að
hægt sé að fjárfesta í betri útbúnaði og aðstöðu, bæði fyrir velferð dýra
og heilsu bænda.“
Unnt þurfi að vera að fylgja þróun í landbúnaði án þess að fara á
hausinn við það. Einnig þurfi að hjálpa eldri bændum að geta hætt búskap
án þess að koma út í mínus. „Það er ekkert eðlilegt við það að jarðir með
fullum rekstri séu á sama verði og einbýlishús í Reykjavík,“ segir hún
jafnframt. „Einnig þurfa bændur að veðsetja í húsinu sínu fyrir lánum
fyrir rekstrinum, þannig að ef reksturinn fer á hliðina þá tapar þú ekki
bara jörðinni þinni heldur húsinu þínu líka,“ segir Díana að endingu og
er hugsi yfir af hverju ekki sé sett veð í jarðirnar sjálfar.
Það eru litlar skuldir hjá okkur
en samt er þetta mjög erfitt því
afurðaverðið er ekki nógu hátt og
við fáum ekki að ráða verðinu.“
Stóru verslanakeðjurnar neiti að taka
inn kartöflur ef afurðaverðið hækki
eins og þyrfti. Þær segist þá bara
geta fengið kartöflur einhvers staðar
annars staðar eða flytji þær inn.
„Tollurinn var 60 kr. í ársbyrjun
2004 og er enn þann dag í dag, en
ætti uppreiknað að vera 156 kr.
miðað við verðlag. Tollverndin er
þannig engin,“ hnýtir Helgi við.
Afurðaverð stendur íslensku
kartöflunni fyrir þrifum
Hvað myndi Helgi vilja sjá gerast
í íslenskri kartöflurækt, hafandi
verið í henni til áratuga? „Ég vil sjá
hækkun á afurðaverði um 120 kr. kg,
hækkun verndartolla um 200 kr. kg
og hækkun á jarðræktarstyrk,“ segir
hann. „Það eru þrír aðilar á landinu
sem ráða því hvort þeir kaupa vöruna
þína eða ekki og einn af þeim með
um 60% af markaðinum. Það er erfitt
við að eiga þegar viðkomandi aðili
vill ekki láta kartöflukílóið kosta
meira en fjögur hundruð kall út úr
búð. Þetta er auðvitað fákeppni!
Hann segist vera búinn að hugsa
þetta aftur á bak og áfram í langan
tíma. „Ef maður verðleggur sig út
af markaðnum þá verður ekkert
tekið af manni og enginn vill kaupa
afurðina. Ég held satt að segja að
viðhorfið þurfi að breytast, hægt og
rólega, og að kartöfluverðið þurfi
að hækka. Við getum ekki miðað
okkur við útlönd þar sem hægt er að
fá ódýrt vinnuafl á vorin og haustin
og uppskeran er helmingi meiri á
hvern hektara, enda sumarið lengra
en hér á Íslandi.“
Hann segir að vel geti verið að hægt
sé að rækta kartöflur og selja í minna
mæli ef menn hafi eitthvað annað að
starfa með. Þá borgi einhver önnur
starfsemi reksturinn.„Ég sé ekki að
þessi grein haldi sér og held að æ fleiri
muni hætta þessu ef ekkert breytist.“
Helgi segir fólk þó jafnan bera sig
vel og það vilji ekki segja upphátt
að allt sé heldur á niðurleið.
„Svo þegar ég spyr hvort menn
reikni sér laun fyrir vinnuna sem
þeir vinna við þetta þá verður fátt
um svör. Þetta er bara ekki hægt.“
Almenningur og
stjórnvöld þurfa
að fara að sýna þessu
einhvern áhuga - maturinn
birtist ekki bara úti í
búð...“
Nýuppteknar kartöflurnar eru þvegnar í tromlu og fara svo í stærðaflokkarann
og þaðan í umbúðir brakandi ferskar og fínar.
Rósagull og smælki tilbúið til neytenda en ræktuð eru sjö yrki alls.
Horft heim í hlað á Þórustöðum á Degi landbúnaðarins þegar gestum og gangandi var boðið heim að skoða
kartöflubúskapinn, bæði á þvotta- og flokkunarvélar innan dyra og svo utandyra á vinnuvélar af öflugasta tagi.
Víkurhvarfi 8 | 203 Kópavogi | S. 544 4656 | mhg.is
VETRARBÚNAÐUR
Salt- og sanddreifarar.
Amerísk gæðatæki sem endast.
„Ég verð að segja að staðan er komin
úr því að vera ekki góð í það að vera
hreint út sagt hræðileg,“ segir Díana
Rós Þrastardóttir, hér ásamt Heklu
Lind, dóttur sinni á Þórustaðahlaði.