Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Síða 79

77
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
(Blondal o.fl., 2022a; 2022b). Þessar niðurstöður styðja eindregið
mikilvægi þess að skima kerfisbundið eldra fólk við innlögn á
sjúkrastofnanir, óháð heilsufarsástandi þess og fylgja eftir með
næringarfræðilegu mati og einstaklingsmiðaðri næringarmeðferð
eftir útskrift (Schuetz o.fl., 2019).
Ef litið er á aðlagaðan þyngdarstuðul frá Embætti landlæknis
(2018) voru 15% (n=29) þátttakenda undir kjörþyngd (LÞS<23),
helmingur (n=96) í kjörþyngd (LÞS 23-30) og 35% (n=67) í
yfirþyngd eða með offitu (LÞS ≥ 30). Athygli vekur að í hópnum
sem fær ≥3 stig í skimun fyrir áhættu á vannæringu og hefur LÞS
≥ 30 (n=22), glíma 86% (n=19) við ósjálfrátt þyngdartap og 23%
(n=5) við viðvarandi lélega matarlyst eða ógleði. Rannsakendur
höfðu ekki upplýsingar um lyfjanotkun þátttakenda og því ekki
hægt að taka tillit til þess hvort skjólstæðingar með offitu hafi
fengið megrunarlyfi ávísað eða ekki. Slíkt væri þó ekki í samræmi
við ráðleggingar Embættis landlæknis (2018) þar sem almennt er
varað við þyngdartapi meðal aldraðra (Volkert o.fl., 2019). Tap á
fitufríum massa getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér og
sjúkdómar eins og vöðvarýrnun og hrumleiki ganga almennt ekki
til baka og geta versnað hratt við minnstu breytingu (Fan o.fl.,
2021). Einnig eru vísbendingar um að hækkun á LÞS meðal eldra
fólks tengist lægri dánartíðni samanborið við lækkun á LÞS (Javed
o.fl., 2019). Því ætti að varast að setja eldra fólk í „megrun“ eða
nýta megrunarlyf hjá þessum viðkvæma hópi.
Vannæring er dulið vandamál hjá einstaklingum með LÞS≥30.
Í rannsókn Thomsen o.fl., (2021) kom í ljós að sjúklingar með
háan LÞS voru síður skimaðir fyrir áhættu á vannæringu en
þeir sem voru með lágan LÞS. Það er því mikilvægt að fræða
hjúkrunarfræðinga og annað heilbrigðisstarfsfólk sem starfar með
fólki í yfirþyngd eða með offitu, og vinna gegn fitufordómum en
viðhorf heilbrigðisstarfsfólks getur haft áhrif á þá þjónustu sem
veitt er (Talumaa o.fl., 2022).
Það er áskorun fyrir heimahjúkrun að sinna stækkandi hópi
með vaxandi þjónustuþörf á meðan fjárveitingar eru af skornum
skammti. Með vaxandi fjölda eldra fólks aukast stöðugt þær
kröfur sem gerðar eru til heilbrigðis- og félagsþjónustu um
að auka þjónustu við eldra fólk og um leið að tryggja gæði og
hagkvæmni en vannæring meðal eldra fólks kostar samfélagið,
heilbrigðiskerfið og einstaklinginn mikla fjármuni. Í Bretlandi er
talið að kostnaður vegna vannæringar og næringarvandamála
sem afleiðingu annars sjúkdómsástands sé um 15% kostnaðar
heilbrigðiskerfisins (Smith o.fl., 2020). Það varpar ljósi á
mikilvægi þess að greina og meðhöndla næringarvandamál því
vannærðir einstaklingar kosta heilbrigðiskerfið þrisvar til fjórum
sinnum meira en aðrir (Smith o.fl., 2020). Skimun fyrir áhættu á
vannæringu er fljótlegt og einfalt áhættumat en því hefur ekki verið
sinnt eins og ráðlagt er. Hefur það verið rakið til lélegrar vitundar,
tímaskorts og vanþekkingar hjá hjúkrunarfræðingum og læknum
en viðurkenning og meðferð við vannæringu hjá eldra fólki er
óneitanlega áskorun, jafnvel þegar hún greinist snemma (Norman
o.fl., 2021). Hjúkrunarfræðingar eru í lykilstöðu til að gera mat fyrir
áhættu á vannæringu og vísa áfram í nauðsynleg úrræði vegna
nálægðar við skjólstæðinga sína (Moyles, 2022). Nauðsynlegt er
að efla menntun og fræðslu á þessu sviði ásamt því að vinna að
öflugri teymisvinnu með næringarfræðingum og stuðla þannig að
heilbrigðri öldrun ásamt farsælum og innihaldsríkum efri árum.
STYRKLEIKAR OG TAKMARKANIR
RANNSÓKNARINNAR
Helstu styrkleikar rannsóknarinnar felast í góðu samstarfi
við starfsfólk heimahjúkrunar HSN, gögn fengust um alla
skjólstæðinga sem uppfylltu sett skilyrði á stóru þjónustusvæði
HSN. Einnig er það styrkleiki að gögnum er safnað af fagfólki
sem bundið er þagnarskyldu og sama aðferð er notuð á öllum
heilbrigðisstofnunum á landinu ef fleiri rannsóknir verða gerðar.
Mælitækið „Mat fyrir áhættu á vannæringu“ er viðurkennt og
þykir áreiðanlegt og réttmætt (Thorsdottir o.fl., 2001). Mælitækið
hefur verið notað í rannsóknum á Landspítalnum síðan 2001
(Thorsdottir o.fl., 2001; 2005; Thorsdottir og Geirsdóttir, 2008).
Mælitækið hefur einnig verið notað á öðrum á sjúkrastofnunum
síðustu áratugi og því auðvelt að bera saman niðurstöður og meta
árangur fræðslu og íhlutana.
Aðaltakmörkun rannsóknarinnar er að rannsakendur höfðu
einungis upplýsingar um niðurstöður matsins en það hefði styrkt
rannsóknina að vera með frekari upplýsingar um lífsstíl, lyfjanotkun
eða sjúkdóma þátttakenda. Til að mynda eru viðmiðin um sterkar
líkur á vannæringu lægri hjá lungna- eða krabbameinssjúklingum
eða ≥4 stig og því möguleiki að fleiri aðilar myndu skimast með
sterkar líkur á vannæringu.
Annar veikleiki rannsóknarinnar er að LÞS er ein af breytunum
sem þarf að taka tillit til við matið en þessi stuðull hefur verið
umdeildur þar sem hann gefur ekki upplýsingar um samsetningu á
mismunandi vefjum líkamans. Þó gefur hann góðar vísbendingar
til flokkunar á líkamsþyngd. Niðurstöður okkar sýna mikilvægi
þess að einblína ekki á þetta gildi, matið í heild sinni er nauðsynleg
til að meta næringarástand einstaklinga.
ÁLYKTUN
Niðurstöðurnar sýna að 36% (n=70) einstaklinga í sjálfstæðri
búsetu á Akureyri með þjónustu frá heimahjúkrun eru með
ákveðnar eða sterkar líkur á vannæringu. Þörf er á forvörnum og
íhlutandi aðgerðum til að stuðla að fullnægjandi næringarinntekt
eldra fólks í sjálfstæðri búsetu. Einnig ítreka niðurstöður
rannsóknarinnar mikilvægi tilmæla Embættis landlæknis um að
skima þennan hóp árlega fyrir áhættu á vannæringu og oftar ef
þau eru metin með aukna áhættu fyrir vannæringu.
ÞAKKIR
Sérstakar þakkir fá Vísindasjóður Sjúkrahússins á Akureyri,
Lýðheilsusjóður, deild mennta og vísinda á Sjúkrahúsinu á Akureyri,
félag Íslenskra hjúkrunarfræðinga fyrir veitta styrki við gerð
rannsóknar og Bára Elísabet Dagsdóttir hjá Rannsóknarmiðstöð
Háskólans á Akureyri fyrir tölfræðilega ráðgjöf.