Úrval - 01.04.1971, Page 128

126
landfræðifélagsins. Nafn hans, Niko-
laj Przjevalski, var lítt þekkt utan
landamæra Rússlands.
Tvö ár bárust engar fregnir um
leiðangur Przjevalskis, sem hafði
lagt út á eyðimerkur Mið-Asíu. í
Pétursborgarblöðum var tilkynnt,
að leiðangurinn hefði farizt, og sú
frétt var tekin upp í London og
París. En þá kom haustið 187-2 og
um alla Evrópu flaug frétt um að
Przjevalski hefði snúið heilu og
höldnu til Pétursborgar og um ein-
staklega glæsilegan árangur leið-
angursins, sem hafði í fyrsta sinn
komið inn í Tibet frá norðri, hafði
fundið nýja fjallgarða og ár, marg-
ar nýjar tegundir jurta og dýra —
og lagt að baki sér meira en ellefu
þúsund kílómetra leið um óþekkt
Asíuhéruð. Przjevalski varð frægur
maður. Heim kominn einangraði
hann sig á óðali sínu í Smolensk-
héraði og sökkti sér niður í starf
sitt að bók um leiðangurinn. Og
þetta gerði hann sér að reglu: Ekki
halda upp í nýjan leiðangur fyrr en
hann hafði gert ýtarlega skýrslu
um unnin störf. En hann beið al-
drei eftir að bók kæmi út. Þau gleði-
tíðindi hverjum höfundi gerðust
alltaf þegar hann sjálfur var stadd-
ur einhvers staðar á auðnum Mið-
Asíu.
Fjórar bækur — fimm leiðangr-
ar. Alls 33 þúsundir kílómetra. í
bókunum, sem alls eru 130 arkir,
má finna listræna lýsingu á náttúr-
unni og nákvæma frá vísindalegu
sjónarmiði, ríkulegt efni um þjóð-
fræði, lifandi og hrífandi frásagnir
um ótrúlegar mannraunir sem hinn
ÚRVAL
smái en djarfi hópur landkönnuða
lenti í.
Przjevalski sagði gjarna að menn
yrðu að fæðast ferðalangar, og þau
orð áttu vel við hann. Marksækni,
einstakt þolgæði, ósérhlífni í þjón-
ustu við vísindin, ást á náttúrunni
:— allt þetta gerði Przjevalski mögu-
legt að vinna vísindum og framtíð-
arkynslóðum náttúrukönnuða það
sem hann vann. Hann kunni frem-
ur illa við sig í ysi og þysi höfuð-
borga, umkringdur frægð og aðdá-
endum. Hamingjusamur var hann
aðeins í leiðöngrum sínum.
Hann minnist þess með gleði að
„dögum saman átti ég ekki annað
þak yfir höfði en himininn, ekki
önnur húsgögn en ferskan grænan
gróður og blóm, heyrði ekki önnur
hljóð en fuglasöng, sem glæðir lífi
engi, mýri og skóg. Þetta var dá-
samlegt líf, ríkt að frelsi og nautn.“
í fyrsta leiðangri sínum til Mið-
Asíu staðsetti Przjevalski þjóð-
sagnavatnið Lobnor, fann hinn
mikla fjallgarð Altin-Tag og komst
að því, að norðurlandamæri Tíbet-
hásléttunnar eru 300 km norðar en
talið var áður. En þá tókst ekki að
komast yfir þessi landamæri „hins
heilaga virkis Búddismans“ vegna
flókinna alþjóðlegra aðstæðna.
Heim kominn úr þessum leiðangri
er Przjevalski gerður heiðursmeð-
limur Rússnesku akademíunnar og
Landfræðifélagið í Berlín sendir
honum Humboldt-heiðurspeninginn
—■ hann hafði leiðrétt ýmsar rang-
ar hugmyndir hins mikla landfræð-
ings og heimsvísindin viðurkenndu
það.
Það var ekki fyrr en í þriðja leið-