Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 50

48 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Þekking heilbrigðisstarfsmanna nefnist fyrsta undirþema.
Í viðtölum kom glöggt fram að þátttakendur upplifðu að
heilbrigðisstarfsfólk trúði ekki að einkenni sem þátttakendur
voru með væru hluti af breytingaskeiðinu. Ragnhildur sagði að
heilsugæslan hafi ekki tengt við breytingaskeiðið: „Ekki fyrr en
ég tala við kvensjúkdómalækni sjálf. Það hafði enginn minnst
á að það gæti verið eitthvað af þessu breytingaskeið. Bara
þunglyndislyf. Það er ekki fyrr en maður kveikir sjálfur á perunni
að ekkert virkar.“
Annað undirþema er nefnt Að viðurkenna vanda skjólstæðings.
Þátttakendum fannst mikilvægt að hlustað sé á skjólstæðinginn
þegar hann leitar á heilsugæsluna og að heilbrigðisstarfsmaður
íhugi hvort einstaklingurinn geti mögulega verið kominn á
breytingaskeiðið. Ragnhildi fannst alveg stórmerkilegt að ekki
hafi verið spáð í þetta þegar mikil breyting var á hennar andlegu
líðan á stuttu tímabili. Anna lýsti miklum létti þegar hún loks hitti
lækni sem hlustaði á hana: „Ég var bara svo ótrúlega glöð að hitta
á þennan lækni. Ég mætti til hennar með listann minn. Hún tók
hvert einkenni fyrir sig. Ég er ótrúlega þakklát fyrir að hafa fengið
þessa hjálp.“
Þriðja undirþema nefnist Þarf að auka fræðslu. Þátttakendur
voru sammála um mikilvægi þess að auka fræðslu til almennings.
Margar upplifðu þetta eins og að greinast með sjúkdóm og hefðu
viljað fá afhentan bækling frá heilsugæslunni um einkenni og
meðferðir breytingaskeiðsins. Aðrar töluðu um að auka þyrfti
umfjöllun um breytingaskeiðið í samfélaginu. Bára gaf mjög góða
lýsingu: „Ég vissi bara nákvæmlega ekkert um þetta skeið. Og
ég bara skildi það ekki hvernig maður gat verið sprengmenntuð
manneskja á 21. öldinni og vera svona totally „ignorant“. Þetta
kom svo ferlega mikið í bakið á mér.“
Þetta þroskar mann
Síðasta meginþemað nefnist Þetta þroskar mann. Konurnar
endurskoðuðu sitt líf og upplifðu ákveðinn þroska eftir að hafa
gengið í gegnum þetta tímabil.
Fyrsta undirþemað er Lífið endurskoðað. Konurnar voru margar
búnar að gera breytingar á sínu lífi og drógu úr streitu. Bára ákvað
að skipta um starf innan síns fyrirtækis og „því ég hef alltaf verið
orkumikil í vinnu og haldið hundrað boltum á lofti í einu og var
markaðsfulltrúi í banka í 10 ár. Ég er enn í bankanum en skipti um
vettvang þarna um mitt ár vorið 2022.“
Annað undirþemað nefnist Hugað að heilsunni. Allir þátttakendur
voru farnir að huga meira að heilsunni, til dæmis hreyfðu sig
reglulega og drógu úr streitu. Ásdís tók til í sínu lífi og sagði: „Ég
er líka að passa að fara á skikkanlegum tíma að sofa. Ég dró úr
áfengisneyslu. Ég er alltaf dugleg að hreyfa mig. Ekki bara að ég
ætla að fara baða mig í einhverju estrógeli og halda að hlutirnir
bara lagist.“
Vanda valið hvað ég set orkuna í er þriðja undirþemað. Í viðtölum
við þátttakendur kom fram að konurnar eru orðnar óhræddari að
hugsa hversu vel nærir þessi félagsskapur mig, hvert ætla ég að
fara með orkuna mína og hvað nærir mig. Helga nefndi: „Maður
er að velja í hvað maður setur orkuna og í hvern. Svo koma smá
vitsmunir. Einhver extra dýpt þegar maður er á þessu skeiði.“
Fjórða og síðasta undirþemað lýsir Auknu þori að prófa nýja hluti.
Með aukinni orku, bættu sjálfstrausti og betri líkamlegri líðan
upplifðu þátttakendur aukið þor í að prófa nýja hluti eftir að hafa
hafið hormónauppbótarmeðferð. Sumar skráðu sig á námskeið
sem þær höfðu verið búnar að hugsa lengi um eða voru að
íhuga til dæmis að bjóða sig fram í sjálfboðaliðastarf. Þyrí sagði:
„Heyrðu ég skelli mér á gönguskíðanámskeið. Jú ég ætla að fara
í ræktina.“
UMRÆÐUR
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að konur upplifðu
allajafna breytingu á andlegum-, líkamlegum- og félagslegum
lífsgæðum við að fara á hormónauppbótarmeðferð. Yfirþema
rannsóknar Mér fannst ég verða aftur ég sjálf lýsir reynslu allra
þátttakenda í rannsókninni. Upplifun þeirra var að þær höfðu
endurheimt sína fyrri heilsu og voru orðnar orkumeiri eins og
þær voru fyrir breytingaskeið. Þetta samræmist niðurstöðum
rannsóknar Steinunnar Kristbjargar Zophoníasdóttur (2020)
en þar voru þátttakendur sammála um að eftir töku hormóna
voru þeir farnir að kannast við líkamann eins og hann var og
upplifðu aukna orku og drifkraft. Þátttakendur upplifðu mikinn
mun á líkamlegri og andlegri líðan eftir töku hormóna og er það
er í samræmi við rannsókn Dotlic og félaga (2020) sem sýndi
fram á að þær konur sem voru á hormónauppbótarmeðferð
upplifðu betri andlega og líkamlega líðan og þær voru ekki að
hugsa um að hætta meðferðinni. Þetta er hins vegar í andstöðu
við niðurstöður Wium-Andersen og félaga (2022) sem sýndu
fram á auknar líkur á þunglyndi á fyrsta ári hormónauppbótar-
meðferðar, ef hormónameðferð var hafin fyrir 50 ára aldur en ef
hún er hafin eftir 54 ára aldur sýndi rannsókn þeirra fram á minni
hættu á þunglyndi. Í þessari rannsókn upplifðu þátttakendur
skerta kynlöngun fyrir töku hormóna og hafði það áhrif á líðan
þeirra og sambandið við makann. Eftir hormónatöku upplifðu
allir þátttakendur aukna kynlöngun en mismikla. Sumar voru
eingöngu á estrógeni og prógesteróni og fundu mun til batnaðar
á kynlöngun og þær sem voru á testósteróni sögðu sumar að það
gerði kraftaverk fyrir sig. Það er þó ekki í samræmi við rannsókn
Ásthildar Björnsdóttur (2017) því þar kom fram að eftir að
konurnar hættu á hormónameðferð þá jókst kynlöngunin. Hins
vegar sýndi rannsókn Islam og félaga (2019) að notkun testósteróns
hafði góð áhrif á kynlöngun og bætti sjálfsmynd kvenna. Í þessari
rannsókn töluðu konurnar um það sem þær kölluðu heilaþoku,
voru gleymnar, einbeitingalausar og ólíkar sjálfum sér hvað
það varðaði. En eftir að þær byrjuðu á hormónauppbótar-
meðferð fundu þær mikinn mun á minni og einbeitingu. Þessar
niðurstöður eru í samræmi við niðurstöður Rasha og félaga (2023).
Í rannsóknum Sólrúnar Ólínu Sigurðardóttur (2018) og Steinunnar
Kristbjargar Zophoníasdóttur (2020) kom fram að konum fannst
oft skorta á skilning og hlustun þegar þær leituðu til læknis.
Sambærilegar niðurstöður komu fram í þessari rannsókn og
lýstu konurnar að þær hefðu verið settar á kvíða- og svefnlyf
í stað hormónauppbótarmeðferðar sem sýndi svo síðar að
þær þurftu á hormónum að halda en ekki geðlyfjum. Í þessari
rannsókn kom fram eftirsjá að tímanum sem þær hefðu getað
verið á fullum dampi ef þær hefðu verið meðhöndlaðar fyrr
með hormónauppbótarmeðferð. Einnig kom fram að konurnar
höfðu misst tengsl við vini vegna andlegrar vanlíðunar fyrir
hormónauppbótarmeðferð og voru að reyna finna leiðir til að
endurheimta tengslanetið eftir að meðferð var hafin. Þessar
tvær niðurstöður hafa höfundar ekki séð áður í rannsóknum.
Þessi rannsókn, rannsókn Sólrúnar Ólínu Sigurðardóttur (2018),
Steinunnar Kristbjargar Zophoníasdóttur (2020) og rannsókn
Herdísar Sveinsdóttur (2005) sýna að konur hérlendis hefðu
Mér fannst ég verða aftur ég sjálf: Reynsla kvenna af notkun hormónauppbótarmeðferðar á breytingaskeiði