Edda - 01.06.1958, Side 128

þessa komu svo til ýmsar persónulegar ástæð-
i;r einstaklinga, sem ekki er unnt að rekja.
Af öllu þessu hygg ég offjölgun fólksins hafi
verið ríkasta ástæðan, þótt menn yfirleitt hafi
ekki gert sér hana ljósa. Um þær mundir, sem
vesturferðir hefjast, og í'aunar allt fram að
aldamótum, mátti kalla kyrrstöðu í íslenzkum
atvinnuvegum. Sjávarútvegurinn var enn lítils
megnugur, iðnaður var naumast til, hinir litlu
bæir, sem voru að vaxa við sjávarsíðuna, buðu
engan veginn glæsileg afkomuskilyrði, og jarð-
ir þær, sem byggilegar voru í sveitum landsins
voru fullsetnar. Vinnubrögðum við landbúnað
var þannig háttað, að litlar líkur voru til, að
jarðirnar bæru öllu meii i áhöfn, en á þeim var,
og ræktun öll var næsta hægfara. En þrátt fyrir
allt fjölgaði fólkinu jafnt og þétt. Og hvað átti
að verða um alla viðbótina? Þá bættist og við
vaxandi menntaþrá meðal almennings, en jafn-
framt litlir möguleikar að fá henni fullnægt. I
stuttu máli sagt: framundan var sýnileg kyrr-
staða, og enginn eygði þá, að hjartari tímar
væru svo skammt undan, sem raun bar síðar
vitni um. Það var því engin furða, þótt kjark-
miklir menn gripu tækifærið, þegar fregnir
bárust um góð, ónumin lönd vestur í heimi, og
hleyptu heimdraganum og sigldu út í óvissuna
eins og forfeður þeirra gerðu fyrir þúsund ár-
um.
Ekki verður því neitað, að vesturflutning-
arnir voru mikil blóðtaka fyrir fámenna þjóð.
En blóðtökur voru læknisaðgerð fyrr á tímum
og þóttu oft gefast vel. Og raunar hygg ég að
þessi blóðtaka hafi á ýmsan hátt orðið íslenzku
þjóðinni gæfa. Vér skulum minnast þess, að á
árunum 1880—90, þegar vesturfarirnar voru
hvað mestar, var slíkt hallæri í landi, að nærri
lét hungursneyð, og ekki þykir mér ósennilegt,
að einmitt brottflutningarnir hafi beinlínis
bjargað fjölda mannslífa, og mætti finna til
þess rök, ef vel væri kannað. Og mörgum
þeirra, er heima sátu, urðu vesturfarirnar hvöt
til þess að duga enn betur en áður, og sýna að
gamla landið væri ekki síður byggilegt, en
undralandið vestur í heimi.
Enda þótt Islendingar þeir, sem vestur flutt-
ust á síðustu tugum 19. aldar væru snauðir að
lé og fákunnandi um landsháttu, vinnubrögð
og siði í hinu nýja landi, er þeir komu þangað,
varð för þeirra sigurför. Og er vér nú lítum
yfir sögu þeirra af nær heillrar aldar sjónar-
hóli, blasir við oss sýn, svo ánægjuleg, að um
margt er hún líkust fögru ævintýri.
En enginn sigur vinnst án erfiðis og sárs-
auka. Þótt vel hafi rætzt úr, bæði fyrir þeim, er
vestur fóru og hinum, er heima sátu, var sárs-
aukinn á báða bóga, saknaðar á aðra hliðina
en heimþrár og átthagaástar á hina. Komin var
vík milli vina, sem torvelt var að yfirstíga, en
samt héldust nokkur tengsli og haldast enn.
Svo má kalla, að íslenzku landnemarnir
þyrftu að heyja baráttu á þrennum vígstöðv-
um, er vestur kom. I fyrsta lagi fyrir afkomu
smni og sinna. I öðru lagi fyrir því, að eignast
sess meðal borgai'a hinna nýju heimkynna, og
í þriðja lagi við að halda uppi íslenzku menn-
ingarlífi og ættartengslum við heimalandið.
En á öllum þessum vígstöðvum hafa þeir og
niðjar þeirra unnið stórfellda sigra.
Þrátt fyrir féleysi, og erfiðar aðstæður í
byrjun, verður naumast annað sagt en Islend-
ingum hafi vegnað vel efnalega, þegar litið er
á heildina og borið saman við menn af öðrum
þjóðstofnum. Hitt er þó athyglisverðara,
hversu vel þeir hafa skipað rúm sitt sem borg-
arar Vesturheims, í Canada og Bandaríkjun-
um. Þar á ég ekki aðeins við, að þeir hafa skip-
að þar fjölda margar trúnaðarstöður með
sæmd, heldur einnig hitt, sem enn mun fágæt-
ara, hversu miklu siðferðisþreki hið íslenzka
126
E D D A