Bændablaðið - 02.11.2023, Qupperneq 60

60 Bændablaðið | Fimmtudagur 2. nóvember 2023
Í þessari grein er meiningin að
fjalla stuttlega um breytingar í
ræktunarstarfinu í naut griparækt
með tilkomu erfðamengjaúrvals
og venjubundnum arfgreiningum
á kálfum.
Fyrst er að
nefna að erfða-
mengjaúrval felur
í sér aðra aðferð
við að meta
kynbótagildi.
Á 20. öld voru
þróaðar aðferðir
til þess að meta
kynbótagildi, það
er virði gripa til undaneldis, með
því að nýta skyldleika samkvæmt
ættartölu, og mælingar á gripnum
sjálfum og ættingjum. Straumhvörf
urðu þegar svokallaðar BLUP
(e. best linear unbiased predic-tion,
ísl. besta línulega óbjagaða spá)
aðferðir voru teknar í notkun á 8.
og 9. áratug síðustu aldar.
Árið 1993 var BLUP einstaklings-
líkan síðan tekið í notkun í íslenska
kúastofninum, og byggði það á
vinnu Ágústs Sigurðssonar.
BLUP einstaklingslíkan var
síðan notað allt fram til þess
að erfðamengjakynbótamat (e.
genomic estimated breeding value,
einnig kallað erfðamat) var tekið
upp. Líkanið sem nú er notað
hér á landi er þróun á BLUP
einstaklingslíkaninu og kallast
á ensku single step GBLUP, oft
skammstafað ssGBLUP.
Munurinn felst í því að í stað
þess að ættartala sé notuð til
að reikna skyldleika gripa, þá
eru upplýsingar frá ættartölu
og arfgreiningum sameinaðar.
Í doktorsnámi mínu gerði ég
samanburð á öryggi hefðbundna
kynbótamatsins (byggt á ættartölu
og nýja erfðamengjakynbótamatsins
(byggt á ættartölu og arfgrein-
ingum). Þær niðurstöður hafa verið
birtar í ritrýndu vísindatímariti og
sýndu að erfðamengjakynbótamatið
gaf töluvert hærra öryggi en það
hefðbundna.
Munur á erfðamengja-
kynbótamati og hefðbundu
kynbótamati
Í grundvallaratriðum er erfða-
mengjakynbótamat og hefðbundið
kynbótamat sama hugtakið. En
þó eru ákveðin atriði sem þarf
að haga hugfast við túlkun þess,
einkum hvað varðar öryggi matsins.
Fyrst er að rifja upp nokkur hugtök
sem bændur ættu að kunna skil á.
Kynbótamat er mat á kynbótagildi
einstaks grips.
Öryggi kynbótamatsins er
síðan fylgni milli kynbótagildis
gripsins og kynbótamatsins. Með
engar upplýsingar um gripinn
sjálfan eða ættingja er öryggið 0,
en öryggið nálgast 1 með auknum
upplýsingum. Bestu mögulegu
upplýsingar eru afkvæmaprófanir
þegar mörg hundruð eða mörg
þúsund afkvæmi hafa verið mæld.
Í slíkum tilvikum er kynbótamatið
metið með nær 100% vissu og
öryggi nálægt 1.
Öryggi kynbótamats mótast
einnig mjög af arfgengi eiginleika;
því hærra arfgengi, því hærra
öryggi. Kynbótamat grips sem hefur
engar eigin mælingar er meðaltal
kynbótamats móður og föður, kallað
foreldrameðaltal. Foreldrameðaltalið
hefur aldrei hátt öryggi, vegna þess að
það byggir eingöngu á upplýsingum
frá ættingjum en ekki neinum
upplýsingum frá gripnum sjálfum.
Öryggi kynbótamats hjá
arfgreindri og ekki
arfgreindri kvígu
Í núverandi kynbótamatskerfi er
erfðamengjakynbótamat reiknað
fyrir bæði arfgreinda og ekki
arfgreinda gripi. En hvort gripurinn
er arfgreindur skiptir sköpum fyrir
öryggi matsins.
Hugsum okkur kvígu sem ekki
er enn farin að mjólka og hefur
því enga mælingu fyrir nyt. Ef
gripurinn er ekki arfgreindur, þá
byggir erfðamengjakynbótamat
hennar einungis á meðaltali foreldra.
Öryggi þess er svipað og öryggi
foreldrameðaltals með hefðbundnu
kynbótamati byggt á ættartölu.
Ef gripurinn er arfgreindur, þá bætast
upplýsingar við fyrir kynbótamatið
og öryggið hækkar.
Það má segja, með nokkurri
einföldun, að arfgreiningin
meti hversu vænlegar samsætur
gripurinn hefur hlotið frá foreldrum
sínum og bætir þeim gögnum við
kynbótamatið. Þegar kvígan byrjar
að mjólka koma síðan meiri gögn.
Þá fer að draga saman með öryg-
gi erfðamengjakynbótamats og
hefðbundins kynbótamats. Stærsti
munurinn er því í kynbótamati
gripa áður en þeir fá mælingar.
Það er mikilvægt að bændur geri
sér grein fyrir því að arfgreiningin
skilar hærra öryggi á kynbótamati
en foreldrameðaltalið. Sumir bændur
eiga arfgreinda tvíkelfinga og þeir
hafa sumir veit því athygli að
kálfarnir fá ekki sama kynbótamat.
Tvíkelfingar eru alsystkini og
Egill Gautason.
Arfgreiningar og erfðamengjakynbótamat
Gríðarleg tækifæri í menntun á
sviði landbúnaðar og lífvísinda
Frá 23. til 25. október 2023 fór fram
allsherjarfundur í Háskólanum
í Almería á Spáni þar sem yfir
hundrað sérfræðingar frá átta
evrópskum lífvísindaháskólum
komu saman undir merkjum
UNIgreen samstarfsins.
Landbúnaðar-
háskóli Íslands
er einn af þessum
átta háskólum, og
sóttu fulltrúar á
breiðu sviði starf-
semi háskólans
viðburðinn, meðal
annars þeir sem
vinna að alþjóða-
samskiptum, á
kennslusviði, endurmenntun, tölvu-
tækni, rannsóknum og almanna-
tengslum.
UNIgreen háskólanetið miðar
að því að endurhugsa menntun í
landbúnaði, lífvísindum og líftækni
til að mæta áskorunum samtímans
og stuðla að grænni umbreytingu.
Hugmyndafræði samstarfsins er
Hér er íslenski hópurinn sem tekur þátt í innri vinnuhópum. F.v.: Eva Hlín
Alfreðsdóttir, alþjóðaskrifstofa, Áshildur Bragadóttir endurmenntunar- og
nýsköpunarstjóri, Jóhanna Gísladóttir lektor, Gunnhildur Guðbrandsdóttir,
kennsluskrifstofa, Utra Mankasingh verkefnastjóri, Eva Símonardóttir,
tölvuþjónusta, Rósa Björk Jónsdóttir, markaðs- og kynningarsvið, Christian
Schultze rannsókna- og alþjóðafulltrúi. Öll eru þau fulltrúar í mismunandi
vinnuhópum og eru Jóhanna og Christian einnig í yfirstjórn netsins og
síðan stýra Christian og Utra sínum vinnuhóp um gæðamál og endurgjöf.
Jóhanna
Gísladóttir.
LANDBÚNAÐARHÁSKÓLI ÍSLANDS
„Bændur ættu að íhuga erfðamengjakynbótamat þegar þeir kaupa og selja kvígur. Erfðamengjakynbótamat gefur mun betra mat á ágæti þessara gripa heldur en einfalt foreldrameðaltal.“
Mynd / Aðsend